Қазақстан республикасының отын энергетикасының комплексі және оның даму болжамы

 

Курстық жұмыс 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: “Қазақстан республикасының отын энергетикасының комплексі және оның даму болжамы”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қарағанды 2013 жыл

 

ЖОСПАР

 

Кіріспе 3-5

І-тарау:Негізгі бөлім:

1.1. Қазақстанның отын-энергетикалық қорының жағдайы мен болашағы 6-9

1.2. Қатты отын қорлары және оларды пайдалану мүмкіншілігі 10-12

1.3. Қазақстан Республикасының шикізаты..................................................13-19

 

II-тарау: Мұнай және газ қорлары және оларды пайдалану болашағы 20-21

2.1. Қазақстан отын-энергетикалық кешенін (ОЭК) басқаруды жетілдіру……………………………………………………………………..22-23

2.2. Энергетикада баға түзуді қалыптастыру 24-27

2.3. Қазақстан Республикасының шикізат мөлшері...................................28-29

Қорытынды…………………………………………………………………..30-31

Қолданылған әдебиеттер 32

 

 

Кіріспе

Қазақстан егемен ел ретінде  даму барысында экономикалық өзгерістердің әр түрлі сатыларынан өтіп келеді. Басты мақсат — нарықтық қатынастарды қалыптастыру. Осы қиын жолда едәуір жетістіктер де бар. Ұлттық валюта тұрақтанды, өркениетті сауда жөнделуде, ол бастапқы кезде орын алған жабайы баспа-бас тауар алмасуды ығыстыруда. Республика дүниежүзілік нарыққа шықты және дүниежүзілік экономикалық қауымдастыққа интеграциялануда.

Халықтың көзқарасы  өзгеруде. Жұрт бизнеске ұмтылып, өз істерін  ашып күн көрістерін ойластыруда. Нарық кісілерді еңбектенуге және өзі үшін өнімді еңбектенуге ынталандырады.

Қазақстанның табиғи қорлары, ең алдымен, оның отын-энергетикалық қорлары және техникалық, интеллектуалдық мүмкіндігі — ұлттық дәулеті болып табылады.

Бұл курстық жұмыста  Казақстанның отын ресурстары сипатталған. Отын ресурстары мүмкіншілігі және оның даму үрдісі ел экономикасының болашағын анықтайды. Сондықтан ОЭК туралы ақпарат жеткілікті нақты және дәл болса еліміздің дүние жүзіндегі орны мен келешегін болжауға көмектеседі.

   Экономиканың шикiзаттық бағдарын бiрте-бiрте жеңу, көлiк желiлерiн және телекоммуникация саласын жедел дамыту, сонымен бiрге жетiлген нарықтық құрылымдарды қалыптастыру, 2006-2012 жылдар аралығында ашық типтегi экономиканы жедел қарқынмен дамыту, дүниежүзiлiк саудадағы Қазақстанның позициясын нығайту және әлемнiң индустриялы елдерiнiң қатарына кiру.

Экономиканың салалық құрылымын жақсартуға қолайлы жағдай жасайтын, тиiмдi жобаларға ұзақ мерзiмге несие беретiн Қазақстанның Даму Банкiнiң жарғылық қоры 45 млрд. теңге болып отыр. Инвестициялық-инновациялық қорлар, экспортты сақтандыру корпорациялары 2004 жылы бюджеттен 45 млрд. теңге көлемiнде қаржы алды. Қазiр де олардың қорларын капиталдандыру процесi одан әрi жүргiзiлуде. Жалпы алғанда, Қазақстандағы даму институттарының жиынтық жарғылық қоры 1 млрд. долларға жеттi. Үкiмет қарап жатқан 2005-2015 жылдарға есептелген Ұлттық инновациялық жүйенi (ҰИЖ) дамыту бағдарламасы, Ұлттық Инновациялық қор шеңберiнде 12 арнаулы технопарктер мен бизнес-инкубаторларды құруда Президент Жолдауында қойылған стратегиялық мақсаттарға жетуге бағытталған.

 Қазақстан Республикасының қазіргі экономикалық саласы туралы ұғым беру және талдау жасау. Әрбір саланы бөліп қарастырып, ерекшеліктерін қарастыру.

Зерттеу тақырыбының  мақсатына сәйкес төмендегідей міндеттер қойылды:

• ағымдағы салалық жағдайды талдау;
• салалардың жағдайын алдыңғы жылдармен салыстыру және қазіргі уақыттағы жетістіктер;
• әрбір саланың ерекшелігін анықтау.

Қазақстанның  шаруашылық салаларының өзіндік  құрылымы бар. Экономиканың құрылымын  жалпы өнім көрсеткіші немесе жалпы  ішкі өнім (ЖІӨ) айқын көрсетеді. Ол шаруашылық қызметінің ақырғы нәтижесін  көруге мүмкіндік береді. Неғұрлым ЖІӨ жоғары болған сайын, соғұрлым экономика  ірі болады.

Сендер  біздің еліміздегі жалпы ішкі өнімнің  көп бөлігі қызмет көрсету саласында  жасалатынын анықтадыңдар. Бірақ  оның үлесі дамыған және көптеген дамушы елдерге қарағанда төмен.

Қазақстан шаруашылығы үш негізгі ерекшеліктерімен сипатталады:

ЖІӨ-нің жартысынан астамын үшінші сектор (қызмет көрсету) береді.

«Оңтүстік-Батыс-Солтүстік» аймақтарының өзіндік «үштағаны» анықтайды. Мұнда жалпы енімнің 4/5 белігі жасалады.

Қазақстанның  экономикасы әсіресе дүниежүзілік нарыққа бағытталған. Онда елде өндірілетін  тауар мен қызмет түрінің 3/5 бөлігі жүзеге асады.

Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі  – Бағдарлама) Мемлекет басшысының «Нұр Отан» халықтық-демократиялық  партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс ХІІ съезінде берген тапсырмасын, Мемлекет басшысының «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу –  Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау  үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға  дейінгі даму стратегиясын іске асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан  Республикасының 2020 жылға дейінгі  стратегиялық даму жоспарының түйінді  бағыттарына сәйкес әзірленді.

Бағдарлама  экономиканы әртараптандыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.

Бағдарлама  экономиканы әртараптандырудың  жүргізіліп отырған саясатының қисынды  жалғасы болып табылады әрі құрамына Индустриялық-инновациялық дамудың 2003 – 2015 жылдарға арналған стратегиясының, «Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы»  бағдарламасының, сондай-ақ индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық  құжаттардың негізгі тәсілдерін біріктірді.

2015 жылға  дейінгі кезеңде қазақстандық  қамтуды мақсатты дамыту арқылы  шағын және орта бизнес, кейінгі  қайта бөлу және қайта өңдеу  үшін жаңа бизнес-мүмкіндіктерді  мультипликациялаумен экономиканың  дәстүрлі экспортқа бағдарланған  секторларында ірі инвестициялық  жобаларды іске асыру үдемелі  индустрияландыру саясатының негізгі  басымдығы болмақ.   

Ірі жобаларды  ілгерілетудің бастамашысы «Самұрық-Қазына»  ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік  қоғамы (бұдан әрі – «Самұрық-Қазына»  ҰӘҚ» АҚ), экономиканың отын-энергетика және металлургия секторларының  ірі жүйе құраушы компаниялары, сондай-ақ стратегиялық шетелдік инвесторлар  болып табылады.

Шикізат секторымен байланысты емес және ішкі, ал кейіннен өңірлік нарықтарға бағдарланған (Кеден одағы, Орталық Азия елдері) экономика салаларын қалыптастыру және/немесе күшейту қатар жүзеге асырылатын болады.

Мемлекет  озық технологиялар трансфертіне, кейіннен олардың экспортқа бағдарлануын дамыта отырып, қазіргі заманғы импорт алмастырушы өндірісті құру үшін шетел инвесторларын тартуға  бағытталған қазақстандық орта және шағын бизнес бастамаларын қолдайды.

Индустриядан  кейінгі экономиканың негіздерін қалыптастыру мақсатында ұлттық инновациялық инфрақұрылымды дамыту және коммерцияландыру перспективалары  бар ғылыми-технологиялық негіздерді қолдау жалғасады.

Жалпы алғанда, экономиканы әртараптандыруды мемлекеттік  қолдау макро және секторлық деңгейлерде  экономикалық саясаттың жүйелі шараларын, сондай-ақ экономиканың нақты секторларын  және жобаларды қолдаудың селективті шараларын іске асыру арқылы жүзеге асырылатын болады.

Экономикалық  саясаттың жүйелі шаралары қолайлы  макроортаны және инвестициялық  ахуалды қалыптастыруға, ұлттық экономиканың өнімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі шараларға  шоғырланатын болады.

Селективті  шаралар басым секторлар мен  жобаларды қаржылық және қаржылық емес қолдау шараларының құрамдастырылған пакеті негізінде жүзеге асырылатын болады.

Мемлекет  өзінің бизнеспен өзара іс-қимылын  республикалық және  өңірлік деңгейде де тиімді ынтымақтастық институттарын  қалыптастыру негізінде жүйелі түрде  құрады.

Экономиканың  объективті жағдайына барабар болатын 2015 жылға дейінгі индустрияландыру саясатының траекториясы ресурстық, инфрақұрылымдық, институционалдық және технологиялық  шектеулермен ішкі келісушілікте болады. Бағдарламаға енгізілетін экономиканы  әртарап тандыруды және  технологиялық  жаңғыртуды ынталандыратын тетіктердің  жүйелік сипаты:

қолайлы макроэкономикалық жағдай жасауды;

бизнес-ахуалды  жақсартуды және инвестициялар ағынын ынталандыруды;

жаппай технологиялық  жаңғыртуды және ұлттық инновациялық жүйені дамытуды;

адами капитал  сапасын арттыруды қамтамасыз етеді.

         Экономиканың басым секторларын  дамытуға мемлекет пен бизнес  ресурстарын шоғырландыру мемлекет  пен бизнес шешімдерін келісудің  интерактивті процесімен, мониторингтің  қазіргі заманғы ақпараттық жүйелері  мен іске асырудың нақты құралдарын  пайдаланумен бірге жүреді.

 

1. Қазақстанның отын-энергетикалық қорының жағдайы мен болашағы

Қазақстан қазіргі кезде  және болашақта алғашқы энергетикалық қормен өзін-өзі қамдап сыртқа сатуға шығара алатын елдердін қатарына жатады, ондай елдер дүние жүзінде көп емес. Жердің құрғақ аумағының 1,8% алып жатқан біздің Республикада дүниежүзілік отын қорының 0,5%-тейі шоғырланған, ол 30 млрд.т.ш.о. құрайды. Одан көмір үлесіне 80%, мұнай мен газ шығына 13%, табиғи және ілеспе газға 7% келеді.

Республиканың отын-энергетикалық  кешенінің мүмкіншілігі әлі жеткілікті толық пайдаланылмай отыр. Мысалы, 1993 жылы өзіндік өндіру арқылы Қазақстан электр энергиямен 90%, мазутпен 87%, бензинмен 86%. дизельдік отынмен 74%, табиғи газбен 42% қана қамданды. Бұл жағдай бұрынғы ССРО-ғы Республика халық шаруашылығын сол Республика мүддесімен санаспай бір орталықтан жоспарлаудың салдары.

Отын — энергетикалық  қорлар Қазақстан жерінде орналасуы  біркелкі емес: көмірдің негізгі қорлары Қазақстанның Солтүстік және Орталық бөлігінде шоғырланған, Батыс алқап мұнай мен газдың айтарлықтай қорына ие, Оңтүстік Қазақстанда өте ірі төменгі Іле қоңыр көмір кені мен бірнеше ұсақ газ және көмір кендері бар.

Негізгі су энергетикалық  қорлар Шығыс және Оңтүстік-Шығыс  Қазақстанда шоғырланған.

Зерттелуі және өнеркәсіптік пайдалануға дайындығы бойынша  теңестік отын — энергетикалық қорларын мына категорияларға бөледі:

А— барланған және өндіруге дайындалған (өнеркәсіптік өндірілетін);

В — өнеркәсіптік өндіруге дайындалған (геологиялық негіздедген салыстырмалы барланған және шекарасы белгіленген, алдын ала өндірілген);

С1 — геологиялық зерттеу  негізінде анықталған (бұрғылап барланған):

С2 — геологиялық болжау негізінде анықталған.

VІІІ категорияның А+В+С, қосындысы кеннің өнеркәсіптік қоры болады, ол отын — энергетикалық кешеннің дамуын болжағанда есепке алынады.

Экономика батыл қарқынмен қалпына келуін жалғастыруда, оған мұнай бағасының  қолайлығы және өткен жылғы құрғақшылықтан кейінгі ауыл шаруашылығындағы өндіріс  көлемі өсуінің қалпына келуі  ықпал етуде. Құрылыстағы және жылжымайтын  мүлік саласындағы динамиканың  әлсіздігіне қарамастан, ХВҚ-ның  қызметкерлері нақты ЖІӨ-нің 2011 жылы 6,5 пайызға дейін өсетінін болжап отыр. Шетелдік активтер жоғары деңгейде және халықаралық резервтер мен  Ұлттық қордың ресурстарын есептегенде 72,5 млрд. АҚШ долл. (ЖІӨ-нің 40%) құрайды, сол арқылы экономика үшін жеткілікті буфер қалыптастырып отыр. Шикізат  экспорты көлемінің ұлғаюының арқасында  ағымдағы шоттың оң сальдосы ұлғайды, мұнай саласымен байланысты тікелей  шетелдік инвестициялар және сыртқы қаражат көздерінен түскен инвестициялар  капитал ағынының сақталуына ықпал  етеді. Азық-түліктің және отынның әлемдік  бағаларының едәуір дәрежеде жоғары болуынан, сондай-ақ халық кірісінің  өсуінен (бюджет саласындағы жалақының  шілдеде 30%-ға өсуін қоса алғанда) жылдық инфляцияның қарқыны қыркүйектің  соңында 8,75 пайызды құрады және қаңтардан  бастап  реттелетін бағалардың кеңінен  қолданылуына қарамастан, мемлекеттік  органдар жоспарлаған 6-8 пайыздық деңгейден  асып кетті. Депозиттік база кредиттеу  көлемінің ұлғаюы кезінде (мемлекеттік  кәсіпорындар қаражатының есебінен) өсуде, бірақ банктердің баланстары әлсіз күйінде қалып отыр, бұл  тәуекелдердің қолайсыздығын күшейтіп, қаржылық делдалдыққа зиян келтіреді. 

Қазақстан экономикасының 2007-2009 жылдардағы дағдарыстан  кейін жылдам көтерілуі сенім  ұялатады. Алайда қалыпқа келу сыртқы экономикалық жағдайдың жылдам нашарлауы  аясында жүріп жатыр. Әлемде экономикалық белсенділік төмендеп, әлсірей бастады, сенімділік азаяуда, ал теріс тәуекелдер күшейе түсуде.   Дағдарыс нәтижесінде  зардап шеккен дамыған елдер бастан кешірген құрылымдық проблемалар күткендегіден  күрделірек болды, ал реформалар әзірлеу  мен іске асыру үдерісінің сипаты азая бастады. Осындай қиындықтарға байланысты «еуроаймақтағы» дағдарысты реттеудегі және АҚШ-тағы мемлекеттік  емес сұранысты қалпына келтірудегі  түрлі кідірістердің себебінен  ғаламдық өсу үшін анық теріс тәуекелдер туындауда. Бұл тәуекелдер орын ала  бастаған жағдайда шикізат бағасы түсіп, әлемдік сауда мен капиталдың қозғалысының көлемдері қысқарады, бұл экономикасы қалыптасу үстіндегі  елдердегі және дамушы елдердегі  өсуді тоқтатады. Оның шикізат экспортына тәуелділігін және халықаралық нарықтармен  тығыз байланысын ескере отырып, Қазақстан  басқа да көптеген елдер сияқты осындай  күйзелістер нәтижесінде зардап шегуі мүмкін.