Материалдық емес активтер есебі және аудиті

Тақырыбы: “Материалдық емес активтер есебі және аудиті”

 

                  

 

 

 

   

 

Жоспары

 

Кіріспе------------------------------------------------------------------------------------3бет

I-бөлім. Материалдық емес активтер  есебі және мәні.                                  

1.1. Материалдық емес  активтердің жіктелінуі және  оларды бағалау-- 5-10

1.2. Материалдық активтердің  түсу және шығу есебі           10

1.3. Материалдық емес активтерге амортизация есептеу және    инвентаризация жүргізу есебі                                                                    11

1.4. Материалдық емес активтер есебі бойынша негізгі корреспонденция

II-бөлім. Материалдық  емес активтер  аудитінің әдіснамасы               15

2.1. Аудиторлық тексерісті  жүргізу бағдарламасы            16

2.2. Материалдық емес активтер есебін тексеру                     19

2.3. Материалдық емес активтерді құжатта көрсетілінуінің аудиті           20                                                                                                    

Қорытынды                           25

Қолданылған әдебиеттер тізімі                        27

 

Кіріспе

 

Материалдық емемс активтер —Қазақстандағы бухгалтерлік есеп теориясы мен практикасындағы жаңа, ерекше мүліктің бір түрі болып есептеледі.

Қазіргі таңда кәсіпорын мүлкінің құрамында материалдық емес активтердің үлесі күннен күнге артуы байқалады. Бұл Қазақстандық қаржылық нарықтағы  технологиялық өрлеу, ақпарат құралдарының жедел дамуы, инновация, интеграциялық байланыстардың жедел қарқынмен дамуы салдарынан байқалады.

Қазіргі таңда, материалдық  емес активтердің есебі, оларды ұйымдастыру  тәсілдері әлемдітолғандыратын  сұрақтардың бірі болып отыр. Сонымен  қатар, материалдық емес активтердің  есебі қазіргі таңда, Қазақстандық бухгалтерлік есеп методологиясындағы маңызды орынды алуда, және басты мәселелердің бірі болып табылады.

Курстық жұмыстың мақсаты:

     -   Материалдық емес активтердің есебін және  аудитін жүргізу.

     - Материалдық активтер бойынша негізгі операциялармен танысу.    Курстық жұмыстың міндеттері :

• Аудит әдістемесін жетілдіру
• Аудиторлық тексеріс бағдарламасын толық жасау.

Материалдық емес активтерді практика жүзінде қолдану экономикалық айналыста келесі сатыларға бөліп, көрсетуге болады:

Бірінші саты-  интелектуалдық жеке меншіктің дұрыс классификациясы, олардың нарықтық құнын дұрыс анықтау. Бірақ, қазіргі таңда көптеген кәсіпорындар бұл жұмысты атқармайды, ал атқарса да дұрыс құн бере алмайды. Сондықтан, базалық методологиялық және методикалық  әдістемелік нұсқаулар қажет.

Екінші саты- материалдық емес активтердің өзіндік құнын Қазақстан Республикасының бухгалтерлік шот жоспарындағы «Материалдық емес активтер»10 бөлімшесінің құрамына кіргізу. Қазақстан Республикасының заңына сәйкес бұл құралдар амортизациялық аударымдарды қажет етеді: ай сайынғы өнімнің(жұмыс, көрсетілген қызыметтің) өзіндік құнының құрамына кіреді. Кәсіпорын амортизацияны төмендегі тәсілмен есептейді:активтің бастапқы құны мен жарамдылық мерзімі ескеріледі, содан кейін кәсіпорынның есептік шотына есепке алынады.

Осыдан кейін материалдық емес активтер өндірістің әрі қарай дамуына қолданылады, және оларға салық салынады.

Үшінші сатысы- материалдық  емес активтердің комерциализациясынан тұрады, және келесілердін құралады:

• Кәсіпорынның ғылыми-техникалық нарыққа белсенді түрде шығып отыруы;
• Кәсіпкерлік қабілеттілігін арттырып, нарықтың барлық түрлерінде өз сатып алушыларын таба білу; сонымен қатар, өзі шығарған материалдық емес активтерге сұраныс тудыра білу;
• Шығарған материалдық емес активтерін жарнамалай алу;
• Газет-журналдар бетіне шыға білу, теледидарда өз орнын таба алу;

Материалдық емес активтерді практика жүзінде қолдану кәсіпорынның экономикалық айналымындағы интелектуалдық еңбекті бағалаудың белгілі механизімі ретінде қарастыруға мүмкіндік  береді, және қазіргі нарықтық кәсіпорынға(фирмаға)   мындай мүмкіндіктерді тудырады:

• Кәсіпорынның өндірістік капиталының құрылымын жаңа өнім құрамындағы еңбекті көп қажет ететін материалдық актив көлемін арттыру арқылы өзгерту, бұның барлығы нарықтағы өнімнің немесе қызыметтің бәсекелестігін арттыруына  себебін тигізеді;
• Қолданыста емес кәсіпорынның материалдық активтерін экономикалық тиімді жолмен қолдану.

Жоғарыда аталған мәселелердің барлығы, материалдық емес активтер сұрағы  қазіргі таңда, Қазақстан  экономикасындағы, нарықтық қатнастардың дамуындағы экономикалық және құқықтық пробллемалардың маңыздылардың бірі  болып отыр.

 

 

I-бөлім.  Материалдық емес активтер есебі  және мәні.                                  

1.1. Материалдық емес активтердің  жіктелінуі және оларды бағалау 

Нарықтық қатнастардың дамуына байланысты кәсіпорындар мен фирмалардың мүлігінің құрамында-материалдық емес активтер деген ұғым пайда болды.

«Материалдық емес активтер»  ҚЕХС және БЕС-ге сәйкес  материалдық  емес активтер әкімшілік мақсатта және басқа субьектілерге жалға беруге, өндірісте жен тауарларды(жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізуде ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қолдануға арналған, заттай формасы жоқ, үлестірілетін ақшалай емес активтер, оларды:

А) анықтауға болады;

Б) субъект бақылайды;

В) қолданудан субъект болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.

Материалдық емес бап  материалдық емес актив болып  саналады,егер:

• Егер материалдық емес актив анықтамаларына сәйкес келсе;
• Белгілі өлшемдерге сәйкес келеді және мындай жағдайда есепте тіркеледі:
• Экономикалық пайда алу ықтималдығы жоғары болса;
• Актив құнын күмәнсіз сеніммен анықтауға болса;
• Бастапқы құн бойынша бағаланса.

Материалдық емес активтердің  бастапқы құны олардың сатып алу  құнына тең болады, бұған оларды алуға кеткен және қолдануға әзірлейтін жағдайға  келтіруге жұмсалған шығындар кіреді.

Материалдық емес активтерді келесі түрлерге жіктеуге болады:

• Лицензиялық келісімдер- Кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе муниципалитет беретін және қоғамдық меншікті монополиялық пайдалануға беретін құқықтар;
• Бағдарламемен қамтамасыз ету-ол әдетте сатып алынады не болмаса субьектінің өзі жасайды және сыртқы немес ішкі мақсаттарға алады;
• Патенттер-заңды түрде танылған және тіркелген айрықша құқықтар. Патент белгілі бір өнім шығаруға, не болмаса арнайы ерекше процесспен технологияны пайдалануға эксклюзивті құқық береді;
• Ұйымдастыру шығындары(Қалдық шығындары)-субъект шеккен шығындар болашақ кезеңдерге сақтандыру;
• Гудвилл-субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып алушының сауда сәтінде пайда болған құндылығы. Ол сатып алушының бухгалтерлік балансында сатылым мен таза активтердің жеке-жеке нарықтық құн сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады. Есеп мақсаттары үшін гудвилл фирманың алған нақты бағасымен таза активтердің сәйкес теңестірілген әділ нарықтық бағасы арасындағы айырма ретінде қарастырылады.Таза капитал капитал минус міндеттемелер болып танылады.
• Басқадай(авторлық құқықтар, әзірлеме ж.е.т.б. авторларға заңмен берілетін қорғау формалары, сауда маркалары немесе тауарлық белгілер-ұйымға,өнімге берілген, атаулар рәміздер, немесе сәйкестендіруді білдіретін басқалары);франшизалар-мемлекеттік меншікті пайдалану құқығына ие болу немесе коммуналдық қызымет көрсету және т.б. үшін үкіметтік органдар береді.
• «ноу-хау» - үшінші жақтар білмейтін, комерциялық құндылығы бар информациялық, техникалық маңызы бар ақпарат. Жалпы, авторлық құқықтар ҚР «Авторлық құқықтарды реттеу» туралы заң арқылы реттеледі.

Материалдық емес активтер бастапқы құн және қалдық құны арқылы

есепте көрсетіледі, және материалдық емес активтердің амортизациясы есептеледі.

Материалдық емес активтердің  бастапқы құнына материалдық емес активтерді сатып алуға кеткен шығындар немесе материалдық емес активтерді керкеті  күйге дейін жеткізуге арналған шығындарды жатқызамыз.

Материалдық емес активтерді сатып алуға кеткен шығындар өз құрамына келесілерді қамтиды:объектті сатқан дүкеншіге төленген соммасы, консультациялық қызымет үшін жабдықтаушыларға төленген сомма, регистрацияға кеткен алымдар мен баждар, кедендік шығындар, және  материалдық емес активтерді сатып алумен байланысты басқа да шығындар.

Материалдық емес активтерді шығаруға кеткен шығындар құрамына келесілерді  кіргізеді: жұмысшылармен еңбекақы бойынша есептесу, аударымдар мен  әлеуметтік аудармдар, материалдық  шығындар, жалпы өндірістік және жалпы шаруашылық шығындар.

Материалдық емес активтердің  бастапқы құны материалдық емес активтерді өндірісте пайдалану уақытынан  бастап енгізіледі, және барлық уақыт  бойы өзгеріссіз болып қалады.

Бастапқы құн келесі объектілер үшін анықталады:

 

• Жарғылық капиталға жарна ретінде салынған-келісім құны бойынша  ;
• Басқа кәсіпорындардан ақша қаражатына сатып алынған және жарамдылық күйіне дейін жеткізілген;
• Эксперттік жолмен- басқа кәсіпорыннан немесе адамдардан тегін алынған.

Материалдық емес активтердің  бухгалтерлік есебінің басты мақсаты болып төмендегілер табылады:

• Сатып алынған уақыттан бастап материалдық емес активтерді бақылау;
• Уақытылы және дұрыс амортизациялық аударымдарды есептеу;
• Бюджетке аударылатын салық көлемін дұрыс есептеу үшін дұрыс ақпарат алу;
• материалдық емес активтердің бар болуы туралы есеп жүргізу үшін дұрыс мәлімет алу.

 

1.2. Материалдық активтердің  түсу және шығу есебі

СБУ №28 «Материалдық емес активтер есебі» бойынша материалдық  емес активтер-әкімшілік мақсатта және басқа субъектілерге жалға беруде, өндірісте және тауарларды өткізуде ұзақ уақыт бойы қолдануға арналған, ,заттай формасы жоқ үлестірілетін ақшалай емес активтер, оларды:

• Анықтауға болады;
• субъект бақылайды;
• қолданудан субъект болашақта экономикалық пайда алуды күтеді;

Материалдық емес активтер, оларды сатып алуға кеткен шығындарды қосқандағы шыққан факттық құны бойынша бағаланады.

Сонымен қатар, практика жүзінде жарғылық капиталға жарна  ретінде салынған немесе құрылтайшылардың қойған келісім құны арқылы да есептеледі.

Материалдық емес активтердің синтетикалық есебі 10 бөлімшенің 2730-2741  шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттар құрылымы бойынша активті, бағыты бойынша-негізгі, интервалды, күрделі, экономикалық мазмұны жағынан-өндірістік кәсіпорындарда қолданыста болады.

Жоғарыда айтылған шоттар материалдық емес активтерге жататын барлық еңбек процесінің қозғалысы туралы ақпаратты жалпылау үшін қолданылады.

10 бөлімшенің шоттары  кәсіпорынға иелігіндегі материалдық  емес активтердің қозғалысы туралы  жалпы ақпарат аулға ықпал  жасайды.

Материалдық емес активтер 10 бөлімшенің 2730-2741  шоттарындағы аналитикалық есеп жеке объектілер бойынша жүргізіледі.

2740 «Материалдық емес  активтер амортизациясы» шоттары  материалдық емес активтер бойынша  амортизациялық аударымдарды есептеуге  және өзіндік құнды өтеуге арналған.

Жоғарыда аталып кеткен шоттар, құрылымы бойынша- пассивті және аналитикалық есеп бұл шоттар бойынша  түр-түрге бөлініп және әр объект бойынша бөлек жүргізідеді.

Материалдық емес активтер материалдық емес активтер құрамана акт негізінде кәсіпорынға түсу немесе материалдық емес активтердің эксплуатацияға жарамды болған кезінен, немесе қолданысқа түскен уақытынан бастап енеді.

Мемелкеттік органдардың  материалдық емес активтер бойынша  барлық құқықтарды растайтын тиісті құжаттарын бергеннен кейін, сол материалдық емес активтер кәсіпорын иелігіне өтеді және жеке меншігі ретінде саналады.

Материалдық емес активтер  келесі көздерден түсе алады: 

• сатып алулар;
• жарғы капиталына салымдар- материалдық емес активтер тараптардың шартпен белгіленген бағасы бойынша есепте көрсетіледі;
• кәсіпорынның бірігуі нәтижесінде ие болу- материалдық емес активтердің бастапқы құны өткізу құны бойынша мойындалады, егер оны күмәнсіз сенімділікпен бағалау мүмкін болмаса, онда активтер және материалдық емес активтер болып танылмайды, алайда, гудвилге (фирманың іскерлік беделінің бағасы) енеді; өйткені, жақсы іскерлік бедел, тауар нарықта жақсы белгіленген бағасы бар және т.с.с. ;
• мемлекеттік жәрдем(субсидиялар) есебінен шығындардың нақты сомасынан (бағдарламамен қамтамасыз ету) ;
• айырбас(бартер) нәтижесінде-ұқсас емес активке айырбастау нәтижесінде алынған  материалдық емес активтердің бастапқы құны алынған активтің өткізу құны бойынша мойындалып, танылады.