Ұлттық шаруашылық экономикалық оқу қарқынымен циклдік даму

                   Д - табыс (немесе тұтыну сұранысы)

                   Т - инвестициялар жүзеге асырылған жыл.

Мысалы, егер тұтыну сұранысының өсуі 1995 жыл және 1994

жылдар арасында болса, онда инвестициялар 1996 жылы жүзеге    асырылған болады немесе

                            И 1996

              А =  

                          Д 1995 - Д 1994

Экономикалық циклді зерттеген экономистердің бәрі де белгілі бір дәрежедегі акселерация қағидасын қарастырған Бірақ, оның шынайы түрде көрінуі туралы мәселедегі акселерация қағидасын бағалауда, түбегейлі айырмашылықтар бұрынғыша қалуда. Мәселен, Самуэль-сон, мультипликатор мен үйлесімді Акселерация қағидасы  кумулятивті дефляцияны немесе  Инфляциялық спиральды тудырады деп болжайды. Тұтастай алғанда, Акселератор әсері экономиканың тұрақсыздығынан туындайтын,   экономикалық ауытқулар бөлінбейтін элементі ретінде  қарастырылады. Өркендеудің басталуы, жинақтау сондай жағдайға жетумен сәйкес келеді, соған орай өндірістің жаңа негізгі қорларын  құру үшін, капиталды тиімді инвестициялау мүмкіндігі туады. Көтерілу, орта мерзімдік циклдегі өнеркәсіп дағдарысынан туындайтын орта мерзімдік циклдердің шиеленісуімен қоса қабаттасып жүреді.

Экономикалық өмір қарқының төмендеуі немесе  факторлардың жиынтығымен пайда болған төмендету толқыны, өз негізінде жетілдірілген техниканы жасау саласындағы ізденіс және капиталды өнеркәсіптік = қаржылы топтардың қолдарына шоғырландыруды күшейтеді. Осылардың барлығы жаңаша өркендеу үшін алғышарттар жасайды және өндіргіш күштер дамуының жаңа басқышы болып, цикл қайталанады.       

Ауытқуға қарсы мемлекеттік реттеу

Циклдік ауытқулар себептері әр түрлі көзқарастар мен реттеу проблемаларын туғызады. Тұтастай алғанда реттеудің:неокейнсиандік және неоконсервативтік  екі бағыты бар.

Неокейнсиандық бағыт -  жиынтық сұраныс бағдарлану болып саналады, мақсаты – тұтастай түрде шаруашылық реттеу (макроэкономика), реттеуде басымдықтар – салық – бюджет және несие – ақша саясаты, мемлекеттің рөлін бағалауды – ынталандыру.

Неоконсерватизмнің белгілері – ұсынысқа бағдарлану, мақсаты – жекелеген фирмалардың қызметі үшін ынта туғызушы (микроэкономика), реттеуде басымдықтар –несие –ақша және салық - бюджет саясаты, мемлекеттің рөлін бағалауды шектеу.

Қорытынды

Қандай да бір бағыттың жақтастары, бастапқы айқындама мен бағдарламаға қатысты, циклдік ауытқулар тігісін жатқызу (сглаживания) проблемаларын әртүрліше шешеді, осы мақсаттар үшін пайдалануға болатын мемлекеттің басқару иелігіндегі құралдарымен түрліше операцияларды жүзеге асырады. Мысалы,кейнсиандық рецепте жақтастары бюджет саясатына (басты түрде бұл – мемлекет шығындарының көбеюімен немесе азаюымен байланысты) және салық саясатына, экономиканың жағдайына байланысты салық ставкасымен айлалы әрекет (манипуляция) жасауға көп көңіл аударады.

Неоконсервативтік рецепте ақша және несие проблемаларына үлкен көңіл бөледі. Сондықтан, соңғы жылдары неоконсервативтік саясат, ақша массасы көлемі мен оны реттеуді басты мәселе етіп қоятын, монетария теориясына арқа сүйейді.

Осы тұжырымдама арасындағы түбегейлі айырмашылыққа қарамастан, өзара ортақ түсінік қалыптасқан. Біріншіден, мемлекет циклдік ауытқулар тігісін жатқызу жағдайында; екіншіден, мемлекет  экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу және оны ұстап тұру мақсаттарын жүзеге асыруы тиіс; үшіншіден, циклдік ауытқулар жоюға бағытталған мемлекеттің рөлін салыстырады. Құлдырау сатысындағы мемлекеттің бүкіл шаралары іскер белсенділікті ынталандыруға, салық саясатындағы ставканы төмендетуге, жаңа инвестиция-ларға салық жеңілдіктерін беруге, жедел амортизация саясатын жүргізуге бағытталған болуға тиісті.

Пайдаланған әдебиет

1. Қазақ Энциклопедиясы|»Қазақ Энциклопедиясы»]], 9 том
2. Қаржы-экономика сөздігі. – Алматы: ҚР Білім жэне ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2
3. С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметова, У.А Жанандаров Экономикалық теория. Оқу құралы. Жалпы редакция С. Әкімбековтікі. — Астана: 2002. ISBN 9965-408-99-8