Қазіргі кездегі Жапония мен Қытай дипломатиясы

   Әлеуметтік қамтамасыз ету де  үлкен рол атқарады.СІМ- нің қызметкерлерінің әлеуметтік төлеміне жанұясын бағу пособиесі, транспорттық шығындар, емделу, демалыс, жылдың ортасы мен соңында біруақытты төлеу жатады.Кадрлық агенттіктер жыл сайын мемлекеттік қызметкерлердің, оның ішінде Жапонияның СІМ мен басқа да жеке компониялардың қызметкерлерінің жұмыс жағдайын салыстыра зерттейді. Мұндай зерттеудің нәтижесі әдетте арнайы резолюциямен қабылданатын парламентке еңбек ақының орталық дәрежесін көтеру туралы ұсынысын жібереді. Министрліктің орталық аппаратында келесі қызметтік тор қабылданған: бөлім қызметкері  -  бөлімше меңгерушісінің көмекшісі  -  бөлім меңгерушісінің хатшысы  -  бөлім меңгерушісі  -  департамент директорының хатшысы  -  департаменттің бас директоры  -  министр хатшысы  -  министрдің бірінші хатшысы  -  министр [10, c. 281]. 
 

                  Қойылған міндеттердің орындалу ерекшеліктері

   Жапон дипломатиялық қызметінің  ерекшеліктері оның қалыптасқан  әлеуметтік өрісінде ағады. Территорияның  шектелуі және халықтың ұлттық  тығыздығы елдің тарихи дамуы  мен қазіргі заманда мемлекеттік  басқарудағы жалпы тыныштық, әлеуметтік шиеленістің болуы уралы алдын – ала ескерту, жалпы процесстерді болжау сұрақтарына үлкен көңіл бөлінді.

   Осы сұрақтарды табысты шешу  үшін маңызды рол ақпаратта  болды – оны жинау, өңдеу анализ жасау және жұмыста қолдану.Ақпарат әр түрлі назардағы әлеуметтік топтардың ортақ бір шешімге келуіне негізделген. Ол тағы да ұйымдастырушылықта үлкен рол атқарған, өйткені онымен мемлекеттік аппарат ішіндегі алмасу, оның әртүрлі түйіні арасында, мемлекеттік шешімдердің дер уақытында қабылдануын қамтамасыз ететін тұрақты басқару шынжырының қалыптасуында еді. Министрліктер мен ведоствалардың жұмысында қолданылатын ақпаратЖапонияның мемлекетті қызметінің тиімді факторы болып табылады. Әр мемлекеттік ведомство жыл сайын мемлекеттік саясат салалары мен мәселелері бойынша бір немесе бірнеше «ақ» немесе «көк» кітап шығарады.Бұл кітаптарда мемлекеттік ұйымның өткен жылдағы жасалған жұмысы туралы толық баяндалады.Жапонияның СІМ «сыртқы саясат бойынша көк кітап» шығарады. Онда қазіргі халықаралық жағдайларға анализ береді, Жапонияның сыртқы саясаттағы басты бағыттары айтылады, Жапонияның мерекелері мен шетелдермен екі жақты қарым – қатынасы және оның халықаралық ұйымдармен байланысы баяндалады. Келесі «көк кітаптің» жобасы жыл сайын елдің үкіет отырысында бекітіледі [9, c. 90].

   Қазіргі кезде сыртқы саясатта  ақпараттың ролі одан да асып  түседі.Компьютерлік теле – конференциялар, ақпараттық аулар арқылы араласу,  видеокөріністерді ақпараттық сигналдар  арқылы жіберу қазіргі күні  шындыққа айналды. Осыған байланысты Жапонияның СІМ компьютеризациялау, ақпараттық ауларды жетілдіру – ішкі ведомствалық жіне сыртқы, сонымен қатар информациялық базаны ауқымдырақ ету сұрақтарына үлкен мән береді. Жұмыста ақпаратты жинау мен өңдеуге министрлікке арнайы бюджет бөлінеді.

   Ортаның сыртқы саяси сұрақтары бойынша білімінің дамуы мақсатында, сонымен қатар халықтың қажеттілігінің өсуіне жауап ретінде Жапонияның СІМ 2001 жылдың ақпан айынан қызмет документациясы бар «сауал» бойынша тәжірибелік танысуды бастады. Әр жапондық министрліктің орталық ақпаратына өтініш беріп, арнайы форманы толтырып, компьютер экранынан оны қызықтыратын документті, егер де ол құпия документ болмаса, көруге болады.Жапонияның дипломатиялық қызметінде ақпараттық фактормен қатар психологиялық аспектке де маңызды орын беріледі. Тәжірибенің көрсетуі бойынша сұрақтың шешілуінің сәтті болуы үшін коллективта «бірегей топ» атмосферасы орнатылуы керек.Министрлікте бөлім қызметкерлері немесе бірнеше бөлім қызметкрлері бір бөлмеде және көрші столда отырады. Жанында, оларға қарама – қарсы бөлім бастығы отырады. Ортақтық сезімі пайда болады, жеке мәселелер аспектісін қарастырғанда кідіріп қалу орын алмайды. Қыйын сұрақтарға байланысты «мидың шабуылы» және оның шешімі үшін нұсқаларды жасау секілді жағдайлық ойындар жиі өткізіліп отырады. Осынлай қызметкерлердің ьір жерге жиналып отыруы европалық ойлау,а әдеттегідей іс емес, өйткені жекелеу жұмысына нақты шектеу келтіреді. Бірақ жапондық жекелеуде «өзін- өзі» көрсетуді «социализация» арқылы табады, яғни кіші әлеуметтік топқа кіру арқылы (бұл жағдайда  -  бөлімше коллективі) [3, c. 305].

   Берілген ұйымдық аспектілер  жапондықтардың міндетті орындауғы  қай жақпен келуімен байланысты. Жапондық СІМ өкілінің жұмыс  тәжірибесі мәселелердің «құрылымын»  жасайтыны көрсетеді. Бұған бірінші қадам болып нақты аспектілер проблемасын айыруға және олардың арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік беретін анық сұрақтар құрастыру болып келеді. Сұрақтар шетел серіктесімен әңгме барысында көмектеседі.Ол көп жағдайа серігіңіздің де әңгімеге лайықты дайындалуы үшін алдын – ала беріледі.Сұрақтар көбінесе жауап беру кезінде «иә» немесе «жоқ» деген нақты жауап алу түрі бойынша құрастырылады. Дұрысы әңгімелесуші міндетті түрде сұраққа өзінің көзқарасын білдіруі тиіс, өйткені жауап, жалпы фомада да берілген аспекттің дайындық дәрежесн көрсетіп отырады.

   Келіссөздер СІМ қызметкерлері  үшін сыртқы саясаттағы міндеттерді  жүзеге асыруда маңызды форма  болып табылады. Жапондарда келіссөздерді  жүргізгенде негізгі тактика  болып екі жақтың қызығушылық  баланстарын анықтау, өзіндік позицияның приоритеттерін орындарына қою және олардың жүзеге асырылуының этаптық сценариясын өңдейді [8]. 
 

II. Қытайдың қазіргі кезеңдегі дипломатиясы 

                     2.1 ҚХР- ның дипломатиясының құрылуы

   Қазіргі Қытай дипломатиясы 1949 жылы Қытай Халық Республикасының құрылуына дейін қалыптасқан. Нақтырақ, Коммунистік партия өкілдерінің қарым- қатынасы жолында, сол кездегі Қыайдағы басқаратын Гоминьдон партиясы және босатылған аудан астанасында болған Яньани қаласы, Кеңес одағы, АҚШ – ның және кейбір басқа өкілін қосып жүргізді.

   Осылайша, ҚХР-ның 1949 жылы құрылуына дейін жаңа Қытай басшыларында белгілі бір дипломатиялық тәжірибе болды. Ол өзінде әр түрлі жобалық теориялық жағдайды ғана емес, соның ішінде ежелдікті ғана емес синтездеді, Бірақ Қытайдың Коммунистік партиясысының революциялық қызметі жолында оның шетелдермен қатынастарының Кеңес Одағымен қоса, батыс елдерімен, негізгісі АҚШ-мен қатынасы жалғастырылатын саяси партиясы жеткілікті еді [5, c. 210].

   ҚХР-ның құрылуымен дипломатиялық жұмыстарға кадрлық мамандар туралы сұрақ тұрды. СІМ-гін жинаған кезде оған бірінші орында саяси қызметкерлер Қытайлық халықтық – босатушылық армиясы, азамат соғысына қатысушылар – Хань Нянь- лун, Ван Юпин және басқалар қатары келді. Екінші топты жұмысшы органының пропагандалары, журналисттер – Цяо Гуаньхуа, Хуан Хуа құрады.

   ҚХР-ның жарияланғанынан кейін Пекиндік Халық университеті құрылды. Онда 1955 жылы Пекиндік дипломатиялық институт болған дипломатиялық факультет ашылды. Болашақ дипломаттардың негізгі тәртібінің ішінде халықаралық кафедрасының коллективтік оқытушыларымен дайындалған қытай дипломатиясының тарихы бойынша лекция курстары болды. Кеңес студенттер топтарына 1954-1956 ж.ж. осы оқу орындарында оқығандарға лекция орыс тіліне аударылды. Бұл лекция курстары Қытайдың сыртқы қатынасындағы систематизирленген тарих очерктерін, оның дипломатиясының жаңа және жаңаша тырысушылық жасады. XIX ғасырдың I жартысы – XX ғасырдың басы Қытайдың әлсіреген кезі және Қытайдың сыртқы әлемнен бөлінген кезі болып табылады.Сол кезеңдегі Қытай тарихы студенттерге зардап шегуші жақ ретінде айтып, империалистік державалардың тонау саясатының мақсаты болғанын көрсетті.Сонымен қатар Қытай империясының сыртқы саясаттағы агрессивті мінезі айтылмады. Оның ішінде маньчжурлық, циндік империялардың (1644-1911 ж.ж.) [10, c. 79].

   ҚХР-ның қазіргі дипломатиясы туралы айтатын болсақ сыртқы саясатының курстарының негізін қалаған Қытайдың ЦК партиясының басшысы Мао Цзэдун, ҚХР-ның мемлекеттік кеңесінің премьері Чжоу Эньлаем [6]. 

2.2 ҚХР-ның дипломатиясының басты кезеңдері

   Қытайға Қытай Халық Республикасының қалыптасуына негіз болатын, Қытай халқын жаулауды қатайту және нығайту үшін жаңа дипломатия қажет болды. Қытай басшылары халықаралық қолдаусыз, сол кездегі жағдайда Қытайға тек Кеңес Одағы және социалистік елдер көрсеткен, билікті, қытай революцияларының жаулауын ұстап тұру мүмкін емес. Осыдан шыға мынандай қорытынды жасалды, жаңа қытай дипломатиясының бірінші міндеті одақтық қатынасты КСРО – мен, «өзіндік күшею» дәстүрлі саясаты Кеңес Одағымен және басқа да социалистік елдермен бірлесу шегінде өткізілуі керек, бұл курс сәйкес келетін дипломатиялық актілермен толтырылуы тиіс [6, c. 119].

   Қытай Халық Республикасы 1қазанда 1949 жылы қалыптасты. Кеңес Одағы оны бірден мойындап, 3 қазанда КСРО мен ҚХР арасында дипломатиялық қатынас орнады. КСРО нан кейін басқа да социалистік елдер дипломатиялық қатынас орната бастады. 1950 жылы Қытаймен елшіліктермен Вьетнам, Үндістан, Швеция, Дания, Бирма, Индонезия, Швейцария және Финляндия алмасты.

   Қытай дипломатиясының ірі қадамы  халықтық Қытайдың бірінші жылдарындағы болуында 14 ақпан 1950 жылғы достық, одақтастық және КСРО мен ҚХР арасында взаимный көмек туралы келісім, қытайлықтардың өздерінің мойындауы бойынша, Қытайдың ішкі құрылысында және мүмкін болатын агрессияға төтеп беруде басты рөл атқарды [5, c. 86].

   Қытай дипломатиясы, Қытай саясатының мызғымас бөлігі ретінде, әр түрлі кезеңнен өтті, олардың кейбіреулеріне қытай дипломатиясында анықтаушы рөлді Мао Цзедун ойнады. 50-ші жылдары ол , соғыстан Батыс Шығыстан және Қытайдан қарағанда көбірек қорқады деп өз көзқарасын білдірді. Оны түсіндіре отырып ол: «Бұл жерде бізде адамдар көбірек, ал оларда азырақ. Егер атом бомбасы тасталса, қайтадан Яньаньға оралуға тиіс болады. Егер атом бомбасы біздің талқанымызды шығарса, не істей аламыз, соғыстан кейін қайтадан салуды бастаймыз».

   Мао Цзедун кезінде қытай дипломатиясы  біртекті культ қалыптастыруға  ұмтылды, оны жаңа халықаралық  қатынастар тенденциясының негізінің  заңды көрінісіне қарама қайшы - қылып разрядканы қойды [11, c. 70].

   50-ші жылдардың соңында кеңес – қытай қатынасы әлсірей бастады. Қазірдің өзінде өткір келіспеушілік екі үлкен державалардың арасында кеңес – қытай шекарасында 1969 жылы Даманский аралы ауданында қарулы қақтығыс формасында болған келіспеушілік не себепті болғанын анықтау қиын.

   60 жылдардың аяғы мен 70 жылдардың басында Қытайдың қозғалысы Америка Құрама Штаттарымен дипломатиялық қатынастарын жөндеуге бағытталады. Бұл да қытай дипломатиясына жақын, оған американдықтармен қаттырақ саудаласу үшін мүмкіндік берген Пекин өз қадамдарын алдын – ала қарастырып, 1969 жылы КСРО мен шекаралық келісімдер ашуды өлшеген.

   АҚШ мен қатынастарын жөндеу  сұрақтарында қытай дипломатиясы  неординарный ходпен жүрді. Сол  кездегі қытай-американдық қатынастардың қиын жағдайда болғандығынан АҚШ басшы қызметкерлерін Пекинға шақыру өте қиын еді. Қытай бүкіл әлемнің дипломатиялық ортасында «пинпонговая дипломатия» деген атқа ие болған «кіші қадам» дипломатиясына жүгінді [9].

   АҚШ ның бұрынғы КСРО дағы  елшісі Анатолий Федорович Добрынин  есіне алады, 1970 жылдың сәуір айының соңында Қытайға Құрама Штаттардың ұлттық одағы столдық теннистің өткізілуіне байланысты Пекинде алдын-ала көрсетілім матчына шақырылды. Одақ Чжоу Эньлаеммен қабылданды. 1971 жылдың мамыр айында конфиденциалдық келісімге қол жеткізді, АҚШ ның мемлекеттік секретарі Киссинджер Пекинге екі рет барады, оның үстіне біреуі негласный және кейінірек АҚШ президенті Никсон Қытайға барады.

   Шілдеде аяқ астынан Никсон  Қытайға 1972 жылы барады деп хабарланды. Кездесу Қытай мен АҚШ арасындағы дипломатиялық қатынасты түгелдей шешпеді (байланыс миссияларымен алмасу 1973 жылы болды), бірақ барлығынан бұл қытай дипломатиясының қытай-американдық қатынастарында көптеген халықаралық шешімдерде алға жылжу болды. Бұл кездесу «үшжақты дипломатияның» (АҚШ, КСРО, Қытай) басталуына себеп болды, өйткені одан кейін стратегиялық қарулануды қысқарту бойынша американдық-кеңестік келісімдер тездетілді. Осыған байланысты Киссинджер қалжыңдап көрсетті, американдықтар «орыстың икрасын қытай таяқшаларының көмегімен жеп үйренуге қарсы емес» деп [10, c. 98].

   ҚХР ның қытай дипломатиясының сыртқы саясатының назарында, алдынғы белгілеуге қарамастан, жөнделе бастады, одан кейін АҚШ пен дипломатиялық қатынастарды орнату, Вашингтон Тайваньмен қатынасын сақтауын бұрынғы көлемде жалғастырды, оған экономиалық және әскери көмегін көрсетті. 1972 жылғы шанхайлық коммюникеде тең жағдайда Пекинді де Тайбэйді де орналастыра алды: «Құрама Штаттар түсінеді, барлық қытайлықтар Тайвань ағысының екі жағынан да тек Қытай мен Тайвань ғана Қытайдың бөлігі болып саналады». Тек 1978 жылдың аяғында ғана Құрама Штаттар Тайваньмен дипломатиялық қатынасын тоқтатуға американо-тайвандық келісім 1954 жылы денонсировать етті және 1980 жылдың 1 қаңтарынан өзінің әскери персоналын аралдан шығаруға міндеттелді [6, c. 98].