Қазақстандағы көп партиялық жүйенің қалыптасуы

    Қоғамдық  қозғалыстардың ішінде кең тарағанының бірі — «Халық майдандары» Оларға жалпы қоғамға қатысы бар, әлеуметтік таптардың барлығының немесе көпшілігінің мүддесін камтитын мәселелерді шешуге бағытталған бірлестіктер жатады. Олар жалпь демократиялық принциптердің негізінде құралады және жұмыс істейді. Онда қатал айкындалған ұйымның түрі мен мүшелігі болмайды. Оның кұрамына қалың бұқара халықтың мүддесін көздейтін саяси партиялар, кәсіпорындар, жастар және т.б. ұйымдар да кіруі мүмкін. Халық майдандарының мынадай түрлері болады:

1. Қоғамда терең батыл озгерістер кезінде саяси күштер дүниеге келіп, калыптасады. Сол саяси күштерден пайда болған халық майдандары. Бұған мысал ретінде Африка, Азия елдерінде ұлттық азаттық алу барысында пайда болған халық майдандарын келтіруге болады. Олардан кейін әлеуметтік топтардын бөлшектенуі және саяси партиялардын мақсатының озгеру барысында басқа қозғалыстар шығуы мүмкін.

2. Өздерінің  саяси ықпалы жетіспегенде маңызды  мақсатқа жету, саяси билікті  алу үшін саяси партиялардың  немесе олардың кесемдерінің  бастауымен құрылған халық майдандары. Мысалы, оған 80 жылдары КСРО-да пайда болған халық майдандарын жаткызуға болады.

3. Соғыска, фашизмге қарсы, демократияны корғау үшін интернационалдық негізде қалыптасқан халық майдандары. Олар осы ғасырдың 30 жылдарында капиталистік елдерде пайда болып, соғыс алдындағы жылдары фашизмге қарсы күресті басқарады. Мысалы, Францияда халық майдандары 1936 жылдың коктемінде парламент сайлауында және оған сүйенген үкімет бұл елде фашизмнің дамуына жол бермеді. 1936—39 жылдары Испанияда халық майдандары бұқара халықты топтастырып, оларды фашизм мен реакцияға қарсы күреске жұмылдырды. Жалпы екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында фашизм мен реакцияға қарсы күресте көптеген елдердін халык майдандары аскан зор рөл атқарды. Халық майдандарының ерлігі 1991 жылы тамыз айында Ресейде тонкеріс жасауға тырысқан бүлікшілерден демократияны қорғауда да айқын көрінді.

   Бейресми  бірлестіктер жастардың, студенттердің  арасында да кең орын алады.  Олар алдына қойған максаты  мен түрі, іс-әрекеті мен түрақтылығы,  оған катысушылардыңжасы мен  жынысы жа-ғынан әр алуан.

Олардың ішінде коғамдық-саяси, экологиялық, экономикалык, әлеуметтік, діни, спорттык т.б. мәселелермен айналысатындары да бар. Бірақ көбі мәдени-шығармашылық және бос уакыттарын қалай өткізуге арналады. Оған әуесқой ән шығарушылар, орындаушылар клубтары, өнер, театр, кино, би және т.с.с. теңірегіндегі шығармашылық бірлестіктер, кейбір орындаушылар мен спорт клубының жанкүйерлерінің бірлестігі жатады.

Белгілі жастар козғалысына "металлистер", "фанаттар", "панкілер", "хиппилер", "рокерлер", "брейкерлер", "пацифистер" және т.с.с. жатады.

Басқа елдердегі сияқты Қазақстанда да коғамдық козғалыстар мен ұйымдар баршылық. Алдына койған мақсаттарына карай оларды былайша топтастыруға болады:

1) экологиялық бағыттағы ұйымдар. Оларға жататындар: "Невада - Семей" қозғалысы, "Арал - Азия - Қазақстан" халықаралық қоғамдық комитеті, "Табиғат" комитеті және т.б.;

2) ұлт мәселелерін шешуге тырыскан топтар. Оларға: Қазақстанның "Азат" азаматтық козғалысы, славяндардын республикалық қоғамдық "Лад" қозғалысы, "Русская община", "Единство" қоғамдық бірлестігі, республикадағы қазақтар қозғалысы, неміс, ұйғыр, грек, кәріс және т.б. мәдениет орталықтары;

3) тарихи-ағартушылық қоғамдар: "Мемориал", "Әділет", "Акикат" және т.с.с;

4) әлеуметтік  талаптар қойған ұйымдар: "Атамекен", "Алтын бесік", "Жерұйык", "Шаңырақ" және т.б.

    Бұлардың  көбі заман талабына сай пайда болып, өз мақсаттарын орындауына байланысты өмір сахнасынан кетті, бірталайы іс-әрекеттерін әлі де атқаруда.Сонымен катар республикада ардагерлер, әйелдер, жастар одақтары және т.б. көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар бар. Осылардын бәрі, сайып келгенде, әркайсысының өз ерекшеліктері болуына қарамастан еңбекшілердің белсенділігін арттырып, Кдзакстанның гүлденіп өркендеуіне, тұрақты дамуына үлестерін қосқанда ғана мақсаттарына жетпек.

Бақылауға және өзін-өзі тексеруге арналган сұрақтар

1. Саяси партия  дегеніміз не?

2. Басқа қоғамдық-саяси  ұйымдардан партияның айырмасы  неде?

3. Саяси партиялар не себепті пайда болды? Қазіргі коғам саяси партияларсыз, қоғамдық-саяси қозғалыстарсыз өмір сүре ала ма?

3. Партияның негізгі кызметтері кандай?

4. Партияларды  жіктеу неге негізделеді?

5. Партиялық  жүйе деп нені айтады?

6. Бірпартиялык, екіпартиялық және көппартиялық жүйелердің басым және осал жақтары қандай?

7. Партия санынын  көптігі көппартиялық жүйені білдіре ме?

8. Қазақстанда көппартиялық жүйе құрылды деп айта аласыз ба?

Қорытынды.

   «Партия – саяси билік жолында күресте өз мүшелерінің бірлесе қимылдауын көздейтін топ. Әрине, белгілі бір уақытта барлық партиялар өзінің принциптерін немесе бағдарларын тұжырымдайды, бұл принциптер мен бағдарламалар олармен универмагтарда сатылатын тауарлар сияқты қаруланатын партияларға тән, соларға тән және солардың табысқа жетуі үшін маңызды. Бірақ универмагты тауарлар арқылы анықтауға болмайтыны сияқты, партияны да оның принциптері арқылы анықтауға болмайды. Партиялар мен саясаткерлердің болуы сайлаушылар бұқарасының абыржудан басқа қандай да бір қарекеттерге қабілетсіз екенін айғақтайды. Олар саяси бәсекені дәл кәсіптік ассоциациялар жасайтындай етіп реттейді. Партияны басқарудың психотехникасы, оның жарнамалық науқаны, ұрандары мен шерулері – мұның бәрі әшекей емес. Бұл саясаттың нақ мәнісін білдіреді. Саяси көшбасшы да нақ сондай».

   Көппартиялы  жүйе елде бірнеше партияның құрылып жұмыс істеуін ғана білдірмейді. Толыққанды көппартиялы жүйе қалыптасу үшін мемлекеттік билік үшін күреске кемінде екі және одан да көп партияның белсенді қатысып, шынайы бәсекеде белгіленген шекті бағындыруын және саяси биліктен орынға ие болуын ғана айта аламыз. Сайлау кезінде ғана белсенділік танытатын партиялар да бар. Сайлаудан сайлауға дейін халық олардың көбісін, жетекшілерін, функционерлерін, негізгі бағдарламалық бағытын ұмытып та қалды. Ал сайлау науқаны кезінде олар өздерін танытып та үлгермейді және өте төмен дауыс жинайды. Бұған елімізде өткен соңғы екі сайлаудағы нәтижелер дәлел болады.

   Тәуелсіздік жылдарындағы еліміздегі саяси күштердің тарихына жасалған қысқаша шолу көрсеткендей, Қазақстанда көппартиялықтың қалыптасуы жалғасуда және толыққанды тұрақты партиялық жүйе туралы, саяси күштердің айқын түрде анықталуы туралы айтуға әлі де болса ертерек. Республиканың саяси партиялары алдында дәстүрлі міндеттермен қатар, партия дамуының ортақ тенденцияларын және өтпелі қоғамды Қазақстанның ерекшеліктерін анықтайтын жаңа міндеттер де тұр.

   Келешекте  партиялық жүйенің одан ары  нығаюы және Парламенттегі партиялық  өкілдікті кеңейту Қазақстандағы  саяси процестерді демократияландыруды  жеделдетеді.

Қазіргі демократиялық  қоғамдағы партияның маңызды  міндеті азаматтық қоғам мен  мемлекеттің арасындағы байланысты баянды ету. Партиялар арқылы әр түрлі әлеуметтік топтар өздерінің саяси талаптарын мәлімдейді. Бұрынғы әлеуметтік-экономикалық саясатты одан әрі жүргізу немесе оны өзгерту керектігі жөнінде өздерінің көзқарастарын білдіреді. 
Сонымен саяси партиялардың негізгі қызметтері төмендегідей: 
   Теориялық: 
   Қоғам дамуының, негізгі салалары бойынша жәңе оның даму жолдарын талдап, тео¬риялық жағынан бағалау. Әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін анықтап үйлестіру. Қоғамды жаңартудын стратегиясы мен тәсілін тұжырымдап бүқараны қимыл бірлігіне теориялык жағынан әзірлеу. 
   Идеологиялық: 
   Еңбекші бұқара арасында өз көзқарасын, ізгі мұраттарды тарату, оны іскерлікпен ұштастыру. Өз бағдарламасы мен саясатын насихаттау. Азаматтардың түбегейлі мүдделерін ескере отырып өз бағытын қолдауға жұмылдыру және партия қатарына тарту, 
Қорыта келе, партия деп - мемлекеттік билікті колға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құралған адамдардың ерікті одағын айтады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдалаған  әдебиеттер:

 

1. Дьяченко С. Саяси партия және саяси билік // Ақиқат, 1998,№11.
2. Қалиев Н. Қазақстан партиялық жүйесі // Саясат, 2002, №11.
3. Мағзумов М. Қазіргі кезендегі демократиялық саяси институттар// Саясат, 1998,№ 2
4. Ермеков К. Демократиялық даму жолы. // Саясат, 1998, №10
5. Інкәрбаев Е Посттоталитарлық кеңестіктегі саяси өзгертулердің ерекшеліктері //Саясат 2002,№1

 

6. Шүкірұлы С. Заман және саясат //Ақиқат 1993 №12
7. С. Мұхамедов, М. Сатершинов т.б. Саяси құқықтық ілімдер тарихы – Алматы, 2000
8. Нукенов А.К. Биліктің бөліну теориясы // Саясат, 2001,№6
9. Жүніспекұлы. Саяси мәдениет және оның тәртібінің өзгеруі. //Ақиқат 1999 №6
10. Шалабаев. Саясат және саяси мәдениет //Саясат 1998 №2
11. Саясаттану –Жамбылов

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мамандық: Есеп және аудит

Топ: 309104

Студенттің аты-жөні: Сулейменова  Гульдана Сулейменовна

Пән: Саясаттану

Оқытушы: Аменов А.Ж.