Материалды активтердің аудиті

 Субьект  кейбір  жағдайларда   әзірлеме  сатысында  материалдық   емес  активтерді  үйлестіріп,  бұл  активтің  болашақта  экономикалық  пайда әкелуі  ықтимал екендігін жариялап  көрсете алады. Мысалы, фирманың  экономикалық  пайда әкелуі  мақсатымен  қайта жарақтануын көздейтін бизнес- жоспар  жасалынады.    

 Әзірлеме сатысындағы  материалдық   емес  бапты  құрған  кезде   шығындар  былайша  көрсетіледі:

-материалдық   емес  активтерді  жасауға   шығындар  болды:

а) өндіріске  материалдар  босатылады.

901,921 «Материалдар»  дебеті

201-206,208 «Материалдар» кредиті

ә) Қызметкуерге  еңбекақы  есептелді

902,922 «Өндірістік жұмысшылардың  еңбегін   өтеу» дебеті.

681 «Еңбекті  өтеу  бойынша  қызметкерлермен  есеп  айырысулар» кредиті

б) еңбекті  өтеу  жөніндегі  аударымдар  сомасына

903,923  «Еңбекті  өтеу  төлемінен   ақша  аударулар» дебеті

635 «Әлеуметтік салық»  кредиті

Орындалған  жұмысты  өзіндік  құны  есептеліп  шығарылады:

900 «Негізгі  өндіріс»,  920 «Қосалқы  өндіріс»  шоттарының  дебеті            

901(921) 902(922) 903(923)  кредиті                       6000,0           

-материалдық  емес бапты   мойындап, тану  сәтіне  дейін   жасалған  шығындар  бітпеген  құрылыс  ретінде  көрсетіледі:

126 «Бітпеген  құрылыс»  шот  дебеті           

900 «Негізгі  өндіріс», 920 «Қосалқы  өндіріс»  шоттарының  кредиті                                                                                  6000,0           

-материалдық емес  активтерді  мойындалған  белгі  өлшемдер  мен  анықтамаларға  сай деп тану  сәтіне  дейін:

106 «Басқадай   материалдық  емес  активтер»   шот  дебеті.             

126   «Бітпеген  құрылыс»  шот  кредиті             6000,0 

 
  

Материалдық  емес  активтерге   аммортизация                               есептеу  

 Материалдық  емес  активтердің   аммортизациясы  (мүліктің   ұсталуы,  тозу   дәрежесіне   қарай   құнын   бірте-бірте  төмендету)  субьектінің   қызмет  теу   мерзімінен   артпайды.  Материалдық   емес  активтердің  аммортизацияланатын   сомасы  оның   пайдалы  қызмет   ету  мерзімінің    бағасына   неғұрлым   жуық  негізді   жүйелі  түрде   бөлінеді.  

 Материалдық   емес  активтердің   аммортизациясын  есептеу  6  -  «Негізгі  құрал- жабдықтар   есебі»  БЕС- нда  (Бухгалтнерлік   есеп   стандарттары)  белгіленген  тәсілдер   жолымен   анықталады.  Бірақ қолданылатын  тәсіл активті   қолданудан  түскен  экономикалық  пайданы   тұыну   үлгісін анықтау мүмкін  болмаса,  онда   тіксызықты  есептен шығару  әдісі қолданылады.

Аммортизацияланатын  құн-  «бастапқы  құн  минус  жойылу құны»  болып  айқындалады.

Жойылу  құны  нөлге  тең  есептеледі,  егер:

1. Пайдалы  қызмет  ету мерзімі  соңында  оны   сатып  алу   туралы   үшінші  жақтың  келісімі  болмаса;
2. мыналарға   байланысты  материалдық  емес  активтердің  бұл  түрі  үшін  белсенді  нарық  болмаса;

 

 а) активтердің  пайдалы  қызмет  ету  мерзімі  соңында  мұндай  нарықтың   болуына   

ә) мүмкіндік, ықтималдық  жоқ  болса;            

Нарық  белсенді  саналады,  егер:      

-нарықтағы   тауарлар біртекті  болса  (компьютерлік   бағдарламалар  нарығы);       

-мәмілеге  келуге  ниетті-  сатушылар   мен  сатып  алушыларды  қай   уақытта  да  табуға  болатын   болса;      

-сатып   алынатын  және сатылатын  тауарлар   халыққа  қолайлы,  арзан   бағаларда  болса.       

Материалдық  емес  аммортизацияны  есептегенде  оларды  қолдану  орнына   байланысты  мынадай   бухгалтерлік  жазбалар  жазбалар  жасалады.      

935  «Материалдық  емес  активтер  аммортизациясы»,  811  «Тауарды  өткізу  бойынша  шғындар»,  821   «Жалпы  және  әкімшілік   шығындар»  шоттарының  дебеті,      

111-116  «Материалдық  емес  активтердің   тозуы»  шоттарының  кредиті.

Материалдық  емес  активтердің    амм  ортизациясы  есебінің  сызбасы. 

 

2720 «Материалдық  емес  активтердің    8045 «Негізгі  құралдардың   

құнсыздануы»                                             тозуыменМЕА аммортизация  

Өндірісте  қолданылатын материалдық  емес  активтердің  аммортизациясын

 

                                                                     7210 «Әкімшілік шығыстар»

Кәсіпорынды  басқару  процесінде қолданылатын  материалдық  емес  активтердің  аммортизациясын  есептеу

 

 Материалдық   емес активтердің  шығыс   етілуінің есебінің  сызбасы 

 
                

6210 «Активтердің   шығуынан  түскен  кірістер» 

 
      

Материалдық  емес  активтер  құнына  сәйкес  қағидасы  бойынша   активтің  әрекет   ететін  мерзімі  бойына   жүйелі  түрде   есептен   шығарылып   отырылуы  тиіс.  Материалдық  емес  ак тивтердің  есебінде  экономикалық  қызмет  ету  мерзімін  белгілеу  жеткілікті  түрде  күрделі  болып  саналады  және   материалдық  емес   активтердің  аммортизациялық  кезеңін   анықтау  барысында  келесі   факторларды  ескерген  жөн:

- заңды   реттеуші,  келісімді  жағдайларын   ескеріп,  олардың  максималды  қызмет  ету мерзімімен   шектелуі  мүмкін;

-жаңарту   немесе  ұзарту  жағдайлары  келсе,  онда  оның  топшыланған  қызмет  ету  мерзімі  өзгеруі   мүмкін

-   тозу, сұраныс  және  басқа   да   экономикалық  факторлар   оның   қызмет  ету  мерзімін   қысқартуы мүмкін;

-келешектегі   бәсекелестердің  және   басқа   да   субьектілердің  әрекетіә  материалдық  емес  активтердің   бүгінгі  белсенді  қызметін   шектеуі  мүмкін;

- материалдық   емес  активтердің  кейбір  түрлерінің  қызмет  ету  мер  зімі  сол  активтердің  құрамдас  бөлшектері  болуы  мүмкін;       

 ә)ҚҚС сомасына:

331 «Өтелетін  ҚҚС» шот кредиті                                                     

671 «Төленуге  тиіс  шоттар»   шот  кредиті                        16 000.      

      Айырбасқа  берілген  бағдарламамен  қамтамасыз           

 етудің  нақты    өзіндік  құны  есептен  шығарылды:

841 «Материалдық  емес  активтердің  ічстен  шығуы          

 бойынша   шығындар» шот  дебеті      

102 «Бағдарламамен  қамтамасыз ету»  шот  кредиті         60 000           

 Сатып  алушыға  шот  ұсынылады:          

 а) берілген  бағдарламамен   қамтамасыз  етудің             

 келісімшарттық  құнына:

301 «Алуға  арналған  шоттар» шот дебеті          

721 «Материалдық  емес  активтердің   істен  шығуынан                 

 түскен кіріс»  шот  кредиті                                       80 000          

 ә)Келісімшарттық  құнының  15%  ҚҚС сомасына

301  «Алуға  арналған  шоттар» шот   дебеті        

633 «ҚҚС»  шот  кредиті                                                  12 000        

 Айырма  сомасы  аударылды:

671. «Төленуге  тиіс  шоттар»  шот  дебеті

441 «Ағымдық   шоттағы  ақша» шот  кредиті               24 000 

Өзара  талаптарды  қоса  есептеу   жүргізілді   

671 «Төленуге  тиіс  шоттар»   шот  дебеті            

301 «Алуға  арналған  шоттар» шот   кредиті                 92 000 

Ұқсас   материалдық  емес  активтерге  айырбастау  нәтижесінде  алынған   материалдық  емес  активтің  бастапқы  құны  айырбас  активінің   баланстық  құны  бойынша   танылады  және  табыс әкелмейтін  мәміле  болып саналады

102 «Бағдарламамен  қамтамасыз  ету»  шот  дебеті             

102 «Бағдарламамен  қамтамасыз  ету»  шот  кредиті

• Құру-субьектінің  өзі  жасаған  материалдық  емес  активтердің  бастапқы  құны  іс  жүзіндегі  нақты  тікелей  және  қосымша  шығындар  сомасы  бойынша  танылады, олар  материалдық  емес  ативтерді  мойындау  өлшемдері  (критерииі)  мен  анықтамасына  материалдық  емес  баптардың  сәйкес  келген  сәтінен  бастап  шеккендерін  белгілеу  бойынша  қолдануға  арналған  активті  жасау  мен  әзірлеу  үшін  байыпты, ақылға  қонарлық  негізде  таратылуы мүмкін. Материалдық  емес  бапты  жасауға  кеткен  шығындар  анықтама  мен  өлшемдерге  сәйкес  келетін  сәтке  дейін  активтің  бастапқы  құнына  кірмейді  және  кезең  шығындары  болып  танылмайды.

Материалдық  емес  активтерді  құрған  кезде  барлық  жұмыстар  зерттеулер  мен  әзірлемелер  сатыларынан  құралады. 

 Зерттеулер  сатысы- жаңа  ғылыми  немесе  техникалық  білім   үшін  әрекеттенген, талап  қуып,  алдын  ала  қам  жасаған, жоспарланған  ізденістер. Бұл  сатыға  мыналар жатады:жаңа  білім алуға бағытталған зертханалық зерттеулер  жаңа  зерттеу олжасын немесе  басқа білімді іздеу: болашақ өнім  немесе  өндірістік  нұсқаларды   жасау мен ұғымын  тұжырымдау.  Зерттеу сатысында субьект болашақта экономикалық  пайда   әкелетін  материалдық емес  активтер  бар екендігін айқара  ашық  көрсете алмайды,  сондықтан мұндай   шығындар  кезеңнің  шығындары болып танылады.  

 Зерттеу   саласындағы  шығындар  қалай  көрсетілгеніне  қарастырайық:   зерттеу  жұмыстарына  шығындар  шықты  (қызметкерлерге  еңбекақы  есептелді  еңбекті   өтеу  қорынан  әлеуметтік  салық  аударымы  және  басқа  шығындар  жасалды);

821 «Жалпы  және  әкімшілік  шығындар»  шот  дебеті, 811 «Өнімді (жұмысты, көрсетілген  қызметті) өткізу  бойынша  шығындар» шоттарының  дебеті.    

681 «Қызметкерлермен  еңбекті   өтеу  бойынша  есеп  айырысулар», 635 «Әлеуметтік салық»,  687 «Басқадай кредиторлық берешек»  әр  түрлі шоттардың кредиті       7000,0        

 Әзірлеме сатысы –ғылыми  зерттеу  ізденістерінің  немесе  басқа   ілімдерінің  нәтижелерін   жаңа  немесе  түпкілікті  жетілдірілген   процестерді,   материалдарды,  өнімдерді,  жүйелерді  және  көрсетілетін  қызметтерді  жоспарлауға  немесе  әзірлеуге  ауыстырып, көшіру.  Бұл  сатыға  мыналар  жатады:  тәжірибелік  үлгілер  мен  модельдержі  жобалау,  құрастыру (конструкциялау)  және  тестілеу,  жаңа тезнологиямен  құрал-аспаптарды,  қалыптарды  (шаблондарды),   пішіндер  (формалар)  мен  штамптарды  жобалау:  коммерциялық  өндіріс  үшін  экономикалық  қондырғыларды  жобалар  мен  пайдалану;  таңдалған  баламалы  материалдарды, құрылғыларды,  өнімдерді,  процестерді,  жүйелерді  немесе  көрсетілген  қызметтерді  жобалау,  құрастыру (конструкциялау)  және  тестілеу.     

 Субьект  кейбір  жағдайларда   әзірлеме  сатысында  материалдық   емес  активтерді  үйлестіріп,  бұл  активтің  болашақта  экономикалық  пайда әкелуі  ықтимал екендігін жариялап  көрсете алады. Мысалы, фирманың  экономикалық  пайда әкелуі  мақсатымен  қайта жарақтануын көздейтін бизнес- жоспар  жасалынады.    

 Әзірлеме сатысындағы  материалдық   емес  бапты  құрған  кезде   шығындар  былайша  көрсетіледі:

-материалдық   емес  активтерді  жасауға   шығындар  болды:

а) өндіріске  материалдар  босатылады.

901,921 «Материалдар»  дебеті

201-206,208 «Материалдар» кредиті

ә) Қызметкуерге  еңбекақы  есептелді

902,922 «Өндірістік жұмысшылардың  еңбегін   өтеу» дебеті.

681 «Еңбекті  өтеу  бойынша  қызметкерлермен  есеп  айырысулар» кредиті

б) еңбекті  өтеу  жөніндегі  аударымдар  сомасына

903,923  «Еңбекті  өтеу  төлемінен   ақша  аударулар» дебеті

635 «Әлеуметтік салық»  кредиті

Орындалған  жұмысты  өзіндік  құны  есептеліп  шығарылады:

900 «Негізгі  өндіріс»,  920 «Қосалқы  өндіріс»  шоттарының  дебеті            

901(921) 902(922) 903(923)  кредиті                       6000,0           

-материалдық  емес бапты   мойындап, тану  сәтіне  дейін   жасалған  шығындар  бітпеген  құрылыс  ретінде  көрсетіледі:

126 «Бітпеген  құрылыс»  шот  дебеті           

900 «Негізгі  өндіріс», 920 «Қосалқы  өндіріс»  шоттарының  кредиті                                                                                  6000,0           

-материалдық емес  активтерді  мойындалған  белгі  өлшемдер  мен  анықтамаларға  сай деп тану  сәтіне  дейін:

106 «Басқадай   материалдық  емес  активтер»   шот  дебеті.             

126   «Бітпеген  құрылыс»  шот  кредиті             6000,0 

 
  

Материалдық  емес  активтерге   аммортизация                               есептеу 

 Материалдық  емес  активтердің   аммортизациясы  (мүліктің   ұсталуы,  тозу   дәрежесіне   қарай   құнын   бірте-бірте  төмендету)  субьектінің   қызмет  теу   мерзімінен   артпайды.  Материалдық   емес  активтердің  аммортизацияланатын   сомасы  оның   пайдалы  қызмет   ету  мерзімінің    бағасына   неғұрлым   жуық  негізді   жүйелі  түрде   бөлінеді.  

 Материалдық   емес  активтердің   аммортизациясын  есептеу  6  -  «Негізгі  құрал- жабдықтар   есебі»  БЕС- нда  (Бухгалтнерлік   есеп   стандарттары)  белгіленген  тәсілдер   жолымен   анықталады.  Бірақ қолданылатын  тәсіл активті   қолданудан  түскен  экономикалық  пайданы   тұыну   үлгісін анықтау мүмкін  болмаса,  онда   тіксызықты  есептен шығару  әдісі қолданылады.

Аммортизацияланатын  құн-  «бастапқы  құн  минус  жойылу құны»  болып  айқындалады.

Жойылу  құны  нөлге  тең  есептеледі,  егер:

1. Пайдалы  қызмет  ету мерзімі  соңында  оны   сатып  алу   туралы   үшінші  жақтың  келісімі  болмаса;
2. мыналарға   байланысты  материалдық  емес  активтердің  бұл  түрі  үшін  белсенді  нарық  болмаса;

 

 а) активтердің  пайдалы  қызмет  ету  мерзімі  соңында  мұндай  нарықтың   болуына   

ә) мүмкіндік, ықтималдық  жоқ  болса;            

Нарық  белсенді  саналады,  егер:      

-нарықтағы   тауарлар біртекті  болса  (компьютерлік   бағдарламалар  нарығы);