Шаруашылығы және өнеркәсібі

                          Қаржы жүйесі және оның буындары

 

Қаржы жүйесі – бұл мемлекет пен кәсіпорынның орталықтандырылған  және орталықтандырылмаған ақша қорларын құру және пайдалану процесіндегі қаржы  қатынастарының оқшауланған, бірақ  өзара байланысқан әртүрлі салалары мен буындарының, сондай – ақ оларды ұйымдастыратын қаржы органдарының жиынтығы.

Ресей Федерациясының қаржы  жүйесі қаржы қатынастарының біршама  дербес мына салдарынан тұрады:

• мемлекеттік бюджет;
• сақтандыру қорлары;
• қор нарығы;
• мемлекеттік несие;
• шаруашылық жүргізушілердің субъектілерінің қаржылары;
• бюджеттен тыс қорлар.

  Жоғарыда келтірілген қаржы қатынастарын екі жүйеге бөледі. Шаруашылық жүргізу субъектілердің қаржылары орталықтандырылмаған қаржыларға жатады және микродеңгейдегі экономикамен әлеуметтік қатынастарды реттеу мен көтермелеу үшін пайдаланылады, ал жалпы мемлекетке орталықтандырылған қаржылар жатады және макродеңгейдегі экономика мен әлеуметтік қатынастарды реттеу үшін пайдаланылады.

Қаржы жүйесін буындарға  бөлу себебі: әр буынның міндетіне  байланысты  және де орталықтандырылған және де орталықтандырылмаған ақша қорын  қалыптастырумен байланысты. Жалпы  мемлекеттік орталықтандырылған ақша қорларының ресурсы ұлттық пайданы  бөлу және қайта бөлу арқылы құрылады.

Экономикалық - әлеуметтік дамудағы мемлекеттің маңызды рөлі, оның қол  астындағы мөлшерлі көлемдегі қаржылық ресурстардың орталықтандыруына әкеледі. Бюджеттік және бюджеттен тыс  қорлар мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік жағдайын қамтамасыз етеді.

Ақша қорларының басқа  да формаларын пайдалану қаржы жүйесінің  несиелік және сақтандыру салалары арқылы жүзеге асырылады.

Орталықтандырылмаған ақша қорлары кәсіпорынның өздерінің  жинақтарынан және ақша пайдасынан құралады.

Жалпы мемлекеттік қаржылар халық шаруашылығының дамуын қамтамасыз ету, қаржы ресурстарын эканомика  салаларымен елдің аймақтарында қайта бөлуде маңызды рөл атқарады. Жалпы мемлекеттік қаржылар кәсіпорынның қаржыларымен тығыз байланысты.

Бір жағынан, бюджет пайдасының басты көзі ұлттық пайда болса, екінші жағынан, өндірісті көтермелеу үшін кәсіпорынның өзінің қаржыларымен ғана емес, жалпы мемлекеттік ақша қорларын банк несиелерін тарту арқылы дамытады. Кәсіпорынның өзінің жарғылық қоры жетіспеген жағдайда акционер негізінде басқа фирманың қаражаттарын тарту арқылы дамытуға болады.

 

 

 

 Ресей Федерациясының  қаржы жүйесі.

 

 

Қаржы жүйесі арқылы орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша, жинақ  қорларына мемлекеттік несиенің, салықтарының, мемлекеттік бюджеттің  шығындары арқылы ықпалын тигізеді.Мемлекеттік  бюджет – қаржы жүйесінің басты  саласы. Ол мемлекеттің де басты  саласы. Ол мемлекеттің басты кірістері  мен шығыстарын біріктіреді.Бюджеттен  тыс қорлар – федеративтік және жергілікті үкіметтің қаржылары.1995 жылы жалпы бюджеттен тыс қорлардың  пайдасы 90,5 трлн,немесе мемлекеттік  бюджеттің 63% құрады.Қоғамның сан алуан қажеттерін үздіксіз қанағаттандырып отыру мақсатында мемлекет өзінің шығындарын жабуға шаруашылық құрылымдар мен халықтың қаражаттарын тартуы мүмкін.Оны алудың басты әдісі мемлекеттік несие болып табылады, ол жалпы мемлекеттік қаржылардың басты буындарының бірі. Жеке және заңды тұлға, кәсіпорындар мен ұйымдар несиегерлер болып келеді. Қаржы нарығында облигация және де т.б. құнды қағаздарды сату арқылы қосымша қаржы ресурстарын тарта алады. Мемлекеттік қарыз ішкі және сыртқы болады.

Ресей Федерациясының ішкі қарызы ұзақ мерзімді міндеттемені білдіреді. Яғни, Ресей Федерациясынан алынған  несие, мемлекеттік қарыз ұзақ мерзімді міндеттеме болып табылады.

                                              Білім жүйесі

Ресей  Федерациясында 180000 білім ордаларының барлық түрлері бар. Жыл сайын әртүрлі оқу орындарында шамамен 35млн. адам оқиды, яғни бұл тұрғындардың 23%-ын құрайды. 
 
Ресейдің білім жүйесі 100 жылдық уақытта Христиан дінінің ықпалымен, ал XVII ғасырдың аяғында Ағарту дәуірінің ықпалымен құрылды. ХХ ғасырда жалпы және кәсіби білім әлеуметтік-экономиканың дамуы қозғаушы күші ретінде бірінші қаралабастады . Сауатсыздықты жою, тұрғындарды жоғарғы білімге мүмкіндігін кеңейту,ересек тұрғындардың білім жүйесі азаматтардың қажеттіліктерін толық деңгейде қанағаттандыра алмайтынын түсіне бастады. Ресейдегі әлеуметтік-саяси өзгерістер және жарық экономикасына көшу білім жүйесін реформалау қажеттілігіне әкеп соқтырады. 
 
1993 жылы Ресей Федерациясының Конституциясы және 1992 жылы "Білім туралы" федеральдық Заңы 1996 жылы қайта өңдеумен азаматтардың құқығын бекітті, олардың академиялық еркіндігін және ұйымдасқан өз еркіндігін кеңейтті. Білімнің бұрынғы орталықтандырылған жүйеге оқушымен оқытушы қызығушылығын ескеретін ,білім беру бірлестіктер және жұмыс берушілер енді.Мемлекеттік емес білім бөлімдері тез қарқынмендами бастады. Оның ішінде жеке адамдармен мемлекеттік емес ұйымдармен білім мекемелері құрылды.Білім жүйесін реформалауды қамтамасыз ету мақсатында білімді дамытудың федеральды бағдарламасын қабылдады. Ол бағдарлама барлық құрушыларға дамуға инновациялық қатынас бағытталған. Соңғы жылдары елде кешенді білім аймағында Ресей Федерациясында тыңғылықты өзгерістерболды. 
 
Негізгі өзгерістер мыналарға бағытталған: 
 
Білімнің диверсификациясы:білім  мекемелерінің жаңа түрлеріпайда болды, көп деңгейлі жоғары білімді ендіру (дипломмен қатар бакалавр және магистр деңгейін ендіру), оқу бағдарламаларда мазмұнында да тыңғылықты өзгерістер. 
 
Білімніңдемократизациясы: академиялық еркіндік және ұйымдасқан өзбеттіліктің кеңеюі, қоғамдық және делдал ұйымдық санының өсуі. Білім: сапасын бақылау және бағаныңмеханизмін бекіту. Білім мазмұны: көптеген пәндердің, әсіресе қоғамтану, тарих экономика, құқықтану және басқа пәндердің берілуінің мазмұнын терең қарап шығу

                    Негізгі әлеуметтік – экономикалық көрсеткіштері

 

Ресей Федерациясының соңғы  жылдарда макроэкономикалық көрсеткіштеріне  қысқаша шолу жасайтын болсақ, нақты 2002 жылғы қаржылық көрсеткіштері  төмендегідей болады:

Халық саны – 145,2 млн адам

Жұмыссыздар саны – 6153 мың  адам

Халықтың ақшалай табыстары (орташа жан басына шаққанда бір  айға) – 3949,8 рубль.

Халықтың ақшалай шығындары (орташа жан басына шаққанда бір  айға) 38,805 рубль.

Экономика саласында еңбекпен қамтылғандардың жылдық орташа саны – 65359 мың адам.

Жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) - 10863,4 млрд рубль

Жалпы ішкі өнім жан басына шаққанда – 75497,0 рубль

Өнекәсіптік өнім көлемі – 6867,9 млрд рубль

Негізгі капиталға күрделі  салымдар – 175807 млн рубль

Бюджет табыстары – 3519,2 млрд рубль 

Бюджет шығындары – 3422,3 млрд рубль

Экспорт – 106154,3 млн доллар

Импорт – 461530 млн доллар

Ал, күрделі салымдар мәселесі бойынша Ресей бірнеше ірі  дамыған мемлекеттермен тығыз байланысты.Төмендегі  кестедегі көрсеткіштер арқылы 2001 – 2002 жылдар аралығындағы Ресейге салынған күрделі салымдар мен инвестор мемлекеттері көрсетілген

                                         Салық жүйесі

 

Қазіргі кездегі Ресейдің салық жүйесінің қалыптасу кезеңі 1991 жылдың желтоқсанында қабылданған  Заңнан бастау алады.Ресей Федерациясының салық жүйесі мемлекеттің Конституциясымен қадағаланады. Барлық салықтар мен  алымдарды Ресей Федерациясы  Салықтар мен алымдар жөніндегі  министрлік қадағалайды;

Ресей Федерациясы Салық  Кодексінде қалыптасқан салық жүйесінің  негізгі қағидалары:

1. Салық төлеуші болып табылатын әрбір тұлға салық заңнамасымен бекітілген салықтарды төлеуге міндетті.
2. Салықтар саяси, идеологиялық, этникалық, конфессионалдық және т.б. осындай критерийлер негізінде қолдананыла алмайды.
3. Ресей Федерациясы салық жүйесін бұзатын салықтарды енгізуге болмайды.
4. Салық мөлшерлемелерін, яғни дифференциалданған мөлшерлемелерді көтеруге, немесе салықтар енгізуге рұқсат етілмейді.

Ресей Федерациясы субъектілерінің  салықтары мен алымдары:

• Жергілікті салықтар мен алымдар.

Федералдық салықтар Салық  Кодексімен бекітіліп, елдің барлық аумағында төленеді.Оған мынадай  салықтар жатады:

• қосылған құнға салынатын салық;
• акциздер;
• жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
• бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
• кеден баждары;
• ұйымдардың пайдасына салынатын салық;
• мұра мен сый ретінде келген мүліктерге салынатын салық;
• ойын бизнесіне салынатын салық;
• пайдалы қазбаларды өндіргені үшін салынатын салық;
• жер қойнауын пайдаланғаны үшін төлем;
• мемлекеттік баж;
• су объектілерін пайдаланғаны үшін салынатын салық.

Қосылған құнға салынатын  салық Ресейдің қазіргі салық  жүйесіндегі салықтарлдың бірі болып  табылады. Қосылған құнға салынатын  салықты мынадай заңды және жеке тұлғлар төлейді:

• ұйымдар;
• жеке кәсіпкерлер;

Ресейдің Кеден Кодесіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан  тауарлар өткізетін тұлғалар.Салық  аванстық төлем түрінде прогрессивтік  шкаламен анықталады.Аванстық төлем  түрінде прогрессивтік есепті айдан  кейінгі айдың 15 – не дейін жасалуы  керек. Салық деклрациясы есепті жылдан кейінгі жылдың 30 наурызына  тапсырылуы қажет.

Салық агенттері есептелінген табыстан салық сомасын есептеп  ұстап қалуға міндетті. Салық декларациясын  есепті жылдан кейінгі жылдың 30 сәуіріне дейін салық органына тапсыру  қажет. Салық декларациясында жеке тұлғаның салық кезеңінде алған  табыстары, оның көздері, шегерімдері, есептелген салық сомасы, салық кезеңі ішінде төленген аванстық төлемі, салық  кезеңінің қорытындысы бойынша  төленуі тиіс салық сомасы көрсетіледі.

                                               

                                          Сыртқы сауда

Ресей Федерациясының басқа елдермен қарым-қатынасы, олардың жалпы сипаты мен құрылымдық өзгерістері, ең алдымен, сыртқы сауда байланысына тәуелді. Ел экономикасы көптеген жылдар бойы жасанды саяси кедергілер әсерінен дүниежүзілік нарықтан тыс қалып келген болатын. XX ғасырдың 90-жылдарынан бастап Ресей экономикасы ашық сипат алып, халықаралық деңгейге бетбұрыс жасады.

1994 жылы Ресей мен Еуропалық  Одақ арасында серіктестік пен  достастық келісімге қол қойылды. Соның нәтижесінде Ресей Еуропалық Одақ елдеріне өз экспортының үлесін 40%-ға дейін көтерді. Сонымен қатар Батыс Еуропаның жоғары дамыған мемлекеттерімен арадағы байланысты күшейтіп, оның үлесін 50—60%-ға дейін өсірді. Ондай сауда серіктестері қатарынан Германия, Италия, Жапония, АҚШ, Ұлыбритания мемлекеттерін көругеболады . Мұндай сауда- экономикалық байланыстар ТМД елдерімен де жаңа деңгейге көтерілді. 2007 жылғы сыртқы сауда айналымы 578,9 миллиард АҚШ долларын құрайды, оның 355,5 миллиард АҚШ доллары экспортқа, ал 233,4 миллиард АҚШ доллары импорт үлесіне тиесілі.

Ресейдің экспортқа шығаратын тауарлары арасында отын-энергетикалық және минералдық ресурстардың үлесі басым. Мұнай мен мұнай өнімдерін Германия, Италия, Швейцария, Ұлыбритания мен Польшаға; табиғи газды Германия, Италия, Францияға; таскөмірді  Жапония мен Түркияға шығарады. 2004 жылғы қорытынды бойынша осы тауарлардың Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова мен Украинадағы үлесі 24%-дан 60%-ға дейін ауытқыған.. Елде сыртқы саудамен қатар халықаралық экономикалық қатынастардың басқа данысандары . Жоғары дамыған елдермен , сондай-ақ Шығыс Еуропа елдерінің көптеген компанияларымен бірлескен кәсіпорындар қатары көбеюде. Ал шетелдерде Ресей компанияларының қатысуымен бірлескен кәсіпкерліктің дамуы жедел қарқынмен жүруде. Елдегі сыртқы экономикалық байланыс түрлерінің бірі— туризм болып табылады.

                              Экономикалық аудандары

Ресей аумағы ішкі экономикалық айырмашылықтарына қарай 11 экономикалық аудан мен бір еркін экономикалық зонаға бөлінеді. Олардың әрқайсысы өзіне тән маманданған шаруашылық салалары бар кешенді құрылымдардың күрделі жиынтығынан құралады:

• Орталық экономикалық аудан;
• Волга-Вятка экономикалық аудан;
• Орталық қара топырақты аудан;
• Солтүстік Батыс экономикалық аудан;
• Солтүстік экономикалық аудан
• Солтүстік Кавказ экономикалық аудан;
• Волга бойы экономикалық аудан;
• Орал экономикалық аудан;
• БатысСібір экономикалық ауданы ;
• Шығыс Сібірэкономикалық ауданы;
• Қиыр Шығыс экономикалық ауданы;
• Калининград облысы