Кембридж мектебі. Тепе-теңділік проблемасы (А.Маршал). Әл-ауқаттың экономикалық теориясы (А.Пигу)

Нарық катынастарын Қазақстанда қалыптастыру кәсіпкерлікті, шағьш бизнесті, агробизнесті дамыту арқылы жүзеге асады. Н. Назарбаевтың еңбектері мен қаулылары, парламент пен үкіметтің заңдары және шешімдері кәсіпкерлікке жол ашуға, эеіресе салык, саясатын үтымды жүргізуге бағытталды. БҮЛ проблемалардың теориясы мен тәжірибесіне арналған бірнеше республикалық, халықаралық ғылыми конференциялар өткізілді. Түран университетінде профессорлар Р. Алшанов, Қ. Тазабеков, О. Әлиев., ҚазЭУ-нің профессоры К. Оқаев және т. б кәсіпкерліктін. теориялык негіздерін, тарихын, шетелдік тәжірибесін терен зерделеуге ат салысты.

Қазакстан Республикасының  тәуелсіздігінің (1991) он жылдығында экономикалық реформа, нарыққа көшу қалай басталды, калай жүрді және нәтижесі қандай деген сан түрлі сүрақтар зиялы қауымды, ғалымдарды жайбарақат қалдыра алмады. Өйткені экономикалык реформа мемлекеттік социализм, КСРО кезінде басталған еді. Жоспарлы экономикадан бас тартып, әміршілдік-әкімшілдік басқаруды жойып, КСРО-дан Ідығып, тәуелсіз ел болып нарық қатынастарына көшуді өз бетімізбен жүргіздік.

Жекешелендіру туралы әдейі президенттің заңы мен ұлттық бағдарлама қабылданды. Меншікті мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру үш кезеңге бөлінді: I - кезен. - 1991-1992 жыддар; II - кезең - 1993-1995 жылдар; III - кезең - 1996-1998 жылдар. Жекешелендіру процесінің тәсілдері мен механизмдері анықталды.

Алайда, ғылыми экономикалык әдебиеттерде рынокқа (нарыкқа) өту қызу талас туғызды. Академик Т. Әшімбаев "Экономика Казахстана на пути к рыноку" (1994) еңбегінін. "Переход к рыночным отношениям: плюсы и минусы. Спад производства и его последствия" деген бөлімінде бүл процеске "КСРО-нін. күйреуі", бүл бағытта республикадағы тәжірибенің жсжтығы кері әсерін тигізді деп жазды.

Ғалымдар  Р. Елемесов, А.Есентугелов, О.Сәбденов осы кезеңде Парламентте экономикалык саясаттың альтернативті концепсиясын үсынып, мұнда үкіметтің экономиканы гүрақтандыруы туралы көзқарас түрліше (инфляцияны токтату немесе экономикалық өсу) болғанын көрсетті.

Жалпы рыноктық қатынастарға өтуде шетелдердің, әлемдік халыкаралық үйымдардың, әсіресе, Әлемдік банк, Европалық ламу және реконструкция банктерінін ыкпалы айтарлықтай болды. Халықаралық Валюта қорынан және басқалардан қаржы алу үшін әуелі экономикалық түрақтылык, бағаны либерализациялауды (ырықтандыру), инфляцияны ауыздықтау және т.б. шарттарды орындау тиіс болдық. Сондықтан рынок қатынастарына өтудегі асығыстық, қателіктер осымен байланысты еді. Тағы бір ескерер жай, біз тандаған рыноктық экономика үлгі-англо-американдык- монетарлық теорияға сүйенеді. Сөйтіп "бөрін ақша шешеді", экономикалык дағдарыстан да монетаристер шығарады дегенге сендік. Қазақстан Республикасында жекешелендіру қарсаңында (1991) мемлекеттік меншіктің үлесі 90 пайыз болса, 1997 жылы жеке сектор үлғайып, жеке кәсіпорындардын. үлесі 80 пайызға жетті. 1997 жылът жекешелендіру объектілерін сатудан түскен 56,5 млрд. теңге (745,4 млн. доллар) болды. Н. Назарбаевтың "Қазақстан — 2030" етратегиялык дамуында нарык экономикасына өту жалғастырылып, шетел инвестициасын келтіру, әлемдік рынокқа шығу проблемаларының басым бағыттары анықталды. Батыс Европа елдерінің, АҚШ-тың Қазақстанда рыноктық экономиканың өмірге келгенін мойындауы — тәуелсіздігіміздін он жылдығы маңызды уақиға.

Нарыктық экономикаға көшу Қазақстан Республикасы тұрғындарының түрмысында, сана-сезімінде түбірлі өзгерістер туғызды. Дәстурлі әкімшілік-әміршілдік баскару орнына рьтноктағы сүраныс пен үсыныска бейімделу, әлемдік рынокқа бет бүру, өз күнінді өзің күйттеу, өз күшіңе, өз қабілетіңе, еңбегіңе сену сиякты жаңа менталитеттер қалыптасты. Өтпелі кезең экономикасында әлеуметтік мәселелердің қайшылығы күшейді: баға өсіп, өндірістегі кәсіпорындар дағдарыска үшырап, жүмыссыздық кебейді. Бүрынғы қазақтар кездескенде "мал, жан аман ба?" деген сүрактын. мал сөзі аз айтьшып, жан сақтаудын. амалын көтт ойлайтын болды. Себебі нарык заңы қатал — тез байып, тез банкрот болуың көзді ашып-жүмғанша болатын КҮбылыс. Үкімет, мемлекет "түнгі күзетші" болуымен катар, рыноктық катынастардың кеңейіп, нығайуына заң шығарып, жағдай жасайды. Ал рынок кеңістігінде өз орнынды табу — жеке бастым. ттроблемасы, Баласұған айтканьшдай, "іс айлаға жүреді, сауда пайдаға жүреді." Нарық - колының ебі, аяғының желі бар адамдардың заманы. Сондықтан баға, сұраныс, акция, бәсеке және т.б. рынок категорияларын терең біліп, солар аркылы әрекет жасау керек, Отандық экономика ғылымындағы теориялық ізденістер мен тәжірибедегі іс-қимылдар осы проблемаларға бағытталған.

1991-1996 жылдардағы республика экономикасын реформалаудың нәтижелері және мұндағы қордаланған күрделі мәселелерді Ұлттық Ғылым Академиясынын Экономика институтының үжымы әзірлеген монографиядан анық көруге болады. Академик А. Қошанов, профессорлар М. Кенжегузин, М. Исаева және т.б. қатысуымен әзірленген еңбекте Қазак.стандағы реформанын, макроэкономикалық проблемалары: тұрактандыру, төлем дағдарыстары, антимонополистік шешімдер, кәсіпорындарды реструктуризациялау, кәсіпкерлікті дамыту, ұлттық әндіргіш күштер жүйесінде диверсификация мен бәсекелестікті күшейту, инвестиция стратегиясы, кор рыногын қалыптастыру, аймақтық экономика мен халықты әлеуметгік корғау саясатына экономикалық ғылыми талдау жасалған. Авторлардың пікірінше, макроэкономикалық түрактандыруда монетарлык саясатты колдануда төлем дағдарысына көңіл аударған дүрыс. Ғальтмдардың есебі бойынша, республикадағы монетизация деңгейі мен коэффициенті орташа жылдық ақша массасының (М,) жиынтык ішкі өнімге (ЖІӨ) қатынасы 9 пайыз. Ал қалыпты рыноктык экономикада ақша массасы жиынтық ішкі өнімнін, жартысын қамтамасыз етеді. Монетизация деңгейі АҚШ-та 55-65%, Германияда 58-62, Үлыбританияда 92-98, Жапонияда 110-130% болса, Азия мен Орталық Европа елдерінде - 20 пайыз, Қытайда - 90, Ресейде 30-35 пайызға жеткізу көзделген. Экономика институты ғалымдарының ойыяша, монетизация коэффіщиентін ЖІӨ-нін. 22-25 пайызы деңгейіне жеткізу керек.

Республика  Ұлттық Ғылым Академиясынын, Экономика институты ғалымдары өздерінің топтама енбегінде 1993-1996 жж. меншікті мемлекетсіздендіру мен жекешелендірудің Ұлттық бағдарламасын жан-жақты зерделейді. Әсіресе, кәсіпорындарды шстелдср компаниясының баскаруына беру туралы ой-пікірлері нақты деректерге негізделген. Менеджмент теориясына қадам жасалкш "К.азақхром"трансүлтгық корпорациясынын акциясы былай бөлінген: Жапон корпорациясының үлесі - 55,2% (жай акция), мсмлекеттің үлесі -32,7 (жай акция), еңбек үжымының үлесі -13 пайызы басымдылығы жоғары акция болып табылады. Академия ғалымдары енбегінің сонғы бөлімдерінде шетел Ігивестациясы мен халықты әлеуметтік корғауды күшейту туралы жономмкалық көзк.арастары және статистикалық деректерге сүйеітіп есептелген үсыныстары келтірілген. Айталық, республика жономикасын реформалау барысында халықтың кедейленуі күшсйді, түрмыс деңгейі төмендеді: 1996 жылы түтыну қоржыны физмологиялык минимумның 61, әлеуметтік минимумньтң 42,5 пайызын қүрады, яғни осы жылдарда халықтың азық-түлік таяамдарын түтынуы мен әлеуметтік жағдайлары нашарлағанын көрсете ксліп, авторлар үясымы оны жақсартудың жолдарын кйрсстсді.

Отандық экономикалық ғылыми шығармаларға талдау түрлі Іео|эІІя.пар түрғысынан, айталык., классикалык, неоклассикалык, неокейнсиапдық, неоклассикалық синтез тәсілдері өлшемдеріне сәіікес бағалау әлі жеткіліксіздеу. Әсіресе, рынок қатынастарын, оның инфрақүрылымдарын институционалдық теория талаптарына карай реформалау, қүқықтық зандарды кабылдау өркениеттік деңгейде жүруі тиіс. Түптеп келгенде, рыноктык экономика республиканың шарушылығында трансакциондық шығындарды азайтуды, ресурстардың тиімділігін артгыруды, халықтың әл-ауқатын көтеруді көздейді. Кең мағынада республика экономмкасы ұлттық кеңістіктен шығып, аймақтык, әлемдікрынокке аяк, басады. Ал бұл - Евразиялык одақтықтың бастамасы.

 

 

 

 

 

 

СЕМИНАР САБАҚТАРЫНЫҢ КҮНТІЗБЕЛІК-ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ

№	Сабақтың тақырыбы және мазмұны	Сағат саны	Апта	Өткізу формасы
1	Кіріспе сабағы	2	1	Ауызша жауап беру, карточкалар-мен жұмыс жүргізу
2	Классикалық саяси экономияның пайда болуы	2	2	Мәтінмен жұмыс, жаттығулар орындау
3	А.Смит пен Д.Рикардоның еңбектеріндегі классикалық саяси  экономияның дамуы	2	3	Презентация жасау, мәтінмен жұмыс
4	Мануфактура кезеңінен  кейінгі смитшіл-классиктердін теориялардындағы өзін-озі реттейтін экономика.	2	4	Сабақ-диспут өткізу. Қосымша әдебиеттермен жұмыс жүргізу.
5	К.Маркстың «Капиталында» классикалык саяси экономияның дамуы	2	5	Сұрақтарға жауап беру
6	Маржинализм және жаңаклассикалық  теорияның қалыптасуы	2	6-7	Сұрақтарға жауап беру. Топтарда талқылау
7	Жаңаклассикалық мектеп пен жаңалибералдық теорияның эволюциясы. Бүгінгі таңдағы консерватизм	2	8-9	Типтік жоспарды қарастыру.
8	Кейнсшілдік және оның эволюіциясы	2	10	Проблемалық жағдайларды  шешу.
9	Әлеуметтік-институционалдық бағыт	2	11	Болатын жағдайларды  талдау
10	Социалистік идеялардың эволюциясы	2	12	Сұрақтарды топтарда талқылау
11	Кеңестік  ғалымдардың  экономикалық теорияға қосқан үлесі	2	13	Мәтінмен жұмыс, тест тапсырмала-рын орындау
12	Қазақстанда экономикалық көзқарастардың пайда болуы және	2	14-15	Тест тапсырмала-рын  орындау, мәтінмен жұмыс
	Барлығы	30	15

 

“ Экономика  ілімдер тарихы ” пәнінен семинар сабағын жүргізуге әдістемелік нұсқау

 

Экономика ілімдер тарихы пәнінен лекция оқумен қатар семинар сабағын белсенді жүргізу оқу процесінің маңызды формасы болып табылады. Семинар және лекция сабақтарының ортақ мақсаты – “ Экономика ілімдер тарихы ” пәнін студенттерге тереңдетіп оқыту, теорияны практикамен ұштастыру болып табылады.

 Экономика ілімдер тарихы теориялық бағытта қарастырып қоймай, олардың практикалық жақтарын қарастыру қажет.

Семинар сабағының айырықша міндеті – лекцияны тыңдау нәтижесін  және қажетті әдебиеттермен жұмыс  істегеннен кейін әрбір тақырыптың сұрақтары бойынша студент білімін  тереңдетіп, оны жете меңгеруге тиісті; жоғары оқу орнында осы пәннен алған білімін оны бітіргеннен кейін де толықтырып, жетілдіруге тиісті; семестр бойынша студенттердің өз бетінше ізденіп, семинарға дайындалғанына жүйелі бақылау жасау қажет.

Семинар сабағы оқытушы  және студент үшін де оқу процесінің күрделі және қиын формасы болып табылады. Семинар сабағының табысты өтуі тікелей оқытушының методикалық тұрғыдан сабақты дұрыс құруына, әдебиеттерді оқып, қарауын үйретіп, ұйымдастыруына тікелей байланысты. Семинар сабағын жүргізу барысында оқытушы студеттің жауабына дұрыс көңіл бөліп, уақтысында шешім қабылдап, студенттердің белсенділігін үнемі арттырып отыруға тиісті.

Семинар сабағының белсенді түрде өтуі оны дұрыс ұйымдастыра  алуына, топтың дайындығына тікелей  байланысты.

 

«Экономика ілімдер  тарихы» пәнін оқып үйренуге арналаған

әдістемелік нұсқаулар

 

Қашықтықтан оқыту  тенологиясы бойынша студенттердің  өзіңдік жұмыстары аудиторияда  оқытылмайтын немесе  шолып қарастырған  материалдарды оқып білу жатады. Өзіндік  жұмыстардың тақырыптары студенттің мамандығына  және осы мамандық бойынша өзіндік жұмыстарға берілетін сағат көлеміне байланысты анықталады.

Студенттер  №1,2,3 тақырыптарды өткеннен кейін №1 Өзіндік жұмысты орындап мұғалімге  жіберуі қажет.

Студенттер  №4,5,6,7 тақырыптарды өткеннен кейін  №2 Өзіндік жұмысты орындау керек.

Студенттер  №,8,9,10,11,12 тақырыптарды өткеннен кейін  №3 Өзіндік жұмысты орындау керек.

Студенттер  №12 тақырыптарды өткеннен кейін №4 Өзіндік жұмысты орындау керек.

Қашықтықтан оқыту  формасы бойынша оқитын студенттер өз бетімен теориялық материалдарды оқып үйреніп, семинар және тәжірибелік-лабораториялық, өзіндік  жұмыстарды орындап, тест немесе тексеру сұрақтарына жауап беру керек.

№1,2,3,4,5,6,7 –тақырыптарды  оқып-үйренгеннен кейін №1 Аралық бақылауды өткізу қажет.

№8,9,10,11,12 –тақырыптарды оқып-үйренгеннен кейін №2 Аралық бақылаудан өту керек.

Курсты оқып-үйренуді әдебиетті іріктеуден бастау керек, бірақта ұсынылған әдебиеттер тізімі (Силлабусты қара)  информатикадан барлық әдебиетті қамтымаған. Сондықтан, курс бағдарламасында қарастырылған  сұрақтар бар болатын әдебиеттің кез келгенін пайдалануға болады.

Төменде курстың  жекелеген тақырыптары бойынша, әр тақырып бойынша әдебиеттер көрсетілген  нұсқамалар берілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Үлестірмелі-белсенді материал

 

1.     Экономикалық ілімдер тарихының пәні:         

A)    адамзат қоғамының даму барысында өзгеретін идеялар мен көзқарастар      

B)    адамдардың бір-бірімен қарым-қатынастары

C)    нақты бір елдің экономикасы

D)    халық шаруашылығы      

E)    қоғамдық өнімді ендірудегі экономикалық қарым-қатынастардың жиынтығы

2.    Ежелгі дүниеде «азиаттық» өндіріс тәсіліне қадам жасаған елдер:

A)    Вавилония

B)    Қытай

C)    Үнді ежелгі  

D)    Рим ежелгі

E)    Греция

3.     «Артхашастра» атты тасескерткіші қай елде жазылған

A)    Үнді

B)    Қытай

C)    Вавилония

D)    Египет

E)    Араб

4.     «Құран» қай елде пайда болды:

A)    Араб

B)    Үнді

C)    Қытай

D)    Азия

E)    Рим .

5.    «Саясат немесе мемлекет» деген еңбекті жазған кім:

A)    Платон

B)    Аристотель

C)    Ксенофонт

D)    Сократ

E)    Конфуций

6.   Римді сақтау үшін аграрлық реформа, жер  иеленушілер керек деген ой-пікірдің өкілдері: 

A)    Ағайынды Гай мен Тиберий

B)    Варрон

C)    Колумелла

D)    Катон

E)    Аквинский

7.    Адамзат дамуын екі сатыға (тағылық , өркениет) бөлуіші ортағасырлық араб ойшылы

A)    Ибн -Халдун

B)    Фома Аквинский

C)    Мухаммед пайғамбар

D)    Әбу Насыр Әл Фараби

E)    ИбнСина

8.     «Ізгілікті,қайырымды қала және оның тұрғындары» туралы еңбекті жазушы:

A)    Әбу Насыр Әл Фараби

B)    Бируни

C)    Ибн Сина

D)    Мұхаммед

E)    Аквинский

9.    Шаруашылық қызметті экономика мен хрематистикаға  бөлуші

A)    Аристотель

B)    Ксенофонт

C)    Платон

D)    Колумелла

E)    Конфуций

10. Меркантилизм саясаты кімдердің мүддесін білдірді

A)    сауда буржуазиясының

B)    діни адамдардың

C)    ірі жер иеленушілердің

D)     халықтың

E)    философтардың

11. Ақшаның мәнін оның табиғи қасиетімен түсіндірген меркантилистердің талдауындағы ақша теориясы

A)    металдық

B)    сандық

C)    номиналистік

D)    монетарлық

E)    дұрыс жауап жоқ