Материалды активтердің аудиті

-мәмілеге  келуге  ниетті-  сатушылар   мен  сатып  алушыларды  қай   уақытта  да  табуға  болатын   болса;      

-сатып   алынатын  және сатылатын  тауарлар   халыққа  қолайлы,  арзан   бағаларда  болса.       

Материалдық  емес  аммортизацияны  есептегенде  оларды  қолдану  орнына   байланысты  мынадай   бухгалтерлік  жазбалар  жазбалар  жасалады.      

935  «Материалдық  емес  активтер  аммортизациясы»,  811  «Тауарды  өткізу  бойынша  шғындар»,  821   «Жалпы  және  әкімшілік   шығындар»  шоттарының  дебеті,      

111-116  «Материалдық  емес  активтердің   тозуы»  шоттарының  кредиті.

Материалдық  емес  активтердің    амм  ортизациясы  есебінің  сызбасы. 

 

2720 «Материалдық  емес  активтердің    8045 «Негізгі  құралдардың   

құнсыздануы»                                             тозуыменМЕА аммортизация  

Өндірісте  қолданылатын материалдық  емес  активтердің  аммортизациясын

 

                                                                     7210 «Әкімшілік шығыстар»

Кәсіпорынды  басқару  процесінде қолданылатын  материалдық  емес  активтердің  аммортизациясын  есептеу

 

 Материалдық   емес активтердің  шығыс   етілуінің есебінің  сызбасы 

 
                

6210 «Активтердің   шығуынан  түскен  кірістер» 

 
      

Материалдық  емес  активтер  құнына  сәйкес  қағидасы  бойынша   активтің  әрекет   ететін  мерзімі  бойына   жүйелі  түрде   есептен   шығарылып   отырылуы  тиіс.  Материалдық  емес  ак тивтердің  есебінде  экономикалық  қызмет  ету  мерзімін  белгілеу  жеткілікті  түрде  күрделі  болып  саналады  және   материалдық  емес   активтердің  аммортизациялық  кезеңін   анықтау  барысында  келесі   факторларды  ескерген  жөн:

- заңды   реттеуші,  келісімді  жағдайларын   ескеріп,  олардың  максималды  қызмет  ету мерзімімен   шектелуі  мүмкін;

-жаңарту   немесе  ұзарту  жағдайлары  келсе,  онда  оның  топшыланған  қызмет  ету  мерзімі  өзгеруі   мүмкін

-   тозу, сұраныс  және  басқа   да   экономикалық  факторлар   оның   қызмет  ету  мерзімін   қысқартуы мүмкін;

-келешектегі   бәсекелестердің  және   басқа   да   субьектілердің  әрекетіә  материалдық  емес  активтердің   бүгінгі  белсенді  қызметін   шектеуі  мүмкін;

- материалдық   емес  активтердің  кейбір  түрлерінің  қызмет  ету  мер  зімі  сол  активтердің  құрамдас  бөлшектері  болуы  мүмкін;

Материалдық  емес  активтердің  пайдалы  қызмет  ету  мерзімін  субьектінің  өзі  дербес  белгілей  алады,   егер  де  заңдармен   басқаша   жағдайы  қарастырылмаса (патент,  авторлық  құқық)  немесе  келісім   шартпен (лицензиондық  келісім). Материалдық   емес  активтердің  мерзімін   дәл   анықтау  мүмкін  болмаған  жағ дайда  оның  пайдалану  мерзімін  10  жыл  деңгейінде  белгілейді,  бірақ  ол  шаруашылық   жүргізуші  субьектілердің  қызмет  ету  мерзімінен  аспауы  керек.

Материалдық  емес  активтерді  есептеу  ү  шін  әр  түрлі  әдістер   пайдаланылады,  бірқалыпты  қалдық  құнын  азайтатын  және   кумулятивтік.  Таңдау  активтен  күтілетін  экономикалық  олжаның  тұтыну  моделіне   байланысты    болып  келеді.

Материалдық   емес  активтердің  арналымы   бойынша  пайдалануға  дайындық  кезеңінен  бас тап  аммортизациясын  есептейді.

Аммортизациялық  сомасы  әдетте,  шығыс   ретінде   танылады,  егер  де   ол  басқа  да  активтердің  құнына  қосылмаса. Материалдық  емес  активтердің  жою  құны  өте  сирек  кездеседі.  Олардың  алынатын  олжа  тек  қызмет  ету  мерзімінің  соңында  анықталады. 

Материалдық  емес  активтердің   аммортизациясын  есепке  алуға  11  «Материалдық  емес  активтердің  аммортизациясы»  деп   аталатын   бөлімшесінің   шоттары  арналған.  

111. «Материалдық  емес активтердің  аммортизациясы-лицензиялық  келісімдер»
112. «Материалдық  емес  активтердің   аммортизациясы-  бағдарламалық жабдықтау»
113. «Материалдық  емес  активтердің аммортизациясы- патенттер»
114. «Материалдық  емес активтердің  аммортизациясы- ұйымдастыру  шығындары»
115. «Гудвилл»
116. «материалдық  емес  активтердің  аммортизациясы-  тағы  басқалары»

 

 Аталған  шоттар  пассивті,  реттеуші, контрактивті   болып  келеді, олардың  кредиті  бойынша ай  басындағы аммортизацияның қалдығы,  ағымдағы  айда  есептелінеген аммортизациясы  және  есеп  берілген  айдың соңындағы аммортизацияның қалдығы көрсетіледі,  ал  дебеті  бойынша - материалдық емес  активтердің аммортизациясын есептен  шығарылған  сомасы  көрсетіледі. Материалдық емес  активтердің аммортизациясы  олардың бастапқы  құнынан және  тиімді  пайдаланудың  болжамды  мерзіміне анықталған  нормалар  бойынша әр  ай  сайын есептелініп отырады. 

 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
   

 Практикалық   жұмыс 

 

Материалдық   емес  активтерге  аммортизация  есептеу,  есептен                шығару.

Берілгені:

Лицензиялық  келісімдер-                     70 000-00

Бағдарламамен  қамтамасыз  ету-        85 000-00

Патенттер-                                               60 000-00

Ұйымдастыру  шығындары-                 90 000-00

Гудвил-                                                   120 000-00

Басқалары-                                              50 000-00

Тозу   шегі-                                             5% 

 

Опперацияны  өткізіп, аммортизациясын  есептеу, есептен   шығару.                            

 

 

                                             Регистр

№	Көрсеткіштер	Сома
1 2 3 4 5 6	Лицензиялық  келісімдер Бағдарламамен  қамтамасыз  ету Патенттер Ұйымдастыру  шығындары Гудвил Басқалары	70 000-00 85 000-00 60 000-00 90 000-00 120 000-00 50 000-00
	Барлығы	475 000-00

 

  

х = 70 000-00 х 5%:100% =   3500 -00           (тозу шегі)

х =3500-00 :12 = 291-66  (есепті  кезеңдегі тозу)

х =85 000-00  х 5% : 100 % = 4250-00(тозу шегі)

х  =4250-00: 12 =  250-00(есепті  кезеңдегі тозу)

х =60 000-00 х 5% :100%=  3000-00(тозу шегі)

х =3000-00 :12 =250-00(есепті  кезеңдегі тозу)

х =90 000-00 х 5%  : 100 %= 450-00(тозу шегі)

х =4500-00 : 12  =  375-00(есепті кезеңдегі тозу)

х =120  000-00  х 5%   100%= 6 000-00(тозу шегі)

х =6 000-00:  12 = 500(есепті  кезеңдегі тозу)

х  =50 000-00х 5 % : 100% = 2500-00(тозу шегі)

х =2500-00:12 = 208-33(есепті  кезеңдегі тозу)

х  =3500-00 + 4250-00 + 3000-00 + 4500-00 + 6000-00 +2500-00   =                  

23750-00   (жалпы тозу  шегі) 

 
  
 

Дебет	Кредит	Сома	Дебет	Кредит	Сома
904 904 904 904 904 904 900 221 801 501 671 441 111-116	111 112 113 114 115 116 904 900 221 701 301 671 101-106	291-66 354-16 250-00 375-00 500-00 208-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00	8014 8014 8014 8014 8014 8014 8010 1330 7010 5010 3310 1040 2740	2740 2740 2740 2740 2740 2740 8014 8010 1330 6010 1210 3310 2730	291-66 354-16 250-00 375-00 500-00 208-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00 23750-00

 

  
 

 

 

  

Материалдық  емес  активтерді  түгендеу  және  есеп  беруде  олардың  мәнін  ашу.

Материалдық  емес   активтерді  мүліктік  түгендеу. Мүліктік  түгендеу кезінде   кәсіпорынның меншік  құқығы бар материалдық емес  актив нақты бары  мен жоғын, оладың  баланста   дұрыс және  уақытында көрсетілуін,  материалдық емес  активтердің тозуын  есептеудің  дұрыстығын  моральдық тозуға  ұшыраған  активтерін  тексереді.  Негізгі құжаттада материалдық  емес  активтердің  обьектілерінің  егжей- тегжейлі  сипаттамасы  болуы  керек,  олардың  бастақы  құны, пайдалану  мерзімі,  аммортизациясы  нормасы, пайдаланылған  обьектінің  құрылымын  және  басқа   да    мәліметтерді  көрсетіледі.

Құжаттарға  материалдық  емес  активтердің  обьектісі немесе  оны пайдалану тәртібін  сипаттайтын және  кәсіпорынның  мүліктік  құқықтарын   растайтын   құжаттары жатады.

Кәсіпорынның  қаржылық  есеп беруінде   материалдық  емес  активтердің  есебі  үшін қабылданған   есеп  саясаты ашылуы  ке рек:  аммортизацияны  есептеу   үшін  пайдаланатын  тәсілі; пайдалы қызмет  ету мерзімі немесе  пайдаланатын  аммортизацияның нормасы жалпы   баланстық құн және  есептік кезең нің басы  мен аяғына  жинақталған аммортизацияның  сомасы  тағы  да  басқа көрсетіледі.

Қаржылық  есеп  беруде:  материалдық  емес  активтердің  түрі,   баланстық  құны  материалдық  емес  активтердің  аммортизацияланбай  қалған  кезеңі  иелік  ету  құқығы  шектелген  материалдық  емес  активтердің  баланстық құны  ашып  көрсетіледі. Қаржылық    есеп  бе руде  есептік  кезеңдегі  шығыс  деп  танылған    шығындар  сомасы  деп  ашылуы  тиіс  бағдарламалар  жабдықтау  (қамтамасыз  ету  шығындары),   компанияның  жарнама  шығындары,  субьектіні  құру кезінде   жұмса латын шығындар,   материалдық емес  активтерді алумен , күшейтумен,   жинақтаумен,   қолдаумен   және  басқа да  шығындар  сомасына  байланысты  шығындар  сомасы  көрсетіледі  

 
  

Материалдық  емес  активтер  -  өндірісте  ұзақ  мерзімде  пайдалануға болатын ( 1 жылдан  астам)  физикалық негізі   жоқ ақшаға   жа тпайтын активтер.  Материалдық емес  активтер  физикалық негізсіз  және   оларды  материалды  немесе  материалды  емес  активтер  құра мына  кіргізуге болады.  

 Мысалы,  кәсіпорын  жабдықтары  технологиялық  басқаруға  арналған  компьютер  бағдарламаларымен  қамтамасыз  етіліп,   онсыз  жабдықтар   жұмыс  істей  адлмайды.  Бұл  жа ғдайда  бағдарлама  жабдықпен  бірге  негізгі  құрал  құрамына  енеді,   ол  принципиалды  түрде  анықталуы  керек.

Материалдық  емес  активтердің  қолда  бары  мен  қозғалысының  есебі  10-   бөлімшенің  активтік  шоттарында  жүргізіледі.

-  101 -  лицензиялық  келісімдер

-  102-   бағдарламамен  қамтамасыз  ету

-  103 -  патенттер

-  104-   ұйымдық  шығындар

-  105-   гудвилл

-  106-   басқалар

Материалдық  емес  активтердің  келіп  түсуі  мен  шығуы  бір  данада  жасалады.  №1  нысандағы  «Материалдық  емес  активтерді  қабылдап  өткізу  актісінде»  көрсетіледі.  

 
  

Материалдық  емес  активтердің  есептен  шығарылуы.

Материалдық  емес  активтерді  есептен   шығарған  кезде  шоттар  корреспонденциясы  жасалынады.  

 

№	Шаруашылық  оппе рацияларының  мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар  корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Табыс  әкелуге  қабілетсіз, моральдық  тұрғысынан  толған  материалдық  емес  активтерді  есептен  шығарылады. Моральдық  тұрғысынан  ескіруіне  байланысты  материалдық  емес  активтер  жасалған  актінің  негізінде  есептен  шығарылады: обьектіні  пайдалану  барысында есептелген  аммортизация  сомасына: обьектінің  баланстық  құнына ҚҚС  сомасына 6400 тг (40 000 х 13%) бұрындары зачетқа жатқызылған ҚҚС сомасы  қызыл жазумен жазылады . Қызылмен  жазылған  ҚҚС  сомасы  шығысқа  жатқызылады.	60 000 40 000                 (5 200)	111-113,116  841                633 821	101-103,106 101-103,106             331 331
2.	Материалдық  емес  активтерді  сату. Материалдық  емес  активтер  бойынша  жасалған  келісім  шарт негізінде  жасалған бағасына: -обьектінің пайдалану  кезіндегі есептелген аммортизация  сомасына -обьектінің  баланстық құнына -обьектінің  келісімі бойынша сатылған құнына -ҚҚС  сомасына  (13%)	2 000 8 000    10 000 1 600	111-113,116 841    301 301	101-103,106 101-103,106 721 633
3.	Басқа шаруашылық  жүргізуші  субьектінің жарғы  капиталына салынған материалдық  емес активтер: -обьектінің  пайдалану кезіндегі есептелінген  аммортизация сомасына -обьектінің  баланстық құнына -жарлық  капаиталына салым ретінде салынған, материалдық емес  активтің келісілген құнына	20 000 80 000       90 000	111-113.116  841       141-144	101-103,106 101-103,106    721
4.	Тегін берілген материалдық  активтер: -обьектінің  пайдалану кезінде  есептелінген  аммортизация  сомасына -обьектінің  ба лнстық құнына     -ҚҚС  сомасына 10 400тг (65 000 х 13%)	15 000 65 000 8450	111-113,116 841    141-144	101-103,106 101-103,106 638
5.	Есепті  кезең  соындағы  есептен шығарылған материалдық емес активтердің табысна  немесе шығысына тартылады: -табыстардың  сомасына  100 000 тг (100 000+90 000) -шығыстар  сомасына 209 8000тг (40 000+5200+8000+8000+65000+8450)	100 000    134650	721      571	671       681