Тауарлар мен ыдыстарды түгендеудің мақсаты міндеттері және түрлері

     Екінші  компект – бұл  транзиттік төлем  талап-тапсырма деп аталады. Транзиттік төлем талап-тапсырманы жабдықтаушы көтерме сауда кәсіпорнының атынан тауарды қабылдап алған сатып алушыға толтырады да, ол тіркелген босатылған тауарлар жөніндегі ілеспе тауарлар құжаттарымен бірге тиеу және тасымалдау шығындарын қоса есептеп транзитпен жеткізілген тауарлар үшін көтерме сауда кәсіпорны мен сатып алушының арасындағы есеп айырысуға негіз болады. Транзиттік төлем талап-тапсырмада көтерме сауда кәсіпорнының сату бағасы көрсетіледі, яғни келісімді бағаға сауда шығындарын жабу және көтерме сауда кәсіпорнының пайда алу үшін жасалған саудалық үстеме баға қосылады.

     Ескертетін  жайт, жабдықтаушыға транзиттік төлем  талап-тапсырма толтыру міндетті емес, себебі оны көтерме сауда кәсіпорны рәсімдеп инкассоға ұсынады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2.2 Көтерме сауда кәсіпорындарының қоймасынан тауарларды

                    сатуды жинақтамалы  есепке алу 

      Көтерме сауда кәсіпорындарындағы тауарлық операцияларының бухгалтерлік есебінің маңызды міндеті тауарларды жөнелту мен сатуын дұрыс және уақытылы есепке алу, өйткені бұлардың арасында мезгілдік үзіліс пайда болады.

      Жөнелтілген және сатылған тауарларды есепке алу үшін сатып алушылармен есеп айырысу мерзімдеріне қарай: бір жыға дейін мерзім болса 1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі » , ал бір жылдан асатын мерзім болса 2110 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың ұзақ мерзімді берешегі» атты активтік шоттар арналған.

      Сатып алушыларға жөнелтілген және босатылған тауарларды бухгалтерлік есеп шоттарында екі сатыда әртүрлі баға бойынша көрсетеді:

      1. 1- «Қаржы есептілігін ұсыну» IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына сәйкес қаржылық есеп беру есептеу әдісі негізінде жасалады. Мұнда табыстар ақша қаражаттарын алу (түсу) уақытына қарамастан тауарларды сату сәтінде танылады. Сондықтан жөнелтілген және босатылған тауарлар сомасы шот-фактуралар немесе тауар-көлік құжаттары негізінде бір уақытта жөнелтілген тауарлар үшін сатып алушылардың берешегі ретінде және тауарларды қосылған құнға салынатын салықсыз сату бағасы бойынша сатудан түскен табыс ретінде бухгалтерлік есеп шоттарында мына жазулармен көрсетіледі:  

      Сатып алушылармен есеп айырысу мерзімдеріне қарай келесі тиісті шоттардың дебеті:  

      1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс  берушілердің қысқа мерзімді  дебиторлық берешегі » (бір  жылға дейінгі мерзім)

      2110 «Сатып алушылар мен тапсырыс  берушілердің ұзақ мерзімді берешегі»  (бір жылдан асатын мерзім)

      6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет  көрсетулерден алынатын кіріс» шотының 6011 «Тауарларды сатудан алынатын кіріс» қосымша шотының кредиті 

      Осы тауарлар бойынша шот-фактурада  көрсетілген қосылған құнға салынатын  салық сомасына мына бухгалтерлік тізбе  беріледі:

 

      Сатып алушылармен есеп айырысу мерзімдеріне  қарай келесі тиісті шоттардың дебеті: 

      1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың  қысқа мерзімді дебиторлық берешегі»  (бір жылға дейінгі мерзім)

      2110 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың  ұзақ мерзімді берешегі» (бір  жылдан асатын мерзім)

      3130 «Қосылған құн салығы» шотының  кредиті 

      Көтерме сауда кәсіпорны тауарларды жөнелткен  және босатқан кезде сатып алушыларға сатып алу немесе сату бағаларынан  жеңілдіктер жасай алады, олар пайызбен немесе белгіленген сомамен көрсетіледі. Бұл көтерме сауда кәсіпорындарындағы бағамен салыстырғанда тауар бағасының төмендеуіне әкеледі. Жеңілдіктер тұрақты сатып алушыларға мынандай жағдайларда беріледі: ірі партиялармен сатып алғанда, шоттарды қолма-қол ақшамен төлегенде, сапасы төмен тауарлар бойынша және басқа жағдайларды. Сатып алушыларға бағадан берілетін жеңілдіктері көтерме сауда кәсіпорындарына зиян, ал сатып алушыларға табыс әкеледі, сондықтан олар экономикалық негізделген болуы керек.

      Сатып алушыларға бағадан берілетін жеңілдіктің  барлық түрлері, олардың көлемі мен беру шарттары тауарларды жеткізу келісім шарттарына және басқа құжаттарда ескерілуі керек. Сатып алушыларға берілетін жеңілдіктер түрлеріне байланысты бағаның түсірілуінің есебі 6030 «Бағадан және сатудан жеңілдіктер» шоттарында жүргізіледі.

      Шот-фактурада  немесе тауар-көлік құжатында көрсетілген  сатып алушыларға бағадан және сатудан  берілген жеңілдіктер сомасы бухгалтерлік есеп шоттарында мына жазулармен көрсетіледі. 

      6030 «Бағадан және сатудан жеңілдіктер  »шотының дебеті 

     сатып алушылармен есеп айырысу мерзімдеріне қарай келесі тиісті шоттардың кредиті: 

     1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың  қысқа мерзімді дебиторлық берешегі»

     2110 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың  ұзақ мерзімді берешегі» 

     Сатып алушыларға берілетін бағаның жеңілдігінен есептелген қосылған құнға салынатын салық сомасына шот-фактураға сәйкес мынадай бухгалтерік жазба жасалады: 

     3130 «Қосылған құн салығы» шотының  дебеті 

     сатып слушылармен есеп айырысу мерзімдеріне қарай келесі тиісті шоттардың кредиті:

      

     1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі »

     2110  «Сатып алушылар мен тапсырышылардың  ұзақ мерзімді берешегі» 

     Мынаны  ескеру керек, жыл бойында 6030 «Бағадан және сатудан жеңілдіктер» шоттарында есепке алынған сатып алушыларға бағадан берілген жеңілдік сомасы жыл аяғында жылдық жиынтық табысқа есептен шығарылады да, шоттар жабылады, қалдық болмайды.

     Егер  көтерме сауда кәсіпорны тауарларды жөнелткенде және босатқанда сатып  алушы өтейтін көлік – дайындау шығындары төленген болса, онда олар іске асыру барысында көтерме сауда кәсіпорындарының бухгалтериясы 7110 «Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар» шотының  7111 «көтерме сауда кәсіпорындарының шығындары» қосымша шотының дебетінде көрсетеді де, кейін тауар алушыға өтеу үшін жөнелтілген тауарларға жазылған төлем талап-тапсырмаға енгізеді. Сондықтан тауарларды жөнелту және босатумен байланысты көтерме сауда кәсіпорындары  жасаған, бірақ сатып алушының өтеуіне жататын көлік- дайындау шығындары сомасына мынандай бухгалтерлік жазу жасалады: 

     сатып алушылармен есеп айырысу мерзімдеріне қарай келесі тиісті шоттардың дебеті: 

     1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс  берушілердің қысқа мерзімді  дебиторлық берешегі»

     2110 «Сатып алушылар мен тапсырыс  берушілердің ұзақ мерзімді берешегі»

     7110 «Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар» 7111 «Көтерме сауда кәсіпорындарының шығындары» қосымша шотының кредиті 

     Төлем талап – тапсырмалары төленуге ұсынылған  жағдайда сатып алушыларға жөнелтілген  және босатылған тауарлар қойма меңгерушісінен сатып алу бағасы немесе нақты өзіндік құны бойынша және ыдыстар құны келесі бухгалтерлік тізбемен есептен шығарылады: 

     7010 «Сатылған өнімнің және көрсетілген  қызметтердің өзіндік құны» шотының  7011 «Сатылған тауарлардың өзіндік  құны» қосымша шотының дебеті

     1330 «Тауарлар» шотының тиісті қосымша  шоттарының кредиті: 

     1331 «Көтерме сауда кәсіпорындарындағы тауарлар»

     1334 «Тауар салынған және бос ыдыстар» 

     Сатып алушылар төлем талап-тапсырмаларды  төлеу және төлемдерді ағымдағы банктік  шотына есепке алуына қарай көтерме сауда кәсіпорны тауарларды сату бағасы бойынша сатуын, сондай-ақ сатып алушылардан оларға жөнелтілген тауарлармен бірге  ыдыстар үшін ақшалай алу мен тауарларды жөнелтуге байланысты көлік (тасымалдау) – дайындау шығындарын өтеу сомаларына бухгалтерлік есеп шоттарында мына жазулар жасалады: 

     Сатып алушылармен есеп айырысу мерзімдеріне қарай келесі тиісті шоттардың кредиті: 

     1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың  қысқа мерзімді дебиторлық бершегі»

     2110 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың  ұзақ мерзімді берешегі»  

     Айдың аяғында 1210 «сатып алушылар мен тапсырышылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» және 2110 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың ұзақ мерзімді берешегі» шоттарының дебеттік қалдығы жөнелтілген, бірақ төленбеген тауарлардың сату бағасы бойынша құнын, ыдыстар құнын, төлем талап – тапсырмаларға енгізілетін көлік – дайындау шығындарын көрсетеді. Төлемдерді кешіктірген жағдайда көтерме сауда кәсіпорындарының жетекшілер мен бас бухгалтері тиісті сомаларды өндіріп алу үшін сатып алушыларға шаралар қолдануға міндетті.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   3.  Тауарлар мен ыдыстарды түгендеудің мақсаты

         міндеттері және түрлері 

      Сауда кәсіпорындарындағы нақты бар тауарлар мен ыдыстар туралы есептік деректердің  дұрыстығын анықтау және тексерудің маңызды әдісі түгендеу болады.

      Тауарлар  мен ыдыстарды  түгендеу – бұл оларды кірге қайта тарту, қайта өлшеу және санау арқылы заттай бар болуын тексеру. Тауарлар мен ыдыстарды түгендеудің мақсаты – тауарлық-материалдық қорлардың нақты барын есептік деректермен салыстыру арқылы бухгалтерлік есеп деректерінің нақтылығын анықтау. Тауарлар мен ыдыстарды мерзімдік түгендеу қажет, себебі олардың нақты қалдықтары мен бухгалтерлік есеп деректерінің арасында әртүрлі себептермен айырмашылықтары болуы мүмкін: тауарлардың табиғи кемуі; өлшеуіш және таразы аспаптарының бұзылуы ; бастапқы құжаттарды рәсімдеу кезіндегі есептеуде жіберілген арифметикалық қателер; әдейі теріс пайдаланушылық және басқа да себептер.

      Көтерме базарлар мен өндіріс тауарлар қоймаларында тауарлар мен ыдыстарды мерзімдік түгендеулер жылына кем дегенде бір рет, азық – түлік тауарларын, сондай-ақ дүкендерде және басқа бөлшек сауда кәсіпорындарында – жылына кем дегенде екі рет жүргізілуге тиіс.Тауарлы-маретиалдық қорларды түгендеу мерзімділігі сауда мекемесінің есеп саясатында көрсетіледі. 

      Тауарлар  мен ыдыстарды түгендеудің негізгі  міндеттері: 

• Бухгалтерлік  есеп деректерінің нақтылығы  мен тауарлық-материалдық  қорлардың сақтауын қамтамасыз ету мақсатында оларды есептік деректермен  салыстыру арқылы тауарлық-материалдық  қорлардың нақты  бар болуы мен жай-күйін толық және тура көрсетуін бақылау;
• Тауарлық материалдық қорлар бойынша есептік деректердің дұрыстығын, олардың сауда мекемесінің теңгерімінде (балансында) нақтылы көрсетілуін тексеру;
• өтімсіз, сапасы төмен, жатып қалған және тіпті пайдалануға жарамсыз тауарларды, сондай-ақ үлгілері мен моделдері ескірген тауарлар, өзінің бастапқы сапасын жоғалтқан тауарларды анықтау, бұл мөлшерден тыс тауар қорларын жою бойынша шаралар қолдану үшін өте маңызды;
• құндылықтар үшін материалдық жауапкершілікті ұйымдастыру ережелерінің сақталуын тексеру.

 

     Тауарлық  – материалдық қорларды түгендеу өзінің межесі мен мақсаты бойынша  жоспарлы және жоспардан тыс деп бөлінеді. Жоспарлы түгендеу есеп беру жылының басында сауда мекемесінің бас бухгалтері алдын ала жасаған және жетекшінің бекіткен оларды жүргізу кестесіне сәйкес мерзімде жүргізіледі. Оларды сондай-ақ мерзімдік деп атайды. Бекітілген кестелер бас бухгалтерде сақталуы керек және ешкім білмеуге тиіс.