Биені азықтандыру ерекшеліктері

     Қазақстанда  ұлттық ат спорты ойындары  кең етек жайған. Атсейістер мен  көрермендерді үнемі қызықтыратын  ойындар: қыз қуу, сайыс, көкпар, сондай-ақ түрлі қашықтықтарға  бәйге жарыс, жорға жарыс. Мұндай  ойындарға көптеген атқұмарлар қатыса алады, сондықтан да бұлар ат спортының бұқаралық түрі болып есептеледі. Түрлі ұлттық ат спорты ойындарына жергілікті жылқы тұқымдары мен міністік тұқым будандары табысты пайдаланылуда.

     Бәйге атының  мерзімдік азық үлесі (рационы) 6-8 кг сұлыдан, 6-7 кг пішеннен,0,5-1 кг кебектен, 0,5-1 кг пішен ұнынан құралуы тиіс. Онымен қоса, ат міндетті түрде 50-60 грамнан қальций мен фосфор пайдалануы керек. Азықтарда бұл минералды заттар аз болады, сондықтан мерзімдік азық үлесінің құрамына бор мен сүйек ұнын қосады. 100 г сүйек ұнында 31 грамдай кальций және 14 грамдай фосфор, ал 100 г борда 37 г кальций бар.

      Тәуліктік  азық үлесінде 10-12 азық өлшемі  болуы тиіс. Онымен қоса, 1 азық  өлшемінде 80-100 г қорытылатын протеин,  кем дегенде 4-5 г кальций, 4-5 г фосфор, 410-415 мг каротин болуы керек. Бәйге аттары тәулігіне 30-40 г түз қажет етеді. Жылқы азықтандырғанда белгілі бір тәртіп пен ереже сақталуы қажет. Азықты белгіленген уақытта және аттың бабын жақсы жағынан қамтамасыз ететіндей мөлшерде беру керек.

       Бәйгеге  қосатын күні таңертең атты  әдеттегідей азықтандырады, бірақ  пішенді аз береді. Жарыс басталардан  1-2 сағат бұрын 300-500 г қант немесе  глюкоза берген жақсы.

 

 

 

 

 

 

 

7-кесте

Бір буаз биені (буаздылығының 9-шы айы) тәуліктік азықтандыру мөлшері

Көрсеткіштер	Міністік және желісті  тұқым			Ауыр жүк тартатын тұқым
Тірілей салмағы,кг	400	500	600	500		600		700
Құрғақ зат,  кг	10,0	12,5	15,0		12,5		15,0		17,5
қуаттық азық өлшемі	7,3	9,2	11,0		9,2		11,0		12,8
алмасатын қуат,МДж	73,2	91,5	109,8		91,5		109,8		127,7
шикі протеин, г	1,0	1,25	1,5		1,1		1,32		1,54
қорытылатын протеин, г	0,7	0,87	1,05		0,87		1,05		1,22
лизин,г	45	56	67		56		67		79
Шикі талшық, г	2	2,5	3		2,5		3		3,5
ас тұзы, г	24	30	36		30		36		42
кальций, г	45	56	67		56		67		79
фосфор, г	35	44	52		44		52		61
магний, г	13	16	19,5		16		19,5		22,5
темір, г	800	1000	1200		1000		1200		1400
мыс, мг	85	106	127		106		127		149
мырыш, мг	300	375	450		375		450		525
кобальт, мг	4	5	6		5		6		7
марганец, мг	300	375	450		375		450		525
йод, мг	4	5	6		5		6		4,6
селен, мг	1,4	1,6	1,8		1,6		1,8		2,0
каротин, мг	225	280	337		280		337		393
А витамині (ретинол), мың ХӨБ	90	112	135		112		135		157
Д 3 (холекальциферол), мың ХӨБ	6	7,5	9		7,5		9		10,5
Е витамині (токоферол), мг	375	468	562,5		468		562,5		655,5
В1 витамині (тиамин), мг	45	56	67,5		56		67,5		79
В2 витамині (рибофлавин), мг	52,5	66	79		66		79		131
В3 витамин (пантотен қышқылы), мг	75	94	112,5		94		112,5		131
В4 витамині (холин), мг	1500	1875	2550		1875		2550		2625
РР витамині (ниацин), мг	97,5	121,5	145		121,5		145		171
В6 витамині (пиридоксин), мг	22,5	28,5	33		28,5		33		39
В12 витамин (цианокобаламин), мг	90	112,5	135		112,5		135		167,5
Вс витамині(фолий қышқылы),мг	21	25,5	31,5		25,5		31,5		36

       Әдетте, қантты сұлымен араластырып ылғалдайды  немесе суға ерітеді. Ат 500 г  глюкоза мен 150 г кебекті бір  стакан суға араластырып жасаған  қоспаны жақсы жейді. Жарысқа  шығар алдында берілген қант  ат ағзасында қуат қорының  жақсы жинақталуына және оның жұмыс істеу қабілетінің артуына ықпал етеді.

    Азықтандыру  дұрыс ұйымдастырылса, биелердің  күйлеуі дер кезінде келіп,  уақытында ұрықтанады. Биелердің  буаздығы 11 айға созылады, сондықтан  осы уақыт оларды азықтандырудың  ең жауапты кезеңі болып табылады. Буаз биелер алғашқы 5 айда, қысыр биелердің қатарында азықтандырылады. Желгіш, салт мінетін тұқымдардың буаз биелеріне 5 айдан бастап қалыпты азығының үстіне іштегі төлі өсу үшін қосымша азық беріледі, ал буаздығының үшінші айынан бастап әрбір азық өлшеміне 100-105 г протеиннен келуге тиіс.

      Жаздыгүні  биелерді шалғынды жайылымда  жайып, жылдың басқа маусымында  олардың рациондарын әр түрлі  құнарлы жемшөптен жасау керек.  Ол үшін рацион құрамына сұлы, арпа, жүгері, бидай жармасы, күнжара,  астық және бұршақ тұқмдастар пішінін, қызылша енгізуге болады. Құлынды биелерді азықтандыруда ең басты көзделетін мақсат – оның сүттілігін арттыру. Өйткені құлынның алғашқы айдағы негізгі қорегі – сүт.

8-кесте

Бір сүтенуші биені тәуліктік  азықтандыру мөлшері

 

Көрсеткіштер	Міністік және желісті  тұқым			Ауыр жүк тартатын тұқым
Тірілей салмағы,кг	400	500	600	500		600		700
Құрғақ зат,  кг	12,0	15	18		15		18		21
қуаттық азық өлшемі	10,0	12,6	15,1		12,6		15,1		17,6
алмасатын қуат,МДж	100,4	126	150,6		126		150,6		175,7
шикі протеин, г	1,5	1,875	2,25		1,875		2,25		2,625
қорытылатын протеин, г	1,044	1,305	1,566		1,305		1,566		1,827
лизин,г	60	75	67		56		67		79
Шикі талшық, г	2,16	2,7	3,24		2,7		3,24		3,78
ас тұзы, г	29	36	43		36		43		50
кальций, г	60	67,5	90		67,5		90		105
фосфор, г	42	48,0	63		48,0		63		73
магний, г	15,6	19,5	23,4		19,5		23,4		27,3
темір, г	960	1200	1440		1200		1440		1680
мыс, мг	108	135	162		135		162		189
мырыш, мг	360	450	540		450		540		630
кобальт, мг	4,8	6,0	7,2		6,0		7,2		8,4
марганец, мг	480	600	720		600		720		840
йод, мг	4,8	6,0	7,2		6,0		7,2		8,4
селен, мг	1,6	1,8	2,0		1,8		2,0		2,2
каротин, мг	270	337	405		337		405		472
А витамині (ретинол), мың ХӨБ	108	149	162		149		162		189
Д 3 (холекальциферол), мың ХӨБ	9	11,2	13,5		11,2		13,5		15,7
Е витамині (токоферол), мг	450	562	675		562		675		787
В1 витамині (тиамин), мг	54	67,5	81		67,5		81		94,5
В2 витамині (рибофлавин), мг	63	78	94,5		78		94,5		110
В3 витамин (пантотен қышқылы), мг	90	112	135		112		135		157,5
В4 витамині (холин), мг	2880	3600	4320		3600		4320		5040
РР витамині (ниацин), мг	144	180	216		180		216		252
В6 витамині (пиридоксин), мг	43,5	54	64,5		54		64,5		75
В12 витамин (цианокобаламин), мг	108	135	162		135		162		189
Вс витамині(фолий қышқылы),мг	25,5	31,5	37,5		31,5		37,5		43,5

       Оның  күш-қуатын тез қалпына келтіру үшін, жарыс аяқталған соң да қант беруге болады.

9-кесте

Желісті және міністік жылқы  тұқымдарының тірілей салмағы 500-550 кг 1 биесіне арналған тәуліктік  азық үлестері (рациондары), шамамен

Көрсеткіштер	Қысырлары	Буаздары (9-шы айынан)	Сүтенушілері
Астық.-түрлішөп.пішені, кг	8	9	10
Сұлы (жанышталған), кг	2	3	3
Жүгері, кг	-	1	2
Арпа, кг	1	1	1
Күнжара, кг	0,5	-	1
Кебек, кг	1	1	1
Мин.заттармен толықт.қоспа,кг	0,15	0,30	0,45
Ас тұзы, г	27	33	40
Тәуліктік азық үлесінің құрамында:
Құрғақ зат,  кг	11,2	13,5	16,2
қуаттық азық өлшемі	8,6	11,0	14,0
алмасатын қуат,МДж	85,8	109,8	139,6
шикі протеин, г	1,35	1,44	2,04
қорытылатын протеин, г	0,83	0,96	1,3
лизин,г	49	61	83
Шикі талшық, г	2,3	2,6	2,98
кальций, г	65	71	82
фосфор, г	38	48	58
магний, г	26	29	35
темір, г	1272	1291	1595
мыс, мг	97	116	148
мырыш, мг	325	412	495
кобальт, мг	3,6	5,5	6,6
марганец, мг	466	730	872
йод, мг	4,7	5,5	6,6
селен, мг	1,4	1,6	1,8
каротин, мг	245	340	464
А витамині (ретинол), мың ХӨБ	92	122	141
Д 3 (холекальциферол), мың ХӨБ	7,2	8,2	12,6
Е витамині (токоферол), мг	402	480	567
В1 витамині (тиамин), мг	46	58	76
В2 витамині (рибофлавин), мг	48	64	87
В3 витамин (пантотен қышқылы), мг	54	102	123
В4 витамині (холин), мг	4532	4681	7600
РР витамині (ниацин), мг	182	245	276
В6 витамині (пиридоксин), мг	31	38	53
В12 витамин (цианокобаламин), мг	86	117	156
Вс витамині(фолий қышқылы),мг	18	27	36

 

     Жылқының  тұқымқуалаушылығын өзгерту және  белгілі бағытта тәрбиелеу арқылы, олардың пайдалы қасиеттерін жақсарта беру жолындағы шаралар (селекция) республикада спорттық жылқы шаруашылығын құру мен көкпар, бәйге жарыс, қыз қуу, аударыспақ, жорға жарыс, тағы сол сияқты ұлттық ойындарды дамытуға байланысты жүргізіліп жатыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3.Буаз және құлынды биені азықтандыру

     Дұрыс азықтандырылған бие күйлі-қонды болып, дер кезінде күйлейді, тез арада нәтижелі ұрықтанады. Нәтижелі ұрықтанған бие буаздығы 11 айға созылады. Бұл мерзімде олардың азықтандыруына жауапты қарап, дұрыс, төмендегі 10-кестеде келтірілген мұқтаждық нормасына сәйкестендіріп, бие өз организімімен қатар дамып келе жатқан ұрықты (құлынды) да жеткілікті көлемде қажетті қоректік заттармен қамтамасыз ету керек.

10-кесте.

Желіс және мініс  тұқымды биені азықтандыру нормасы

 

Тірілей салмағы, кг	Азық өлшемі	Қорыты- латын протеин, г	Кальций,  г	Фосфор, г	Каротин, мг	Ас тұзы, г
Буаз биеге
400	6,8	750	50	35	150	25
450	7,7	810	55	40	170	28
500	8,5	900	60	45	190	30
550	9,3	990	65	50	205	33
Құлынды биеге
400	8,4	840	60	45	185	25
450	9,0	900	70	50	200	30
500	10,0	1000	75	55	220	35
550	11,0	1100	80	60	240	40
Сауылатын биеге
400-5*	7,1	750	55	30	160	30
400-10*	10,5	1100	80	50	235	35
500-10*	11,6	1220	90	50	260	40
500-15*	14,5	1520	107	62	327	45

     Ескерту.* Биенің тәуліктік сүт сауымы.

 

     Буаздығының алғашқы 5 айында буаз бие қысыр бие нормасының деңгейінде азықтандырылады да, 5 айлығынан бастап іштегі төлінің қалыпты өсіп-жетілуіне азықтандыру нормасы әр 100 кг тірілей салмағына шаққанда 1 а.ө.-де 100-105 г қорытылатын протейні бар -1,6-1,7 а.ө. үстемелеп өсіріледі. Жеңіл жұмысқа пайдаланылған буаз бие азықтандыру нормасы жалпы қоректілігі,яғни а.ө. бойынша қосымша 30-35%-ға жоғарытылады.

      Жаздыкүні  бие азықтандыру нормасын шалғынды  жайылым отымен қамтамасыз етуге болатын болса, жайылым аты тарылған жылдың басқа маусымында олардың рациондарын әр түрлі құнарлы жемшөппен құрастырады. Әсіресе буаз бие азықтандыру деңгейі мен сапасына жете көңіл бөліп, табиғы пішенмен қоса, астық және бұршақ тұқымдастар пішенін, қызылша мен сәбіз, сұлы, арпа, жүгері дәні мен араластыра бидай жармасы мен кебегін, күнжара енгізуге болады. Әр 100 кг т.с. берілетін ірі жемшөп мөлшерін буаздығының алғашқы жартысында – 2 кг, ал екінші жартысында -1,5 кг асырмай орнына құнарлы жем қоспасын молайтады.  Құлындауына он күндей қалғанда биеге тек жеңіл  қорытылатын жемшөп беріп, ал құлындар алдында –жылы суға шыланған 0,5 кг бидай жармасы мен кебегін жегізеді.

     Қысыр биелерге азық рационы олардың тірілей салмағына, қондылығына және жұмысқа пайдалану шамасына қарай беріледі. Қыс маусымында азық рационы көлемді азықтардан құралуға тиіс. Буаз биелерді буаздығының екінші жартысынан бастап оларды жеңілдеу жұмысқа ауыстырады. Буаз биелерді буаздығының екінші жартысынан бастап оларды жеңілдеу жұмысқа ауыстырады. Құлындауына екі апта қалғанда және құлындағанның артынан 15 күндей биені жұмыстан мүлде босатады, әр күні шамалап серуендетіп алады.

     Буаз биелерге ішінде белогі, кальцийі, фосфоры, витамині жеткілікті жақсы азықтың түр-түрін беру керек. Буаздық мерзімнің екінші жартысында азық рационындағы көлемді азықтарды және сулы азықтарды көп беруден сақтау керек. Тірілей салмағы 500 кг келетін буаз биелерге мынадай рацион беруге болады (кг есебімен): шалғын пішені және бұршақ тұқымдастардың пішені (50%) – 10, сұлы-1,5, кебек-0,5, күнбағыс күнжарасы -0,3, сәбіз -2-5 кг. Буаз биелерді алғашқы жеті айында тәулігіне үш рет, ал соңғы төрт айында төрт рет азықтандыру керек. Құлындауына 10 күн қалғанда биенің азық рационының көлемді азықтың мөлшерін кемітеді, бұршақ тұқымдастардың пішенін мүлде тоқтатады, тез сіңетін азықты береді. Құлындағанның артынан 5-6 сағаттан соң және алғашқы күндерде суға шыланған кебек, пішен береді жемді аздап беріп, бірте-бірте көбейтеді. Алғашқы күні сұлыны қоя тұрып, оны 3-4 күнге қарағанда бере бастайды. Пішенді 8-14 кг-ға дейін береді. Көктемде құлындаған биеге жаңа шабылған шөпті кіүніне 6-10 кг берген жөн.