Коммерциялық банктер

      Несие есептесу операциялары нәтижесінде  банктің несиелік портфелі қалыптасады. Несие есептесу операциялары – ол банктің несие ресурстарын орналастыру  қызметіндегі несие беру операциялары. Банктің табысының көбісі осы операциядан түседі.

      Несиелік  портфелді басқару бұл банк қабылдауға дайын болып отырған тәуекел  түрлерінің барлығын айқындауды және оларды ең жоғарғы жететін деңгейін анықтауды талап ететін жоғарғы  жетекшілер қызметі.

      Несиелік  портфельді басқаруды іске асырудың ортақ алғы шарттарына жататындар;

      ·                   Нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін несиелеудің ішкі банктік лимитін белгілеу;

      ·                   Несиелік реитингпен байланысты болатын, жекелеген қарыз алушылардың тәуекел деңгейін көрсететін несиелік тғуекелді талдау формасын жасау;

      ·                   әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;

      ·                   төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды анықтау;

      ·                   жоғары тәуекел деңгейі бар салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;

      Проблемалық несиелерге:

      ·                   Несиелік келісімшартта көрсетілмеген уақыты кешіктірілеген және қосымша келісім берілген несиелер;

      ·                   Сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемелермен қамтамасыз етілегн несиелер бойынша сақтандыру компанияларының кепілхаты жғне кепілдеме берушілердің банк алдында міндеттемелерді орындамағандар;

      ·                   Несиелерге есептелетін пайыздық несиелік келісім – шартта көрсетілген күннен 30 күн өткенге дейін қайтарылмаған несиелер жатады.

      Сондай-ақ проблемалық несиелерге қарсы шараларға  мыналар жатады.

      ·                   Қарыз алушының қызметін қайта құру;

      ·                   Несиені қайтару кестесін өзгерту;

      ·                   Пайыз сыйақы төлеу тәртібі.

      Несие үшін төлейтін сыйақы мөлшерлемесі –  несиенің бағасын білдіреді. Жалпы  жағдайда тартылған төлем мен  сыйақы маржасының қосындысынан оның мөлшері құралады.

      Ұлттық  банк қарыздардың сапалары бойынша  олардың келісі бөлінулерін белгілейді:

      Қарыздар  қайтарылу дәрежесіне қарай:

      1.  Стандартты несие – қайтарылу  уақыты жетпеген бірақ, қайтуында  ешқандай күмән жоқ несиелер

       2. Күмәнді несиелерге:

      Субстандартты несие – қайтарылатын уақытынан 30 күндей асып кеткен немесе уақыты бір рет ұзартылған.

      Қанағаттанарлықсыз  несие – бір рет ұзартылған қайтаратын уақыты 30 күннен 60 күнге  дейінгі мерзімді құрайтын, мерзімі  өткен судалар шотына жазылған несие.

      Жоғары  тәуекелі бар күмәнді несие –  қайтару уақытының ұзақтығы 60 күннен 90 күнді құрайтын, мерзімі өткен ссудалар шотына жазылған несиелер.

      Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты 90 күннен асқан, мерзімі өткен ссудалар шотына жазылған несиелер.

      Несиелік  портфельдің сапасын бағалау  үшін тәуекел деңгейі бойынша  классификацияланған активтерге тәуекел жөнінде мынандай шектеулер қойылады: стандартты несие үлесі – 85 %, субстандартты несиелер үлесі – 7 %, қанағаттанарлықсыз несие үлесі және тәуекелі жоғары күмәнді несиелер үлесі – 5 %, үмітсіз несиелер – 3 %.

      Несиелік  тәуекелді басқару жүйесінің негізгі элементтеріне жататындар:

      · несиелік қызметті ұйымдастыру;

      · лимиттер белгілеу;

      · несиелік ұсынысты бағалау және қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау;

      · несиелік тәуекел деңгейіне байланысты  несиелерге рейтинг қою және белгіленген лимиттермен салыстыру;

      · несиелер бойынша мүмкін болар зияндарды есепке ала отырып, сыйақы мөлшерлемесін анықтау;

      · несиелік шешімдерді қабылдау барысында құзіретті бөлу – несиелерді авторизациялау;

      · несиелік мониторинг;

      · несиелік портфельді басқару;

      · проблемелық несиелерді қалпына келтіру.  

3.2 Банктердің қарыз портфелін жіктеу және оның сапасын жоғарлату

       

      Банктердің  қарыз портфелінің жіктелуі оның сапасының жоғарлауы және несиелік қызметтен болуы мүмкін шығындарды жабушы резервтер құру мақсатын көздейді.

      Кез келген банктік несие белгіленген мөлшер шегінде (лимит) беріледі. Несиенің мөлшерін банк мекемесі қарыз алушымен бірлесе отырып, материалдық қорлардың құралу қажеттілігін зерттеу негізінде шығыңдарды, өндіріс көлемі мен өнімнің өтімділігін және басқа да шығымдарды ескере отырып анықтайды. Қарыз алушыға берілетін несиенің мөлшері әр түрлі жағдайларға байланысты. Біріншіден, қарыз алушыға берілетін несие шамасы қарыз алушының жасаған өтінішіне байланысты. Екіншіден, несиенің мөлшері эконномикалық жағдайларға байланысты, соның ішінде:

      ·                   Қарыз алушының төлем айналымындағы алшақтық шамасында;

      ·                   Несиені қамтамасыз ететін нақты товарлы материалды бағалылар қорына және олардың өтімділік дәрежесіне;

      ·                   Маржа деңгейіне;

      ·                   Банкте бар ресурс көлеміне және т. б.

      Несие мөлшерінің қатаң белгіленген нақты  есебін клиент үшін банк жасап қоймайды. Әр жекелеген жағдайда несие мөлшері қамтамасыз ету құнына және банктың клиентке сеніміне байланысты анықталады.

      Неиселеу стандарты. Бұл банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты. Несиелеу стандартында мынандай сұрақтар қарастырылады:

      ·            Қарыз алушының қаржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;

      ·            Неисенің кепілхаттар және кепілдемелермен қамтамасыз етілуіне қойылатын талаптар;

      ·            Әкімшілік стандарттар және несиелік процестерді ұйымдастыру ережелері;

      ·            Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;

      ·            Құжаттардың толтырылуына қойылатын талаптар;

      ·            Неиселеудің айрықша түрлері бойынша ережелер.

      Барлық  банктер бойынша құжаттар айналымын  стандарттау мақсатында несиелеу стандартына  әр түрлі құжаттар үлгілері жатуға тиіс.

     Несиелік  портфельдің табысын жақсартуды анықтайтын маңызды интегралдық коэффициент болып таза пайыздық маржа болып табылады. Несиелік тәуекелді есепке алғанда таза пайыздық табыстың көрсеткішке қатынасы және несиелік тәуекел нәтижесінде алынған табыстар. 

     Таза  пайыздық маржа,           Пайыздық  – пайыздық – несие бойынша

      несиелік  тәуекелді       =   ___табыстар       шығыстар      шығындар____     

      есепке  алғанда                                          Несиелік салымдар

      Несиелік  тәуекел есебімен түзетілген таза пайыздық маржа несиелік тәуекелді басқарудың көрсеткіш жүйесінен анықталады. Баланстан үмітсіз ссудаларды шығарып тастағанда несиелік портфельдің бөлігіндегі ол бойынша шығындар басқа коэффициенттер қатарымен анықталады. 

      Мерзімі өтіп                      Мерзімі өткен ссудалар

      кеткен несиелердің  =    ----------------------------------

      жалпы сомасы       Несиелік салымдар

      Берілген  коэффициент несиелік тәуекелді  есебі бойынша резервтік қорды  бағалау үшін қажет.  

      Несиелік  тәуекелден      Резервтер

      қорғану                                = ----------------------------

      коэффициенті   Несиелік салымдар 

      Несиелік  салымдардың өсуі несиелік тәуекелдің өсуін білдіреді жғне ол үшін банк несиелік салымдар бойынша шаған  орнын жабатын резервтік қорды  өсіреді. 

      Несиелік     Өткен кезеңдерде берілген несиелер сомасы

      салымдар  бойынша = ---------------------------------------------------------------

      өсу деңгейі   Ағымдағы кезеңде берілген несиелер сомасы 

      Несиелік  талдау кезінде қолданылатын аналитикалық әдіс көрсеткіш динамикасын қадағалау  үшін несиелік маниторингта қолданылады. 

      Банктегі  маркетинг – бұл нарықты және экономикалық конъюнктураны, клиенттердің нақты талап-тілектерін және оларға ұсынылатын қызметтерге бағдарлануды зерттеп-үйренуге бағытталған банк қызметін басқарудың нарықтық тұжырымдамасы.

      Банктегі  маркетингтің мақсаты – капитал  нарығының талаптарына бейімделудің қажетті жағдайларын туғызу, нарықты  зерттеп-үйрену бойынша шаралар  жүйесін әзірлеу, бәсекелік қабілетті, пайда табушылықты арттыру.

      Қазіргі заманғы маркетинг шеңберінде банк пен клиент қатынасы өзгеруде. Егер банк бұрын банк өнімдерінің стандартты жиынын ұсынса, қазіргі ұақытта ол нақты тұтыншыларға бағытталған қызметтің жаңа түрлерін әзірлейді. Клиенттер ретінде ірі фирмалар, шағын және ортакғсіпорындар, жеке кәсіпкерлер, жеке тұлғалар және т.б. қатысуы мүмкін. Клиенттің нақты қажеттілігі банк жұмысының негізгі өлшемі.

      Банктік маркетинг келесілерге бағытталған  болуы тиіс:

      -                     есеп айырысуларды тез және дұрыс жүргізе отырып, банк клиенттерінің қажетіліктерін қанағаттандыру;

      -                                       клиентердің мүдделерін жоғары дәрежеде ескеруге мүмкіндік беретін есеп айырысу түрлерін пайдалану.

      Банктің ішкі мүмкіндіктерін бағалау олардың  нарық талабына сәйкестігін анықтау  мақсатымен жүргізіледі. Бұл нарыққа  негізделген банк мінез-құлқының тиімді стратегиясын әзірлеуге, дұрыс шешімдер қабылдау үшін теңдей негіз жасауға  көмектеседі.

      Банк  мүмкіндіктерін талдау екі бағыттан жүргізіледі: