Жергілікті өзін-өзі басқару органдарынын зерттеудің теориялық-методологиялық негіздері

    Тиімділікті бағалауда келесідей «міндетті жұмыстар» алынған-ды: қалалық маңызы бар қала жолдарын жөндеу жұмыстары, әлеуметтік сфералы обьектілердің салынуы, демографиялық көрсеткіштер, миграция, тұрғын-үй құрылысы, жұмыссыздық деңгейі, жемқорлық деңгейі,  қылмыстық жағдай, ЖӨӨБ органдырынң жұмысымен тұрғындардың қанағаттануы.

 1-кесте. Ақтөбе облысының статистикалық агенттігінің ақпараттарына сүйене отырып, жалпы келесідей сандарды көрсетуге болады:

Индикаторлар	Ақтөбе
Демографиялық көрсеткіштер, тұрғындар саны	784,1 мың
Миграция	Келгендер – 17 386 Кеткендер -14 667
Жұмыссыздық деңгейі, пайызбен	4,8
Қылмыстық деңгей, 10 000 тұрғфнға шаққанда	85

18

 

2.ҚАЗАҚСТАННЫҢ, РЕСЕЙДІҢ  ЖӘНЕ УКРАИНАНЫҢ ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУЫНЫҢ  ТИІМДІЛІГІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ АНАЛИЗІ

2.1 Новосибирск,  Петрозаодск, Донецк, Львов, Қарағанды, Павлодар, Қостанай қалаларының жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тиімділігін бағалау

Ресей федерациясыныңжергілкті  өзін-өзі басқаруының жалпы сипаттамасы.

Ресей Федерациясында жергілікті өзін-өзі басқару конституциялық саптың бірін құрайды. Оның ресей  қауымдастығының саяси жүйесіндегі  мағынасы  мынаумен анықталады: биліктің бұл түрі халыққа ең жақын, халықпен сайланады және халыққа бағынышты, тұрғындардың  негізгі өмірлік қажеттіліктерін қанағаттандырады. Тиімді өзін-өзі басқару муниципалды құрылымның  әлеуметтік-экономикалық дамуының, тұрғындардың өмір сүру сапасын жақсартудың, халықтың  билікке деген сенімділігін арттырудың бірден бір шарты болып табылады.

2003 жылдың 6 қазанында қабылданған  N 131-Ф3 «Ресей федерациясындағы жергілікті өзін –өзі басқарудың ұйымдастырудың жалпы принциптері туралы» Заңына дейін жергілікті өзін-өзі басқару  аудан деңгейінде жүзеге асырылған – біріккен муниципалды құрылымы. Тұрғылықты деңгейде өзін-өзі басқару жоқ болды. Федералды заңды қабылдаумен мемлекеттік билік  органдарының және муниципалды билік органдарының міндеті – тұрғылықты деңгейде жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру.

Ресей Федерациясында 5 муниципалды  құрылым түрлері бар:

• Ауылдық қоныс
• Қалалық қоныс
• Муниципалды аудан
• Қалалық округ
• Федералды маңызы бар қаланың ішкіқалалық территориясы

Муниципалды құрылулардың шекарасы мен статусы 2003-2005 жылдары муниципалды  реформалар нәтижесінде  бекітілген.

Жергілікті өзін-өзі басқару  органдары  мемлекеттік билік  органдарының жүйесіне енбейді.

Муниципалды құрылулардың уставымен  бекітілетін жергілікті өзін-өзі  басқару органдарының құрылымына ЖӨӨБ-нің  келсідей органдары мен тұлғалары  кіреді:

1. муниципалды құрылудың  өкілді органы

2. мунипалды құрылудың  басшысы

3. жергілікті әкімшілік

4. муниципалды құрылымның  бақылау органы

5. жергілікті өзін-өзі басқарудың өзге органдары

Федералды заңға сай ЖӨӨБ-нің  органдарының құрылымының  келесідей  нұсқалары бар:

1. Өкілді орган халықпен сайланады, муниципалды құрылу басшысы залыөпен сайланады және өкілді органды басқарады, жергілікті әкімшілік басшысы келісімшарт бойынша тағайындалады.
2. Өкілді орган халықпен сайланады, муниципалды құрылу басшысы халықпен сайланады және  жергілікті әкімшілікті басқарады
3. Өкілді орган халықпен сайланады, мунипалды құрылу басшысы өкілді органмен  өз құрамынан сайланады және өкілді органды басқарады, жергілікті әкімшілік басшысы  келесімшарт бойынша тағайындалады.
4. Муниципалды аудандарда жергілікті өзін-өзі  басқару органдарының мынадай нұсқасына рұқсат берілген: жергілікті өзін-өзі басқарудың  өкілді органы қоныстардың  өкілді органдарының басшылары мен өкілдерінен қрылады.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық негізін  муниципалды  меншік, жергілікті бюджет қаржылары, сонымен қатар  муниципалды құрылулардың меншік құқықтары құрайды. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары  муниципалды  құрылу атынан муниципалды меншікті өздігінен илекік етеді, қолданады  және билік етеді. Азаматтық кодекске сәйкес жергілікті өзін-өзі басқару  органдары  муниципалды мекемелер  мен кәсіпорындар құруға құқылы.

Әрбәр муниципалды құрылу жеке өз бюджетіне ие (жергілікті бюджет). Жергілікті бюджеттің жеке табыстарына  жатады:

• Азаматтардың өз өзінен салатын қаражаттары;
• Жергілікті салықтар мен алымдардан түсім;
• Аймақтық салықтар мен алымдардан түсім;
• Федералды салықтар мен алымдардан түсім;
• Басқа деңгей бюджеттерінен қайтарымсыз аударымдар, оның ішінде муниципалды құрылулардың бюджетті қамсыздануына арналған дотациялар.
• Муниципалды меншіктен түсім.
• Муниципалды кәсіпорындардың салықтар мен алымдарды және өзге де міндетті төлемдерден кейін қалатын табыс;
• Жергілікті өзін өзі басқару өкілеттілігіне қалдырылған айыппұлдар;
• Муниципаларалық сипатты жергілікті деңгейдегі сұрақтарды шешуге арналған субвенциялар
• Өзге заңды түсімдер.

Заңға сәйкес  қарастырылатын қалалардың Петарзаводск және Новосибирск  ққ. Жергілікті өзін-өзі басқару  органдарының айрықша өкілеттілігіне жатады:

• Қала Уставын қабылдау және оған өзгертулер мен толқытырулар енгізу
• Қала бюджетін бекіту және оны орындау туралы жылдық есеп бекіту;
• РФ заңына сәйкес  жергілікті салықтар мен алымдарды  бекіту, өзгерту және жою;
• Қаланы дамыту бағдарламалыр мен жоспарларын қабылдау, оларды орындау туралы есепті рәсімдеу;
• Қаланың муниципалды меншігін басқару мен қолдану тәртібін анықтау.
• Муниципалды кәсіпорындар мен мекемлерді құру, қайта құру және жою туралы шешім қабылдау тәртібін анықтау және  муниципалды кәсіпорындар мен мекемелердің қызметтеріне тарифтер бекіту.
• Қаланың жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметін материалды-техникалық және ұйымдастырушылық қамсыздандыру тәртібін анықтау;
• Қаланың жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және өкілді тұлғаларының жергілікті деңгейдегі сұрақтарды шешуін бақылау.

Жалпы, Ресей Федерациясынығ және қарастырылатын қалалардың да жергілкті  өзін-өзі басқаруының мәселелері:

1. Муниципалды құрылулардың бюджеттерінің жеткіліксіз баланстығы;
2. Жекешелендіру нәтижесінде аса маңызы зор облыстың мемлекеттік меншігінің және муниципалды меншіктің жоғалтылуы;
3. Муниицпалды меншіктің құрылуынының аяқталмағандығы, соның ішінде муниципалды  жерлер де.
4. Жеке өкілеттіліктерді де, сонымен қатар жеке мемлекеттік өкілеттіліктерді  жүзеге асыру үшін қаражаттардың жетіспеуі, материалдың базаның жоөтығы.
5. Жергілікті деңгйдегі сұрақтар ойынша шешемі қабылдау процесінде тұрғындардың шет қалуы.

 

Донец пен Львов  қалаларының  эергілікті өзін-өзі басқару органдарынның тиімділігні бағалау.

Украинаның жергілікті өзін-өзі  басқаруына жалпы сипаттама.

Украинаның Конституциясының 7 бабына сай Украинада жергілікті өзін-өз басқару ойындалған және кепілдендіреді. Украина Конституциясының 140 бабына сай «Жергілкті өзін-өзі басқару  территориалды общинаның – ауыл тұрғындары немесе бірнеше ауылдардың ерікті қоғамдастыққа бірігуі, ауылдық  мекен мен қала – Укранинаның  Конституциясы мен заңдары шеңберінде  жергілікті деңгейдегі сұрақтарды өз бетінше шешуге құқығы бар. Ауыл, ауылдық  мекендер мен қалалардың  территориялы қоғамдастықтарының жалпы көзқарастыратын  ұсынатын жергілікті өзін-өзі басқару  органы болып аудандық және облыстық кеңестер табылады.

Конституция бойынша  кеңес  депуттары тұрғындармен жалпы, тең  төте сайлау құқығы негізінде құпия  дауыс беру арқылы 4 жыл мерзімге сайланады.

Украина Конституциясы мен  Украинаның «Украинадағы жергілікті өзін-өзі  басқару туралы» заңында территориалды  қоғамдастығына жүргізуге жергілікті деңгейдегі сұрақтар шешімі жатқызылған. Барлығы 28 сұрақ.

Донецк қаласындағы қалалық  өзін-өзі басқару органдары мен  өкілді органдарға жатады:

• Қалалық өзін-өзі басқарудың өкілді органы – Донецкінің қалалық кеңесі.
• Донецкілік қалалық басшы
• Қалалық кеңестің тұрақты комиссиялары
• Қалалық өзін-өзі басқарудың  атқарушы органдары – атқарушы комитет, бөлімшелер мен басқармалар.

Львов  жеке басқарушылық органға ие 6 ауданға бөлінген:

1. Залинычный
2. Лычаков
3. Сихов
4. Франковский
5. Шевченковский
6. Галицкий

Львов құрамына сонымен қатар  енеді:

• Винники қаласы
• Рудно ауылы
• Брюховичи ауылы

 

Қарғанды, Павлодар, Қостанай қалалырының жергілікті ммелекеттік  басқару органдарының тиімділігін  бақылау (Қазақстан)

Қазақстанның жергілкті  мемлекеттік басқару органдарының жалпы сипаттамасы.

Жергілікті мемлекеттік  басқару жүйесіне атқарушы орган  – әкімият және өкілді орган –  мәслихат енеді.

Қазақстан Республикасының  бекітілегн «ҚР жергілікті мемлекеттік  басқару және өзін-өзі басқару  туралы» Заңына сай мәслихаттар  сәйкес әкімшілік –территориялық бірліктердің көзқарастарын қорғайды және тұрғындармен жалпы, тең, төте сайлау құқығына негізделе  отыра жасырын дауыс беру арқылы сайлайды. Әкімияттар республиканың  атқарушы билік органдарынынңортақ жүйесіне енеді.

Мәслихаттардың  жұмысының негізгі механизмдері болып әмслихат сессиялары және тұрақты комиссиялардың жұмыс істеуі табылады.

Сонымен, қазіргі Қазақстан  жағдайында жергілікті деңгейдегі сұрақтарды шешу елес түріндегі жергілікті өзін-өзі  басқару  сферасында емес, ал қайта  құруды қажет ететін жергілікті деңгейдегі мемлекеттік басқаруды сферасында шоғырланған.

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ БӨЛІМ. Қазақстанның жергілікті басқару органдар жүйесін модернизациялаудың стратегиялық приориттері мен саяси механизмдері

      3.1      Мәслихаттар мен әкімияттардың саяси-құқықтық статусы, биліктің орталықсыздандырылуы

     2000 жылы жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу туралы ұзақ пікірталастан соң, жергілікті мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару туралы екі заң жобасы талқылауға шығарылған болатын.  Жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң жобасы көптеген қайшылықтар әсерінен  елдің Парлментінен алып тасталынды,  ал «Жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Заң жобасы 2001 жылы 23 қаңтарда қабылданған болатын.

    Осы заңға сәйкес жергілікті басқару жүйесіне атқарушы органдар – әкімияттар және өкілетті органдар – мәслихаттар енген болатын.

    «Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы» заңына сай мәслихаттар тиісті әкімшілік-территориялық бірліктердің тұрғындарының еріктерін білдіреді және жалпы, тең, тікелей сайлау құқығы негізінде халықпен  жасырын сайлау арқылы тағайындалады.әкімияттар республиканың жалпы атқарушы органдар жүйесіне енеді, атқарушылық биліктің жалпы мемлекеттік саясатын тиісті аймақтың ерекшеліктерін ескере отырып  жүргізілуін қамтамасыз етеді [1 ].

    Жергілікті мемлекеттік басқару органдырының негізгі қызметі қатарына мыналар жатады: тиісті территорияның құрылып жатқан жоспарлар, экономикалық және әлеуметтік бағдарламалар негізінде дамуын қамтамасыз ету [ 1].

   Аталған  заңды қабылдаумен аса өзгерістер бола қойған жоқ, сонымен қатар қабылданған қаңнамада келесідей маңызды сұрақтар өз жауабын таппады: