Айналым қорлары

 

МАЗМҰНЫ

 

 

Кіріспе……………………………………………………………………………3

 

 

I.Кәсіпорынның айналым қорларының теориялық негіздері

1.1 Айналыи қорларының түсінігі мен мәні………………..…………………..4

1.2 Айналым қорларының құрылымы……………………………...…………...9

1.3 Ауыспалы айналым қаражаты…………………………………..………….13

 

II.Кәсіпорында айналым құралдырының пайдалануы

2.1 Кәсіпорында айналым қорларының экономикалық жағдайы……………18

2.2 Кәсіпорынның экономикалық қорлары.....................…………….……….19

2.3 Кәсіпорында айналым қорларын бағалау………………………………….21

 

 

III. «Caspian Beveriage Holding»АҚ айналым қорларын жетілдіру Жолдары мен мәселелері…………..............................................................…..22

 

 

 

Қорытынды……………….........……………………………..……………….32

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.......................................................................33

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Курстық жұмыс  тақырыбы:Касіпорын айналым құралдары

        Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - кәсіпорын. Сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техника мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі.

Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие қабілеттілігі оның қажетті айналым капиталымен қамтамасыз етілуімен байланысты.

Айналым активтері кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтайтын маңызды элемент болып табылады. Қаржы менеджерлері үшін айналым капиталының кұрамы мен құрылымы, олардың көлемі, активтерді қолданудың тиімділігі негізгі талдау және жоспарлау объектісі болып табылады. Айналым капиталын тиісінше қажетті қаржы көздерімен қамтамасыз ете білу де маңызды болып табылады, түптеп келгенде айналым капиталын қаржыландыруды ұйымдастыру деңгейі олардың тиімді қолданылуының маңызды факторы болып табылады.

Курстық жұмыстың міндеті –Кәсіпорын айналым қорларының жағдайын талдау.Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт-қолда бар айналым капиталының болуы. Айналым капиталының мәні - ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін анықтау болып табылады.

Түрлі салаларда айналым  капиталының үлес салмағы кәсіпорындардың өндіріс қорларының құрамында әр түрлі. Мысалы, ауыр өндіріс кәсіпорындарында жеңіл өндіріс кәсіпорындарына қарағанда ол төмен. Кәсіпорында айналым капиталын ұйымдастыру мыналардан тұрады: айналым капиталының қажеттілігін анықтау, олардың құрамы, құрылымын

қалыптастыру көздерін табу және оларды реттеу, айналым капиталын  басқару және т.б.

Зерттеу обьектісі - «Caspian Beveriage Holding»АҚ - ның айналым капиталын басқару саясатының негізгі мақсаты ағымдағы активтердің көлемі мен құрылымын, оларды жабу көздерін және кәсіпорынның ұзақ мерзімді өндірістік және тиімді қаржы қызметін қамтамасыз ететін олардың арасындағы қатынасты анықтау. Бұл факторлардың және нәтижелік көрсеткіштердің байланысы анық. Несигерлер алдындағы міндеттемелерді орыдамау экономикалық байланыстарды үзуге және оның салдарына алып келуі мүмкін. 

 

 

 

     I. Кәсіпорынның айналым қорларының теориялық негіздерi

 

 

     1.1Айналыи қорларының түсінігі мен мәні

 

Айналым қаражаттары  кәсіпорын мүлкінің бірден бір құрылымдық бөлігі болып табылады. Оларды қолданудың жағдайы мен тиімділігі – кәсіпорынның табысты қызмет істеуінің басты шарты. Нарық қатынастарының дамуы оларды ұйымдастырудың жаңа алғышарттарын анықтайды. Жоғары деңгейдегі инфляция, төлемқабілетсіздік және тағы басқа дағдарыстық көріністер кәсіпорындарды айналым қаражаттарын басқару саясатын өзгертуге, оларды толықтырудың жаңа көздерін іздестіруге, оларды тиімді қолдану мәселесіне жаңа көзқараспен қарауға мәжбүр етеді.

Өндірісті тоқтатпаудың бірден бір шарты – оның материалдық негізін, яғни өндіріс құралдарын үнемі жаңартып отыру. Өз кезегінде, бұл өндіріс құралдардың айналым ретіндегі үздіксіз қозғалуына жағдай жасайды.

Өзінің айналысында  айналым қорлары кезектесе ақша, өндіріс және тауар түріндегі  формасына өзгереді, бұл олардың өндіріс қорлары және айналыс қорларына бөлінуге сәйкес келеді.

Өндіріс қорларының материалдық  негіздері өндіріс құралдары  болып табылады, ал бұлар еңбек  заттары мен еңбек құралдарына  бөлінеді. Дайын өнім ақша құралдары  және есертегі құралдармен бірге айналыс қорларын түзеді.             

Кәсіпорын қорларының айналысы шикізат, материалдар, жанар-жағар май, отын және тағы басқа өндіріс құралдарын аванстық құнымен ақшалай нысанда  сатып алудан басталады – бұл айналыстың бірінші сатысы. Нәтижесінде ақша құралдары өндірістік құралдар нысанына өзгеріп, айналыс аясынан өндіріс аясына ауысуды сипаттайды. Мұнда құн шығындалмай, тек авансталады, себебі айналс біткеннен кейін ол қайтарылады. Бірінші сатыда тауар ауысу аяқталады, бірақ айналыс аяқталмайды.

Айналыстың екінші сатысы өндіріс процесінде жүргізіледі, мұнда  жұмыс күші жаңадан құрылған және әкелінген құны бар жаңа өнім жасап, өндіріс құралдарының өндірістік тұтынуын жүзеге асырады. Аванстық құн қайтадан өзінің нысанын ауыстырады - өндірістік нысаннан ол тауарлыға ауысады.

Айналыстың үшінші сатысы шығарылған дайын өнімді сатып, ақша құралдарын алудан тұрады. Бұл сатыда айналым қаражаттары қайтадан өндіріс  аясынан айналыс аясына ауысады. Тоқтатылған тауарлы айналыс жалғастырылып, құн тауарлы нысаннан ақшалай нысанға көшеді. Өнімді шығаруға, сатуға кеткен және шығарылған өнімді сатудан түскен ақша қаражаттары сомасы арасындағы айырма кәсіпорыннң ақшалай қорларын түзеді. 

Бір айналысты бітіргеннен  кейін айналым қаражаттары жаңа айналысқа түсіп, үздіксіз айналысты құрайды. Тек осы айналым қаражаттарының үздіксіз қозғалысы өндіріс және айналыс процесінің негізін құрайды. Кәсіпорын қорлары айналысының талдауы аванстық құнның кезектесе әртүрлі нысанға ауысып отыруын ғана емес, бірақ әр уақытта белгілі мөлшерде бұл нысандарда болып отыруын көрсетеді. Басқа сөзбен айтқанда, аванстық құн айналыстың әрбір мезетінде әр түрлі жақтармен біруақытта ақшалай да, өндірістік те, тауарлы нысанда да болып отырады.

Кәсіпорын қорларының айналысы тек белгілі бір аванстық құнның ақшалай нысанда болу шартымен ғана жүзеге асырылады. Айналысқа түскенде, ол енді оны жоғалтпайды, тек қана өзінің қызметтік нысандарын ғана өзгертіп отырыды. Көрсетілген ақшалай нысандағы құн кәсіпорынның айналым қарыжаты болып табылады.

Айналым қаражаттары  ең алдымен құндық категория ретінде  болады. Олар материалдық негіз болып  табылады, себебі олардан дайын өнім алуға болмайды. Ақшалай нысанда  айналым қаражаттары айналыс  процесінде өндірістік қорлар, аяқталмаған  ондіріс, дайын өнім нысанына ауысады. Тауарлы-материалдық құндылықтарға қарағанда айналым құралдары шығындалмайды, шығарылмайды, тұтынылмайды тек қана айналыс аяқталғаннан кейін қайтарылып, келесі айналысқа түскенде авансталады.

Авансталу мезеті айналым  қаражаттарының ең маңызды және ерекшелікті мінездемесі болып табылады, себебі ол экономикалық шектеулерді орнатқанда маңызды рөл атқарады. Айналым қаражаттарының уақытша сипаттамасы болып қорларды тоқсандық немесе жылдық көлемі емес, ал бір айналысы ғана табылуы қажет. 

Кәсіпорынның іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт - қолда бар айналым қаражаттарының болуы. Айналым капиталы - бұл өндірістік айналым қорларын құру, пайдалану жэне үздіксіз өндірістік процестер мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым капиталының мәні - ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық рөлімен анықталады. Айналым капиталы өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге апарады.

Айналым капиталы - бұл кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың өндірістік қорларының бір өндірістік айналымда түгел тұтынылып жэне өзінің құнын дайындалатын өнімге толық көшіретін бөлігі. Әдетте, өзінің табиғи нысанын сақтамайды және аяқталғаннан кейін ақшалай нысанда қайтарылады.

Айналым капиталының  құрылымы деп барлық жиынтығындағы  олардың бөлек элементтерінің арақатынасын айтады. Кәсіпорындардағы айналым капиталының құрылымына талдау жасау және оны жетік білу маңызды мәселелерінің бірі болып саналады. Себебі, белгілі бір шамада қаржы жағдайы кәсіпорын қызметінің не ол, не бұл мезетін сипаттайды.

Кәсіпорында айналым  капиталының құрылымы тұрақсыз және көптеген себептердің ықпалымен өзгеріп отырады. Әрбір нақты кәсіпорында айналым қаражатының шамасы, олардың құрамы мен құрылымы, өндірістік сипаты мен күрделілігіне, өндіріс кезеңінің ұзақтығына, оларды жеткізу жағдайына және т.б. байланысты болады.

Айналым капиталы 2 бөлімнен тұрады: өндірістік айналым қорлары;

айналыс қорлары;

Кесте-1 Айналым капиталы

Айналым қорлары			Айналыс қорлары
Өндіріс- тік запастар	Аяқтал- маған өндіріс	Болашақ кезең шығын- Дары	Қоймадағы дайын  өнімдер	Жөнелтіл- ген, бірақ ақысы төлен- беген тауарлар	Есептеу- лердегі ақша құрал- дары	Ақша ж/е т.б қаражат айналымы
Нормаланған			Нормаланбаған

 

Өндірістік айналым  қорлары - өндірістік процессе бір рет қолданылады және өзіндік құнын толығымен өндірілетін өнімге аударады. Өндірістік айналым қорлары өнеркәсіптегі айналым қорларының ең негізгі бөлігі болып табылады. Олар барлық айналым қорларының өнеркәсіпте 70%, машина өндіру мен металл өңдеуде 80% аса бөлігін құрайды.

Өндірістік айналым  қорларына шикізат негізгі және қосымша материалдар, комплекстік бұйымдар, өндірісте аяқталмаған өнім, отын, тара және басқа еңбек құралдары.

Өндірістік айналым  қорлары мынадай топтарға бөлінеді:

Өндірістік запастар. Оларға - шикізат, негізгі материалдардың, отынның, қосалқы бөлшектердің қалдығы, бағасы 100 теңгеден кем құнсызданғыш және тозғыш заттар, арнайы құрал-саймандар жатады.

Аяқталмаған   өндіріс.   Оның   ішінде   өз   ішінде   шығарылған жартылай дайын өнімдер.

Болашақ кезеңдердіц  шығындары - жаңа өнімдерді әзірлеуге және игеруге еткен шығындар.

Айналыс қорлары - запастағы  дайын өнімдер, әлі бағасы төленбеген, бірақ жөнелтілген тауарлар, есептеу  құралдары және кассадағы ақша қорлары.

Сонымен, айналым қорлары - бұл өндірістік айналым қорлары  мен айналыс қорларын құруға арналған, қәсіпорынның ақша қорлары.

Кәсіпорынның айналым  капиталы құрылымын білу өте маңызды, өйткені ол белгілі бір мөлшерде, сол уақыттағы немесе басқа уақыттағы кәсіпорын жұмысының қаржылық жағдайын көрсетеді. Мысалы, дебиторлық қарыздың шектен тыс өсуі, қоймадағы дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің өсуі кәсіпорынның қаржылық жағдайынын, төмендеуін көрсетеді. Дебиторлық қарыз айналымнан құралдарды алып, оны өз айналымында қарыз дебиторлар қолданады. Аяқталмаған өндіріс көлемінің, қоймадағы дайын өнім көлемінің ұлғаюы айналымнан құралдардың алынғанын, сату көлемінің төмендегенін көрсетеді.

Кәсіпорынның айналым  капиталының құрылымы әр түрлі себептерге байланысты үнемі өзгеріп отырады.

Мысал: Кен өндіру өнекәсібінің айналым капиталының құрылымы

Кесте 2 Айналым капиталының элементтері

№	Айналым капиталының  элементтері	Олардың үлестері %
1	Өндірістік запастар	57
2	Аяқталмаған өндіріс  және өзіндік  өндірістегі жартылайфабрикаттар	17
3	Болашақ кезеңдер шығындары Айналым қорлары (п. 1+п. 2+п. 3)	8
4	Қоймадағы дайын өнімдер	82
5	Жөнелтілген, бірақ ақысы  төленбеген тауарлар	7
6	Есептеулердегі ақша құралдары	4
7	Банк мекемелеріндегі  шот есептеріндегі және кассалардағы ақша қорлары  Айналыс қорлары (п. 4+п. 5+п. 6+п. 7) Айналым капиталы	2   18   100

* Мейірбеков А.Қ. Кәсіпорын экономикасы.-Алматы.2009