Криминалистикалық идентификация және диагностика

КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ ИДЕНТИФИКАЦИЯ ЖӘНЕ ДИАГНОСТИКА

 

Жоспар

Кіріспе             3- 4 беттер.

I . Бөлім. Криминалистикалық идентификация.   5 бет.

1.1.    Қазақстанда  криминалистика ғылымының дамуы.   5-7 беттер.

1.2.     Криминалистикалық идентификацияның түсінігі.    8-11 беттер.

1.3.     Криминалистикалық сәйкестендірудің  объектілерінің ұғымы және теңдестіру  белгілері.      12-17 беттер.

II. Бөлім. Криминалистік диагностика.    18 бет.

1. Топқа қатыстылықты анықтау және диагностиканың ұғымы мен мәні.   18-21 беттер.
2. Диагностика криминалистика ғылымының ілімі ретінде.

          22-25 беттер.

Қорытынды.   26- бет.

Қолданылған әдебиеттер тізімі.     27 бет.

 

 

 

 

 

Кіріспе

Біздің еліміз қазіргі даму кезеңінде  жаңа қоғамның өркендеп әрі қарай  дамуы үшін заңылықтың күшейуі, республика азаматтарының құқықтары мен өмірлерін және бостандықтарын қорғаудың күшейуі басты міндет болып отыр.

Бұл туралы еліміздің елбасы Президентіміз  Н.Ә Назарбаев өзіміздің халыққа  деген “Қазақстан – 2030 Жолдауында”  халқымыздың негізгі заңы Конституцияда, басқа да құқық қорғау заңдарында көрсетілген, яғни қылмыстылықпен күресуде барлық республикалық заңдарды қолданып, құқық бұзушылықтың жіберілмеуін және де әрбір қылмыскер өзіне тиесілі жазасын алатынын айтқан болатын.

Шындыққа жанасатындай қылмыстарды тез және толық ашу, қылмыс жасаған адамдарды әшкерелеп қылмыстық жауапқа тарту, әділ сот талқылауын және қылмыстық заңды дұрыс қолдану, құқықты құрметтеу көз қарасын қалыптастыруға жәрдемдесу әр құқық қорғау органдарының міндеті деген ойдамын және зор сенімділік білдіремін деуге болады.

 Курстық жұмысымның маңыздылығын айтар болсақ онда идентификация терминіні кез келген қылмыс күнделікті адам өмір сүріп отырған ортада жасалатындықтан, қылмыс болған жерде әр түрлі іздердің қалмауы мүмкін емес. Бұл материяның өзінің белгілерін қоршаған ортаға, басқа нәрсеге беру қасиетіне тығыз байланысты. Сондықтан, қылмысты тергеуде, ашуда іздерге және олардың басқа бейнелеріне қарап, адам қолданған зат немесе басқа объектілердің дәлелдеме ретінде қажеттілігі анықталады.

Бұл курстық жұмыстың өзектілігі мынада: Криминалистикада криминалистік сәйкестендірудің қамтитын, алатын орны мен қарастыратын сұрақтары  маңызды да ауқымды болып келеді. Сондықтан өзектілігі ретінде бұл ауқымды үш аспектіге бөліп қарастыпуға болады. Олар:

• Біріншіден, криминалистік сәйкестендіру жеке ғылыми криминалистік теория ретінде – сот дәлелдемесін шығару мен пайдалану мақсатында белгілі бір материалдық объектілердің

3

• әрбір уақыр аралығында өз-өзіне теңдігінің жалпы заңдылықтары туралы ілім.
• Екіншіден, криминалистік сәйкестендіру зерттеу барысында, сыртқы ортаға қалдыратын белгілі бір бейнелеріне байланысты объектінің ұқсастығының бар-жоқтығын анықтауға мүмкіндік беретін зерттеу, тану үрдісі.
• Үшіншіден, мақсат немесе нәтиже ретіндегі, криминалистік сәйкестендіру қаралып отырған қылмыстық іс бойынша дәлел немесе айғақ бола алатын объектінің өз - өзіне ұқсастығы бар-жоқтығынанықтаудық тәжірибелік жолын көрсетіп, содан қажетті қорытынды шығарады.

Сонымен бірге жұмыстың негізгі мақсатына келіп тоқталатын болсақ, салыстырмалы зерттеу тәсілімен бір объектінің іздестіріліп отырған ұқсас объектіге тікелей қатысты бар-жоқтығын дәл анықтау. Басқаша айтқанда, теңдестік немесе ұқсастық ұғымы, бір объектінің қайталанбайтындығын, яғни ол толық түрде өз-өзіне өте ұқсас бола алатынын, басқа объектіден өзіндік өзгешелігі және айырмашылығының бар екендігін көрсетеді.

Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан тұрады. Негізгі  бөлімде толығымен идентификация  және диагностика жәйлі мағлұмат беріледі. Жұмыс толық және жан-жақты қарастырылған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

I . Бөлім. Криминалистикалық идентификация.

 

1.1.    Қазақстанда  криминалистика ғылымының дамуы.

Жалпы Қазақстандағы  ғылыми жүйеге келетін болсақ Криминалистика ғылымы  атақты австриялық заңгер Ганс Гросс 1893 жылы «сот тер теушілеріне арналған нұсқау криминалистиканың жүйесі ретінде» атты еңбегін жарыққа шығарды, онда: қылмысты тергеудің техникасы туралы жаңа бөлек ғылымнының пайда болғаны және оны «криминалистика» деп атағанын жария етті.

Криминалистиканы  құқыктық пән деп жариялай келе, Гросс оны нақ осы ғылым  негізінде табиғи-техникалық ғылымды  дәлелдеу процесінде көптеген қолдаулар табады деп пайымдады.

Сондықтан да Криминалистика пәні басқа да қылмыстық  құкықтық пәндер сияқты негізгі пән болып, барлық заң сала сындағы оқу орындарында оқытылады.

Қазақстанда криминалистиканы оқыту 1935 жылы Алматы мемлекеттік заң институтының ашылуымен тығыз байланыс ты. Ол кездері криминалистика пәні қылмыстық құкық кафедрасының оқу пәніне кірген. Кафедраны М. Т. Шаламов басқарды, кейін ол Бүкілодақтық сырттай заң институтында (қазіргі Ресейде) профессор болып қызмет етті.

1947 жылы осы  кафедрадан «Қылмыстық іс жүргізу  мен криминалистика» кафедрасы бөлініп шықты, оны республика мен кеңестер одағында белгілі криминалист ғалым, заң ғылымдарының кандидаты, доцент В. А. Хван басқарды, ол Қазақстандағы сараптама криминалистикалық мекемелерінің кұрылуы мен жұмыс істеуіне үлкен ықпал етті. Осы кафедрада криминалистика пәнімен қатар қылмыстық іс жүргізу, сот-медицинасы, сот ісін жүргізу, сот психиатриясы, бухгалтерлік есеп пен сараптама пәндері оқытылды.

1939 жылы оқу  базасы ретінде сабақ, жүргізуге  қолдану үшін кафедра жанынан криминалистикалық лаборатория ашылды. Криминалистикалық лабораторияда сабақ жүргізумен қатар, тергеу және сот органдарының нұсқауы бойынша әр түрлі

 

5

криминалистикалық сараптамалар жүргізілді. Осындай сараптамалық зерттеулерді құқық қорғау органдары үшін Қазақстан, Қырғызстан мен Ресей, Алтай өңірлеріңде алғаш рет жүргізген ин ститутттың оқытушылары — заң ғылымдарының кандидаттары В.А.Хван мен Д.Я.Мирский (кейін Ресей федерациясының Москва жоғары мектебінде профессор болып, Бүкілодақтық ҒЗИ сот сараптамасында қызмет атқарды) жұмыс істеді.

Осы жылдары  оқыту жұмысы мен криминалистикалық  сараптама жұмыстарын біріктіріп жасаған кафедра доценттері А.М.Агушевич, В.А.Хван, Д.Я. Мирский, А. Д. Жоров, Ш. М. Жоров, Ш. М. Мажитов, Н. А. Жангельдин болды. Сот сараптамасы ғылымын ары қарай дамыту қажеттігі үшін және Республика құқық қорғау органдарына көмек көрсету: сараптама жургізу, кеңестер беру, тергеу әрекеттеріне маман  ретінде қатысу, сондай-ақ тергеушілермен әдістемелік жұмыс жүргізу үшін Алматыдағы сот сараптамасының ғылыми-зерттеу институты құрылды, онда да сараптамашы ретінде қылмыстық  процесс пен криминалистика кафедрасының оқытушылары жұмыс істеді.

Институттың директоры болып доцент Хван В. А. тағайындалды, ол криминалистика мен қылмыстық процесс кафедрасын меңгеруді жалғастыра берді. Доцент В. А. Хван сот сараптама институтына директор болып ауысқаннан соң, он жылдай кафедраға заң ғылымдарынын кандидаты, доцент Ш. М. Мажитов басшылық етті. Кафедрада жақсы материалдық-техникалық база болуына көп көңіл бөлінді, криминалистика мен сот сараптамасынан сабақ беру үшін фототехника, микроскоптар, қажетті ғылыми-техникалық  құралдар, арнайы мақсаттағы құралдар алынды. Оқытушылық жұмысқа атақты ғалымдар мен өндірісте жұмыс істейтін қызметкерлер шақырылды. Сот-ме дицинасы курсынан Қазақстанда осы ғылымның негізін қалаған проф. С. М. Сидоров, сот-психиатриясы курсын — атақты профессор А, П. Штесс, сотта сөз сөйлеу өнерінің курсын Ф. Малевич, сот сараптама курсын профессор А. Ф. Аубакиров оқыды.

Алғаш рет  соғыстан кейінгі жылдары ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлауға көп көңіл бөлінді және ғылыми деңгейге сай кафедра оқытушыларын

6

толықтырды.  1953—1956 жылдары криминалистика ғылымы бойынша кандидаттық диссер тацияларын А. М. Агушевич, Н. А. Жангельдин, Ш. М. Мажитов өте жақсы корғап шықты. Республикадан тыс жерлерден мамандар шақырылды:    В. И. Попов (1958 ж.), И. А. Сапожников (1959) және Н. М. Карацев (1961ж.).

Оқытушылық  жұмысқа әр түрлі жылдары сот  сараптама институтынан     з.ғ. к.  Б. М. Мұқашев, Е. Ғ. Жәкішев, Г. А. Мозговых, Ә. А. Исаев, Р. Б. Тапалова, Р. Д. Гомозовалар ауысып келді, олар тергеу және сараптама жұмыстарында үлкен тәжірибелері бар оқытушылар. Лабораториялық және тәжірибелік сабақтарды жүргізгенде техникалық оқыту құралдарын кеңінен қолданады.

Криминалистикалық зертхана (лаборатория - тергеу портфелі мен басқа да криминалистикалық құралдар мен құрал-саймандармен, криминалистикалық-техникалық зерттеу кұралдарымен қамтамасыз етілген.

 Осы 1967 жылы кафедрада «сот-психологиясы» деген жаңа курс енгізілді. Алғашқы жылы курсты профессор В. И. Попов оқыды, ал 1968 жылдан кафедраның аға оқытушысы Ғ. Г. Досполов оқыды, ол «Жауап алу психологиясы» туралы кандидаттық диссертациясын қорғады. Жоғары деңгейлі ғылыми-оқытушылық кадрлар артып криминалистикадан студенттердің дайындық деңгейін жоғарылатты, осы салада ғылыми проблемаларды жоспарлауды тереңдетіп, өрісін кеңейтті.

Криминалистика курсының оқу пәні ретінде дамуы, оның криминалистикалық  проблемалары мен әдістерін және болашақ мамандарды оқыту негізінде  жедел-тергеу жұмыстарын оқыту үшін 1971 жылы қылмыстық процесс кафедрасынан криминалистика жеке кафедра болып бөлініп шықты. Осыған байланысты Криминалистика ғылымының дамуына зор ықпалын тигізді деуге болады.

 

 

 

7

1.2.     Криминалистикалық идентификацияның  түсінігі.

« Идентификация» термині — латын тілінен шыққан сөз, оны тікелей аударатын болсақ «тендестіру», яғни «тепе-тендікті анықтау» немесе «тепе-тең ету, сәйкестендіру» деген мағынаны білдіреді.

«Идентификация» термині төмендегідей бірқатар түсінік  талдауларын жасауда қолданылады:

1. идентификация — адамның ойлау кабілетінің заңдылығын 
   ашуға мүмкіндіктер беретін ғылыми категория ретінде;
2. идентификация — танымның әдіс-тәсілі мен кұралы ретінде;
3. идентификация — тендестіру арқылы тану процесінің белгісі 
   ретінде карастырылады.

«Идентификация» термині — көзделген максаты  мен шешетін мәселелеріне байланысты пайдаланылады және белгілі бір ойларды жинақтайды[1].

Идентификация ұғымы  логика, таным теориясы (философияға), психология және басқа да негізгі ғылымдарға сүйенеді.

Таным теориясының (философия) көмегі арқылы адамның танымдық қызметіне ғылыми негізде талдаулар жасалады. Әлемдегі барлық материалды объектілер өзіне-өзі ғана тең. Әрбір объект өзіндік қасиетіне байланысты, өзі тектес баска объектілерден ерекшеленеді. Объектілердің көптеген сәйкес келу белгі санына қарамастан материалды дүниедегі әрбір объект жекеленген болып табылады. Бұл жекеліктер адамдарға объектіні  тануға, оны өзінің арасындағы басқа өзі тектес заттардан ажыратып тану немесе сәйкестендіру процесін жүзеге асыруға мүмкіндіктер береді.

Танылатын объектінің өзіндік қасиеті мен мақсат, міндетте ріне байланысты материалдық дүние объектілерін тану проце сіндегі теңестіру әр түрлі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін. Теңдестіру актілері қарапайым, яғни күнделікті тұрмыс-тірші лікте, сондай-ақ ғылыми зерттеулер шеңберінде шешілетіндей күрделі болуы мүмкін. Мысалы: теңдестірудің тұрмыстық акті лерінде кішкентай бала өзінің ата-анасын, киімдерін, ойыншық тарын таниды; суретші өзінің салған суретін оңай

8

ажыратады; ұста өзі жасаған детальдарды тез  табады және т. б. Ал күрделі актілерде: химик-аналитик - химиялық заттарды, оның табиғатын, сондай-ақ геолог - минералдың, физик — физикалық процестердің табиғатын анықтайды[2].

Адамның ойлау  қызметі заңдылықтарын зерттейтін логика ғылымы, идентификация көмегімен теңдестіру заңдылығы және адамды тану қызметіндегі теңестірудің логикалық қағидалары негізінде қалыптасқан.

Теңдестіру  зандылығына сәйкес - адамның ойлау  процесін дегі қандай да бір ойы өзіне-өзі сәйкес, тепе-тең болуы тиіс.

Адамның санасында  көрініс тапқан объект бейнесі нақты  бір жекеленген болуы қажет. Талқылау кезінде міндетті түрде нақты бір объектіні ғана ойлау керек, оны басқа объектілермен алмастыруға болмайды. Әр түрлі объектілерді теңдестіру мүмкін емес, логикаға жатпайды. Бір объектіні адамның қайта еске түсіру кезіндегі ойлау мазмұны алғашқы ойлаудың мазмұнына сәйкес (бір) болуы қажет. Бір объект жайлы талқылау кезінде пікірталастықтар пайда болған жағдайларда, әрбір адамның ойы әртүрлі болып олар өзара келісімге (бір шешімге) келе алмайды, бұл өз алдына теңдестіру заңдылығының бұзылуына әкеп соқтырады.

Идентификацияның  психофизиологиялық механизмі келесідей  болып  келеді: субъектінің санасында көрсетіліп отырған объектінің белгілері туралы көрініс, сол көріністі ойлау арқылы, ол ұсынылып отырған объектіні өзінің ойындағы объект белгілері бойынша салыстырады, содан кейін ғана ол объектілердің сәйкестігі жайында немесе ерекшеліктері бойынша қорытынды жасайды.

Адамнын барлық танымдық (тұрмыстық, я ғылыми) қызметі аясыңдағы кез келген логикалық теңдестіру механизмі біреу-ақ болып келеді. Операция бірнеше рет орындалатындықтан тұрмыстық теңдестіру рәсімі қарапайым болып табылады. Сондықтан да ол стеоретиптік сипатқа ие, динамикалық стеоретип арқылы біз өз затымызды, ата-анамызды, туыстарымызды және т. б. ажыратамыз.

Қарапайым теңдестірулер негізінен көріністі, бейнені — көру, есту мүшелері арқылы қабылдауға байланысты жасалады.

9

Идентификация таным  әдісі ретінде барлық ғылыми, атап айтқанда:

ботаника, зоология, геология, химия, өнертану және т. б. ғылым салаларында кеңінен қолданылады. Мысалы, археологиялық зерттеулер жүргізу барысында табылған (қазып алынған) объектілер міндетті түрде белгілі бір кезең, мәдениетімен сәйкестендіріледі[3].