Қазақстан Республикасының білім және ғылым  министрлігі

«Алатау»   Қазақстан Университеті 

                                                 «Басқару және бизнес» кафедрасы          

Курстық жұмыс 
 
 

       Пәні: Аудит.

      Тақырыбы: Сыртқы аудит.

                         
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                                           Тексерген: Аға оқытушы:                                                                                      

                                                          Жунусова Ж.М.

                                                                            Орындаған: УП-10-(3) Қ/б

                                                         Ахилбаева Д.Е 
 
 

Алматы-2011ж.                                  

 

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе.......................................................................................................................3

I - ТАРАУ. Аудит  түрлеріне сипаттама................................................................4

1.1 Сыртқы аудит және оның ерекшелігі...........................................................4

1.2 Ішкі аудит және оның мақсаты.....................................................................9

1.3 Ішкі және сыртқы аудиттің айырмашылықтары.......................................17

 

ІІ- ТАРАУ  Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы..........................................................19

 2.1. Аудит ұғымы және оның даму кезеңдері.......................................................23

 2.2. Аудиттің мәні, қажеттілігі және зерделеу аспектілері.................................27

 

Қорытынды.............................................................................................................31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................33

      Кіріспе

      Еліміздің экономикалық нарықтық қатынасқа көшу барысында-ғылыми мен білім практикалық  қызметтін даму жолында жаңа ғылым  саласының пайда болуына алып келді. Бұл - аудит. Аудиттің мазмұнын терең  анықтаудан бұрын бұл сөздің шығу тарихын айтатын болсақ, ол алғашқыда "тыңдаушы" деген мағынада қолданылған. Осы орайда "аудитор" сөзі нені білдіреді, оның міндеті неде, қай  уақытта пайда болған және қандай объективті жағдайлар оған қажеттілік туғызғанын қарастыру қажет.

      Аудитор латын сөзінен шыққан, яғни ол "тындап тұр" деген мағынаны білдіреді. Шаруашылық - жұмыс барысына тиісті мәліметті  тексеруші немесе бақылап-баскарушы  тыңдаушы болған. Сондықтан ерте заманда "аудитор" - "тындаушы" дегенді  білдіретін, яғни қандай да бір нәрсені  тыңдайтын адам. Ол адам қызмет барысында  аудитор деп аталынған.

      Курстық жұмыстың мәні: Орта ғасырдың соңға жылдарына дейін барлық елде әріп танитын және жаза алатын адамдар өте аз болғандықтан, аудитор деп - лауазымды қызметкерлердің қорытынды есебін тындауға тиісті кызметкерлерді "аудитор" деп атаған. Бір қызығы сол, алыс, ерте кездерде адамдар аудитор қызметінде есеп берудің жазбаша түрінен, ауызша түрінде мәлімет есеп беруін артық санаған. Өйткені кез-келген жазба құжатты қолдан ор түрлі етіп жазуға, өзгертуте болады деп тусінген. Ал, ауызша есеп, мәлімет беруде көзбе-көз отырғанда, есеп беруші өтірік айта алмайды деген. Қазактың: "бет көрсе- жүз үялады", - деген үлы сөзшің мағынасы осы негізде келетін шығар, екіншіден "тындаушы" мен саған "сенемін" - деген, ал өз кезегінде есеп беруші "сеніміңізді" ақтаймын" — деген адамгершілік касиет негізінде алынған деп тұжырымдауға болады.

      Курстық жұмыстың мақсаты: Аудит бізге осы уақытка дейін белгісіз болды деп айтуға болмайды. Шет елдерде аудит ерте заманда дамыған. Бухгал-тсрлік есеп жүршуде, экономикалық талдау жасауда, басшылық жүрпзуде үлкен орын алған. Себебі, кәсіпорында басшылық жүргізуде, шаруашылықта бақылау жасауда оның ролі орасан зор.

      I - ТАРАУ. Аудит түрлеріне сипаттама

1.1 Сыртқы аудит және оның ерекшелігі

 

      Аудиттің  түрлерін зерттеудің зор әдістемелік  маңызы бар. Аудиттің түрлері субъект  ретінде ішкі және сыртқы аудит болып  бөлінеді. Зандылыққ тұрғыдан ерікті және міндетті болып, ал жұмыс көлеміне қарай толық және бөлікті тексеру  болып, ал техникалық орындалу тұрғысынан  қол жұмысы түрінде және компьютерді пайдалану болып бөлінеді.

      Ерікті (инициативалық) аудит кәсіпорын  тарапынан өз еркімен жүргізіледі. Бүл жағдайда аудит тексеруінің  көлешн және қойылатын талапты кәсіпорын  шешеді. Міндетті аудит мемлекет құрылымының  арнайы анықтаған шешімі бойынша  жүргізіледі. Көбінесе бұл жағдайда заң орындары кәсіпорынға аудит  тексеруін жүргізуді талап етеді. Шаруашылық субъектісінің кәсіпкершічігінің  көрсеткіштерін тексеруді заң орындары анықтайды. Тексеру жүргізу тәртібін, жұмыс көлемін заң орны тапсырады.

      Нарықты қатынастың даму кезеңінде жалпы  аудиттін атқаратын рөлі өте үлкен. Сондықтан да аудиттің әр түрінін  атқаратын қызметі де, тапсырушылар талабына сәйкес олардың аудит қызметінің даму барысында алатын орны да ерекше.

      Жалпы аудит туралы. оның ішінде сьгртқы  аудит туралы осыған дейін  көптеген түсініктер  қарастырылды.   Енді  сол сыртқы   аудиттің   ерекшеліктеріне   тоқталамыз.   Біріншіден, сыртқы аудит аудит фирмалары немесе жеке аудиторлар мен тапсырушылармен  келісім-шарт жасау арқылы жүргізіледі. Оның негізгі мақсаты бухгалтерлік қаржы ақпаратын тексеріп және оның табыстылық көрсеткіштерінің дұрыс  анықталғандығын, шығарылғаңдығын   дәлелдей,   оның   қаржылық   жағдайына түсініктеме беру. Осындай  тиянақты тексеру жургізілгеннен кейін    аудиторлар    шаруашылық    субъектілеріне,    олардың  қаржылық жағдайына экономикалық талдау жасап олардың экономикасының даму  бағышн  көрсетіп,  оның  каржылық жағдайын нығайту жолдарын айтып, каржы  қолданудың тиімді, пайдалы қолдануына түсініктеме береді. Осы орайда аудитор сол кәсіпорыннын,    қаржы    жағдаиының    және    төлем    жасау тұрақтылығын, қандай даму, қаржы қорларының бар екеніне толық түсініктеме береді.

      Сыртқы  аудиттің объектісі - ол, шаруашылық субъектілері. Сыртқы аудиттің мақсаты тадсырушының талабына сәйкес анықталады. Тапсырушылар - кәсіпорын, мемлекеттік құрылым  және қаржы, мүлік егелері. Мемлекеттік  құрылымының тапсыруымен аудит  тексеруі жүргізілген жағдайда әлеуметтік-экономикалық мәселелер көтеріледі де, аудитор  кәсіпорынның немесе кәсіпкерлердің, меншік егелерінің шаруашылығының тиімді жүргізілуіне қатты көңіл белінеді. Оған себеп, олар шаруашылығын пайда  табуға тиімді жолмен жүргізсе, мемлекет-ке салық толемі көбейеді, әрине ол өз кезегінде мемлекеттің әлеуметтік қаржысын, бюджетін толықтыруда өз үлесін қосады.

      Шаруашылық  субъектілеріне аудит тексеруін  жүргізгеңде, оның негізгі мақсаты  бухгалтерлік есеп жұмысының жүргізілу  жағдайы, оның көрсеткіштерінің нақты  дұрыстығын анықтау, содан кейін  тапсырушы талабына сәйкес өз ойын айту және меншік иесінің мүддесін қорғау.

      Сыртқы  аудит қызметін атқарушылар —  жеке аудиторлар және аудит фирмалары. Аудиторлардың өз қызметіндегі ең негізгі  мақсаты меншік иесінің мүддесін қорғау, яғни, акционердің кәсіпкершілік  үшін арнаған қаржы қандай жағдайда іске асырылуда? - деген сүрақ ерекше орын алады. Сыртқы аудит қызметін осы  түрғыдан қарастырсақ, онда оның өзіндік  ерекшеліктері бар. Біріншіден, кәсіпорын  басшылары өзінің жэне кәсіпорын  жұмысын. оның қаржылық жағдайын тек  кана жақсы жағынан, мүмкінділігі болса  өсіріп көрсетуге тырысады. Ал акционер, меншік иесі өз тарапынан тек шындықты, нақты шаруашылық жағдайын білуге қүштар. Нарықты қатынас жағдайыңда ешқандай фирма, кәсііюрынның нақты жағдайын білмей сыбайлас болып қарым-қатынастыққа бармайды.

      Сыртқы  аудитттер өз жүмысын сол елдегі занды түрде қабылданған аудит стандартына, бухгалтерлік ессп принциптеріне сәйкес жүргізеді. Фирмалардың, кәсіпорындардың балансы басылымға, тек қана аудитор өз корытындысын бергеннен кейін және балансқа морін басқаннан кейін ғана шығады. Әрине, аудитор қорытындысы кәсіпорын ақпаратының дұрыстығын, қаржы көрсеткіштерінің дұрыс анықталғандығын растап қана корытынды бергеннен кейін ғана баланс басылымға рұқсат алады. Ал осы процестердің басылымға шыгуының үлкен мағынасы бар.

       Сыртқы аудиттің мазмұнын кеңірек түсіндіру үшін төмендегі схеманы келтіреміз.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Сызба 1. Аудиттің мазмұнын тереңірек түсіну схемасы

 

      Ақпарағы  басылымға шыққан фирмалар, кәсіпорындар біріншіден, өзінің дербес шаруашылық субъектісі екеніне кепілдік алып, одан әрі кәсіпкерлігімен айналысуға ерікті болғанын дәлелдейді. Олай дейтін себебіміз, аудит қорытындысы сол кәсіорының өткен уақытға тапқан табыс сомасы ақпаратта дұрыс көрсетілген, салық сомасы дұрыс есептелінген деп анықтама жасайды. Яғаи, шаруашылық субъектісі мемлекет алдында заң тұрғысынан салық төлеу процесін дұрыс жүргізген субъект болып танылады.

      Екіншіден, басылымдағы ақпарат мәліметі бойынша  сыбайлас көсіпкерлер күдіксіз қарым-қатынасқа  келеді. Себебі, басынымға шыққан материалдарды  сыбайластар зерттеп, талдап, сыбайлыстыққа  сенімді екен деген қорытынды  жасайды. Осы орайда, аудит қорытындысы  өзінің негізгі функциясының бірі, пайдалануға дайындалған мәліметінің  рөлін аткаратын кэсіпорын ақпаратын  бекітеді.

      Үшіншіден, аудит қорытындысымен шаруашылық жүргізуге  кепілдік алған кэсіпорындар сол  елдің экономи-касының бір қалыпты  дамуына негіз болады. Тұрақты  халықты жұмыс орнымен қамтамасыз етеді. Қалыптасқан экономика құрылымына айналады.

      Төртіншіден, қалыптасқан экономика құрынымы болған елде тиянақты нарықты қатынас  заңдылығы қалыптасып, сол заңдылыққа сәйкес ол елде тауарға нарықты қатынас  бағасы тұрақты бір жүйеге келеді. Соның нотижесінде сол елдің  экономикасы, әлеуметтік жағдайы тұрақты  даму жолына түседі. Яғни, аудиторлық тексеру  кәсіпорынның тиянақты кәсіпкерлік  жасап, даму барысын қамтамасыз ететін механизм. Дамыған елдердің экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз етіп отырған - ол бірден бір нақты механизм аудитор  қызметі. Сондықтан да оған шет елдерде  өте үлкен мағына беріледі.

      Аудиторлық  тексеру жүргізбей шаруашылық, субъектісі басылымға шықпайды, яғаи өзінен-өзі  экономикалық қыспаққа түседі. Біріншіден, мемлекет алдында өзінің шаруашылық субъектісі ретінде қүқысын қорғай алмайды. Екіншіден, сыбайлас кәсіпорындар қарым-қатынас жасамайды, үшіншіден  банкілер сенімсіздік білдіріп несие  беруін тоқтатып, жалпы ессп айырцсу  процесін тежсй бастайды.

      Сыртқы  аудит өзінің жұмыс процесінде ішкі аудит жұмысының сомасына баға береді. Қаншалықты тиімді жүргізілетінің тиімділігін, сенімділігін, оның аудит барысындағы  рөлін анықтайды. Оңдағы негізгі  мақсат ішкі аудит қаншалықты аудит  күдігін жіберетінін, аудит стандартын қандай дәрежеде дұрыс қолданатынын анықтау. Ішкі аудит жұмысын тексерген  сыртқы аудит өзінің ойын, жетістіктерін  және кемшілікгерін, жетіспеушіліктерін жазбаша түрде анықтап басшыларына  тапсырады.

      Сыртқы  аудит соңғы жылдары тек қана қаржы ақпаратын тексеріп қана қоймай кәсіпорын шаруашылышна экономи-калық  талдау жасап, оның кәсіпкерлігшің табыс  сомасына баға . береді, оның жұмысының  табыстылық және экономикалық тиімділігін  анықтайды. Сыртқы аудитті қазіргі  кезде "Заңды аудит" деп атайды. Себебі, ол тапсырушы алдында тәуелсіз, тек қана сыртқы мәлімет пен пайданушылар алдында ғана жауапкершілікте.

      Жоғарыда  келтірілген сыртқы аудит туралы берілген түсінік негізінде шет  елдерде толығымен қолданылады, оның принциптері жұмыс бабында  толық іске асырынуда. Қазір Қазақстан  Республикасында аудит қызметі  жаңадан ғана дамып, қалыптасып келе жатыр. Осы орайдағы ең өкініштісі —  аудит қызметі толық міндетті түрде таратылған жағдайда еліміздегі жүргізіліп жатқан реформаның әлдеқайда  сәтті жүргізілуіне, нарықты қатынас  зандылықтарының кәсіпорын шаруашылығында тез қалыптасып кетуіне көптен-көп  көмегі тиетіні сөзсіз. Мысалы, аудит  міндетті түрде барлық шаруашылық субъектілеріне жүргізілсе салық төлеу, ондіру проблемасы түгелдей жойылар еді.. Әрине, ұйымдастыру, мамандар дайындау, моралдық, этикалық аудит прицниптерін бірден іске асыру  өте ауыр жұмыс. Мысалы, бір ғана фактор. Біздің халқымыздың психологиялық  гүсінігі бойынша, ақша төлеп тексерушіні  шақыру деген ол тек қана ауру немесе есі түзу емес адамның ісі деп  түсінеді.