Тауарлар мен ыдыстарды түгендеудің мақсаты міндеттері және түрлері

     Жоспардан тыс түгендеулер  ерекше қажетті жағдайларда және түгендеуді жүргізудің бекітілген кестесінде қарастырылмаған барлық қалған жағдайларда, жоғарғы тұрған мекеменің жетекшісінің өкімі бойынша кестеден тыс жүргізіледі.

     Кәсіпорындағы тауарлық-материалдық қорларды тексеруді  қамту толықтығына байланысты толық және жарым-жартылай түгендеу деп бөлінеді. Толық түгендеу – бұл сол сауда кәсіпорнында болған барлық тауарлық-материалдық қорларды түгелімен – тауарларды, ыдыстарды, бірнеше рет қайта-қайта пайдаланатын құралдарды – тексеру. Ол міндетті түрде жылдық қаржылық есептілігін жасар алдында, метериалдық жауапты тұлғалар ауысқанда, сол немесе өзге материалдық жауапты тұлға немесе бригаданың есеп беруіндегі болған тауарлар мен басқа құндылықтардың, қайта бағалауға жатпайтындарын қосқанда, үштен бірінен көбін қайта бағалағанда, апаттық және сауда кәсіпорнында бар барлық тауарлық – материалдық қорлардың қалдықтарын білудің қажеттілігін тудыратын басқа да жағдайларда жүргізіледі.

     Жарым – жартылай түгендеу тауарлық-материалдық қорлардың тек бір бөлігін немесе жеке түрлерін тексеру болып көрінеді.

     Тауарлық  – материалдық қорларды тексерумен қамту дәрежесіне байланысты түгендеулер  жаппай және таңдап түгендеулер болып бөлінеді.

     Жаппай  түгендеу – бұл сауда мекемесінің барлық кәсіпорындарындағы және кәсіпорындағы құрылымдық бөлімшелеріндегі және сол кәсіпорынның филиалдарындағы, сондай-ақ оған бекітілген шағын бөлшек сауда жүйелеріндегі тауарлық материалдық қорларды бір мезгілде тексеру.

     Таңдап  түгендеу – бұл  сауда кәсіпорындағы бар тауарларды жекелеген атауларын тексеру, бұл жарым-жартылай түгендеудің бір түрі. Таңдап түгендеу тауарлы – материалдық қорларды заттай-құндық есеп жүргізетін көтерме базарлары мен қоймаларында, көмекші бөлмелерінде түгендеу мерзім аралығында кем дегенде 2-3 рет жүргізу ұсынылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.   Тауарлар  мен ыдыстарды түгендеуді

      жүргізу тәртібі  

Түгендеуді  ұйымдастыру туралы жалпы ережелер.  Тауарлық-материалдық қорларды түгендеуді жүргізудің жалпы ережелері, тәртібі және мерзімі «Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру » атты 24 Бухгалтерлік есеп стандарты және оған берілген әдістемелік нұсқауларға, Республиканың Қаржы министірлігі бекіткен «Түгендеу жөніндегі негізгі ережелер» Және Қазақстан Республикасының бұрынғы Сауда министірлігінің тиісті нұсқаулықтарына белгіленеді және жүзеге асырылады.

      Көрсетілген нормативтік құжаттарға сәйкес сауда мекемесінің жетекшісі мен бас бухгалтері түгендеуді жүргізуге жалпы басшылықпен бақылау жасайды да, оның дұрыс және уақытылы жүргізілуіне жауапты болады. Олар тауарлық – материалдық  қорлардың нақты барын қысқа мерзім ішінде толық және дәлме - дәл  тексеруді жүргізу үшін қажетті жағдайлар жасауға міндетті. Бас бухгалтер сауда мекемесінің және олардың құрылымдық бөлімшесінің жетекшілерімен бірге түгендеуді өткізу ережелерін сақтауға тиянақты бақылау жасауға, оның нәтижелерін уақытында және дұрыс шығарып, оларды бухгалтерлік есепте көрсетуді қамтамасыз етуге міндетті.

      Сауда мекемесінің жетекшісі және бас  бухгалтері түгендеуді дұрыс және уақытында  жүргізуге жауапты тұлғалар ретінде, өздері түгендеу комиссиясының мүшелерін іріктеумен шұғылданулары және олармен жан-жақты нұсқаулық жұмыстар жүргізулері керек. Комиссияның құрамына тексерілген, адал ниетті және тәжірибелі, толық сенімге ие тұлғалар, түгендеуге жататын тауарлық-материалдық қорларды бастапқы есепті, бағалар көрсеткіштерін, түгендеуді жүргізу және рәсімдеу тәртібін жақсы білетін тұлғалар енгізіледі. Бұл жұмысқа менеджерлер, тауар жүргізушілер, бухгалтерлер, аудиторлар, экономистер, сауда кәсіпорындарының жетекшілері және материалдық жауапты тұлғалар немесе оның орынбасарлары жұмылдырылады.

      Тауарлық-материалдық  қорлар мен басқа құндылықтарды  сақталу орындары және әрбір материалдық  жауапты тұлғалар бойынша жеке түгендеуді тікелей жүргізу үшін сауда мекемесі жетекшісінің  бұйрығымен түгендеу жұмыс комиссиялары құрылады. Оның құрамына кәсіпорын әкімшілігінің өкілі, жетекші және тәжірибелі мамандар, менеджерлер, тауар жүргізушілер, бухгалтерлік қызметтің өкілдері, маркетологтар, аудиторлар және т.б. енгізіледі.

      Түгендеу  жұмыс комиссиясын тағайындау сауда  мекемесі жетекшісі жазбаша өкімімен рәсімделеді. Онда комиссияның жеке құрамы көрсетіледі; құндылықтардың қай түрлері түгендеуге жатады; түгендеуді жүргізудің негізі түрі және көлемі; түгендеудің басталу және аяқталу күні мен уақыты; бухгалтерияға түгендеу құжаттарын өткізу мерзімі. Өкімге сауда мекемесі жетекшісі мен бас бухгалтер қол қояды, және бухгалтер оны түгендеуді өткізу туралы өкімдердің орындалуына бақылау кітабына тіркейді.

      Түгендеу  комиссиялары түгендеуді белгіленген  тәртіп пен уақытылы жүргізуді сақтау; тексерілген тауарлық-материалдық қорлардың заттай нақты қалдықтары туралы түгендеу тізімінде жазылған деректердің толық және дұрыстығына ; түгендеу тізімінде көрсетілген тауарлардың ерекшелік белгілерінің дұрыстығын; және оларды сауда мекемесінің бухгалтериясына дер кезінде өткізу үшін жауапты болады.  

      Комиссия  төрағасы мен материалдық жауапты  тұлға шағын комиссиялар жасаған  барлық түгендеу тізімдерінің жиынтық  деректері бойынша барлық кәсіпорындарындағы тауарлық-материалдық қорлардың  бары туралы жинақ кесімін рәсімдейді де, олар қол қояды.

      Түгендеу  туралы өкімді сауда мекемесі жетекшісі  түгендеу комиссиясы төрағасына түгендеудің  тікелей басталуы алдында ғана тапсырады. Комиссия төрағасына сондай-ақ бақылау  пломбирі тапсырылады. Бұнымен бірге  бір уақытта мекеме жетекшісі бас бухгалтердің қатысуымен түгендеуді өткізу тәртібі туралы нұсқау береді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                             3.2 Түгендеу  мәліметтерін  рәсімдеу  

      Нақты бары тексерілген тауарлық- материалдық  қорлар түгендеу тізіміне енгізіледі де, ол үш данада, ал материалдық жауапты тұлғалар ауысқан кезде бес данада толтырылады. Тізімнің бір-бір данасын материалдық жауапты тұлғалар, ал қалғандарын көшірме қағаз арқылы түгендеу комиссиясының төрағасы немесе оның мүшелерінің бірі толтырылады.

      Түгендеу  тізімінің әрбір бетін толтырудың бітуіне қарай оның барлық даналарының  өзара салыстырылуы жүргізіледі  айырмашылықтар анықталған жағдайда айырмашылық  шыққан тауарлар қайта тексеріледі  де, түзетулер енгізіледі. Түгендеу тізіміне құндылықтардың қалдықтары туралы деректерді нақты қайта санаусыз, таразыға тартусыз және өлшеусіз материалдық жауапты тұлғалардың сөзінен енгізуге үзілді кесілді тыйым салынады. Тізімдерде толтырылмаған жолдар жіберуге рұқсат етілмейді. Тізімдердің соңғы беттеріндегі бос жолдар сызылып тасаталады. Түгендеудің толық аяқталуына қарай түгендеу тізімінің соңында көрсетілген деректерді жеке соңғы бетте және барлық түгендеу тізімі бойынша өткізу керек.

      Түгендеу  тізімінің барлық даналарының әрбір  бетіне және тізімге бүтіндей материалдық жауапты тұлғалар бригадалық материалдық жауапкершілікті – бригадир және түгендеуге қатысқан бригаданың барлық мүшелері және түгендеу комиссиясының барлық мүшелері қол қояды. Түгендеу тізімдерін рәсімдеудің бұл тәртібі қателерді болдырмайды, тізімдерге кейін қандай да бір толықтырулар мен өзгерістер енгізу мүмкіндіктері болмайды.

      Материалық  жауапты тұлға ауысқанда тізімге  екі тұлға да: құндылықтарды қабылдап алған тұлға- оларды алғаны туралы, ал тауарларды тапсырған тұлға –  оларды өткізгені туралы қол қояды. Сатылған және сатып алушылармен төленген, тауарлық есеп беру бойынша шығысқа шығарылған, бірақ түгендеу басына дейін сатып алушылар тасып шығара алмаған тауарларды түгендеуге жатады және «Түгендеуге дейін сатылған тауарлар, бірақ сатып алушылар тасып шығара алмаған» атты жеке тізімге жазылады. Кәсіпорынға түгендеу жүргізу кезеңінде келіп түскен тауарларды материалдық жауапты тұлғалар түгендеу комиссиясының қатысуымен қабылдап алады да, «Түгендеу кезінде  түскен тауарлық-материалдық құндылықтар» атты тиісті нысандағы жеке тізімге жазылады.

      Сонымен, түгендеу тізімдері – бұл сауда  мекемелерінің тауарлық-материалдық  қорлардың тұрған жері және жай-күйі жазылатын негізгі құжаттары.

      Барлық  тиісті рәсімделген, нөмірленген және тексерілген түгендеу тізімдер нағыз құжаттар болып есептеледі де, оларды түгендеу комиссиясы төрағасы келесі тәртіпте береді:  

• Тізімдердің комиссияның мүшесі толтырған бірінші  данасы және материалдық  жауапты тұлға  толтырған дана тауарлық-материалдық  қорлардың есебін жүргізетін сауда мекемесінің бухгалтериясына;
• Тізімдердің комиссиясының мүшесі толтырған екіші данасы материалық жауапты тұлғаға бірінші данаға қол қойдырып береді.

Түгендеу  бақылау тексерулердің есебін арнайы кітапта жүргізеді. 
 

            3.3    Түгендеу нәтижелерін бухгалтерлік есепте көрсету  

Сауда мекемесінің жетекшісі бекіткен түгендеу материалдары түгендеу

нәтижелерін бухгалтерлік есепте түгендеу жүргізілген  айдың ішінде көрсетуге негіз  болады.

      Сауда кәсіпорындарындағы тауарлық-материалдық  қорларын түгендеу нәтижелері бухгалтерлік есеп шоттарында салыстыру тізімдемесі  негізінде көрсетіледі.

      Тауарлардың сорттарының ауысып кетуінің пайда  болуына байланысты белгіленген  тәртіпте бекітілген тауарлардың өзара есепке алу сомасы 1330 «Тауарлар» шотының «Көтерме сауда кәсіпорындарындағы тауарлар» қосымша шотының дебеті мен кредиті бойынша көрсетіледі. Мұндайда бұл шоттарға, сондай-ақ тиісті тауарлардың талдамалы (аналитикалық) шоттары ашылады да, жетіспейтін тауарларды жабу үшін артық тауарларды талдамалы шоттарының дебетіне, жетіспейтін тауарлардың талдамалы шоттарының кредиті бойынша жазулар жүргізіледі. Тауарлардың сорттарының ауысуының осылай реттеу нәтижесінде материалдық жауапты тұлғалардың тауарларды босату кезінде жіберген қателері түзетіледі.

      Тауарлардың сорттарының ауысуын өзара есепке алу нәтижесінде жетіспейтін  тауарлар артық тауарлармен заттай түрінде жабылуы мүмкін, бірақ  бағалардың көтерілуі немесе төмендеуі  салдарынан болған сомалық айырмашылықтар пайда болуы мүмкін.

      Тауарлардың жетіспеушілігі артық болған тауарлармен  ақшалай көрсетілген түрінде  жабылмаған жағдайда, сомалық айырмашылықтар – жетіспеушіліктер материалдық  жауапты  тұлғаларға өндіріліп алынады  және бухгалтерлік есепте қосымша құнға салынатын салықсыз келесі жазумен көрсетіледі:  

      1250 «Қызметкерлердің қысқа мерзімді  дебиторлық берешегі» шотының  «Материалдық зиянды өтеу бойынша  есеп айырысу» субшотының дебеті.

      6280 «Өзге кірістер» шотының кредиті  

      Осы сомалық айырмашылықтар бойынша есептелген қосымша құнға салынатын салық сомасына мынадай бухгалтерлік тізбе беріледі:  

      1250 «Қызметкерлердің қысқа мерзімді  дебиторлық берешегі» шотының  «Материалдық зиянды өтеу бойынша  есеп айырысу» субшотының  дебеті

      3130 «Қосылған құн салығы» шотының кредиті  

      Керісінше, егер тауарлардың сорттарының ауысуын  өзара есепке алу кезінде бағалардың артуының нәтижесінен сомалық айырмашылықтар – артықшылықты пайда болса, онда олар сатып алушыдан артық алынған  ретінде оған қайтарылуы керек және бухгалтерлік есеп шоттарында келесі жазумен көрсетіледі:  

      1330 «Тауарлар» шотының 1331 «Көтерме  сауда кәсіпорындарындағы тауарлар»  қосымша шотының дебеті

      1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың  қысқа мерзімді дебиторлық берешегі»  шотының «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» субшотының кредиті  

      Егер  де сатып алушыны анықтау мүмкіндігі болмаса, онда сомалық айырмашылығындағы артықшылықтар негізгі емес қызметтен түсетін басқа да табыстар сияқты қабылданып алынады да, 1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» шотының «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» субшотының орнына 6280 «Өзге кірістер» шоты кредиттеледі.

      Тауарларды  түгендеу нәтижесінде анықталған олардың сақталу және сату кезінде табиғи кемуі шегіндегі тауарлардың жетіспеушілігі материалдық жауапты тұлғалардан қосымша құнға салынатын салықсыз сатып алу құны бойынша есептен шығарылады.