Дамытуға  ресми көмек мемлекетке өкімет аралық денгейде көрсетіледі. Мұнда техникалық көмек дегенде - әр түрлі салаларда қызмет көрсету: оқыту, кенес беру, жұмысты ұйымдастыру мен оқыту барысында қолданатын жабдық кіреді.

    Инвестициялар республика экономикасы шетел капиталының  ағымы ретінде түсіндіріледі. Олардың 2 нысаны бар:

• тікелей;
• портфельдік.

    Олардың біріншісі, кәсіпкердің өзіне тәуекел  ала отырып, республика экономикасына  шетел капиталын салуы, ал екіншісі, фиктивті капиталға акциялармен  басқа да құнды қағаздарға қаржы  қаражат салу.

       Қазіргі кезеңде тікелей инвестицияның басымдылық маңызы мойындалып келеді.

       Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына  жолдауында шетелдерден капитал  тартудың маңызына көңіл бөлді.  Мысалы ол:”Біздің басты көңіл  бөлуіміз шетел инвестициясын  қорғау мәселесі. Сондықтан да  мен өз Қаулыммен Мемлекеттік инвестициялық комитет құрдым және оған тікелей инвестицияны Қазақстанда пайдалану құқы туралы саясатты жүргізетін бірден бір мемлекеттік ұйым мәртебесін бердім”,-деді.

       Тікелей инвестиция алушы елдерге  қарыздық міндеттеме алғызбайды, сонымен бірге шетелден басқару және техникалық тәжірибелер алуға мүмкіндік береді. Бұндай технология беру артықшылығы капитал ағынының келуінен де басым түседі.

       Тікелей инвестиция әлемдік экономикаға  және оның жүрегі халықаралық  бизнеске елеулі әсер етеді. Экономикалық көзқарас және фирмалар тарапынан оған мыналар жатады:

       -өзі үшін тұрақты нарықты тікелей  қамтамасыз ету немесе үшінші  ел нарығына шығатын басқыш  ретінде қолдануы;

       -өзінің “ішкі нарығын” құру, оның кейбір секторлары басқа  елдерде орналасуы мүмкін;

       -өз мүддесін аймақтық және  кең ауқымды халықаралық деңгейде  мемлекетаралық қатынастарға еңгізу.

       Қарапайым акцияның, немесе дауыстың 10 немесе одан да көп пайызына  шетелдік бақылау болса, немесе  кәсіпорынды басқарудың “тиімді  дауысына” ие болса онда тікелей инвестиция деп түсініледі. Кейбіреулер үшін ол меншікпен, акционерлік капиталдағы үлеспен байланысты.  Әлемдегі елдер тобының тікелей инвестициясының көлемі 

    Тікелей инвестицияның  халықаралық қозғалысының көлемі жөнінде келесі мәліметтер сипаттайды. 1997 жылғы 400,5 млрд. доллар өсімінің көп бөлігі(233,1 млрд. долл )- өнеркәсібі дамыған елдер, 48,9 млрд. долл.- дамушы елдер (оның ішінде 45,3 млрд. доллардан астам – Қытай үлесіне ) және 18,4 млрд. долларға жуығы- Орталық және Шығыс Еуропа (Ресейді қоса ) елдері үлесіне тиді.

    Инвестициялардың  негізгі бөлігі және оны іске асырушы  Трансұлттық корпорациялар “үштікке “ (АҚШ, Еуропа Одағы және Жапония) шоғырланған .  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ІІ бөлім. Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын  қамтамасыз ету жолдары

2.1.   Қазақстан Республикасының инвестициялық  қызметін жүзеге асыруы мен  оның маңызды мәселелері 

Ең  алдымен аса маңызды екі мәселеге ерекше көңіл бөлу керек :

    біріншіден, халық шаруашылығының құрылымдық  өзгерістеріне нарықтық механизм  әсер ете алмайды; сондықтан бұл өзгерістерді мемлекет тарапынан реттеу қажет;

    екіншіден, өзгерістерді инвестициялық процестермен және шаруашылық жүргізуші субъектілердің иенвестициялық белсенділігін ынталандырумен тығыз байланыста қарастырмасақ өндірістің  әлеуметтік – экономикалық тиімділігін арттыру мақсатында құрылымдық  реттеу мәселесін шешу мүмкін емес. Сондай – ақ , болашақтағы ғылыми негізделген құрылымдық өзгерістердің қажеттілігі - әсіресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейінде инвестициялық шешімдер қабылдауға қатысты мақсатты сипатта болады.

    Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын  көрсеткіштер жүйесі мен деңгейі  көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен болашақтағы кезеңдерге белгіленген  мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда , жалпы мемлекеттік экономикалық саясат- макроэкономикалық ; салық  және аймақтық деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып табылады .

    Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық құралымына  да әсер етеді . Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың маңызды тетігі- макроэкономикалық  жағдайға айтарлықтай әсер табылады. Республикамыздың жағдайында салалық   құрылымның тиімді жағдайын анықтау – экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен тығыз байланысты.

       Мемлекеттің құрылымдық саясаты,  ең алдымен макроэкономикалық  деңгейде инвестициялық шешімдер қабылдап, жүзеге асыру арқылы, яғни  құрылымдық және инвестициялық саясаттарды тығыз байланыстырғанда ғана шынайы болатындығы айтылды.

    Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:

• мемлекеттік бюджттік қорларды пайдалану арқылы;
• ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
• шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы; 

    Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу  және халық шаруашылығының барынша  тиімді аймақтық- салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың үйлесімін қамтамасыз  ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін құрайды. Оны қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін күрделі ұлттық бағдарламаларды іске асыру қажеттігі де ескеріледі.

    Іс  жүзінде , белгілі мақсатқа қол жеткізуді  көздейтін мемлекеттің құрылымдық- инвестициялық саясатының бағыттары  мен көрсеткіштері сандық жағынан  айқындалып, атқарылатын мерзімі  бойынша анықталуы тиіс.

    Ал  бұл, өз кезегінде , мүдделер , ресурстық база , механизмдер ,объекті мен осы саясатты жүзеге асыру процесінің өзі де салалардың , аймақтар мен тұтастай халық  шаруашылығының орта және ұзақ мерзімдік даму жоспарларында көрініс табатындығын  білдіреді. Мысалға, нарықтық қатынастар саласы дамыған елдердің мемлекет қызметінде келесідей өзара байланыс анық байқалады .

    Экономиканы реттеу жөніндегі мемлекет шараларының  өзара байланыстығы:

       Жоғарыдағы өзара байланысты  матрицалық модель түрінде көрсетуге  болады . Онда оның баланстық нәтижелерін  анықтап, экономикалық – математикалық есептеулер жүргізу және мәліметтерді бір жүйеге келтіруге болады. Оны қарапайым кесте түрінде , бухгалтерлік қосарланған жазу әдісі арқылы толтыруға болады.

    Қазіргі жағдайларда ҚР Үкіметінің құрылымдық саясаты біздің ойымызша келесідей мәселелерді қамтуы тиіс:

    - дайын өнім шығару арқылы экспорттық  әлуетті арттыратын салалар дамуына  басымдық беру;

    - ішкі нарық талаптарын қанағаттандыратын  және импортты алмастыратын өнім  өндірісін кеңейту ;

    - негізінен отандық өндіріс есебінен халық шаруашылығы барлық  салаларының өндірістік аппаратын жаңарту;

    - халық қажеттіліктерін қанағаттандыруға  бағытталған салалар дамуын қамтамасыз  ету ;

    - экономиканың аграрлық секторының  дамуын тездетуге бағытталған  қаржы және несие қорларын  арттыру және т.б. 

2.2. Инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтау және бағалау 

     Инвестициялық жобаларды бағалау мен анықтау  инвесторлар тарапынан жүргізіледі  немесе олардың тапсырысы бойынша  инвестициялау нәтижелеріне материалдық  және заңдық тұрғыдан тікелей жауапты әлеуметтік консалтингілік (ақыл-кеңес беру) фирмалар мен орталықтар жүргізеді.

     Қазақстан Республикасында инвестициялық  жобалардың тиімділігін олардың  меншік формаларына тәуелсіз бағалаудың әдіснамасы мен әдістері Ресейде  әзірленген инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың және оларды тіркеу үшін іріктеудің 31.03.1994ж бекітілген Әдіснамалық нұсқауына негізделеді.

     Әртүрлі инвестициялық жобаларды салыстыру (немесе жоба нұсқасын) және олардың  ең жақсысын таңдау мынадай көрсеткіштерді пайдалану арқылы жүргізіледі:

• таза дисконтталған (ағымдық) құн (NPV) немесе дисконтталған табыс (ЧДД);
• инвестицияның рентабелділігі, табыстылық индексі (PI, ИД);
• табыстылықтың ішкі нормасы (ВНД, IRR);
• өтелімділік мерзімі (Ток)

     Инвестициялық жоба тиімділігін бағалауда бұл көрсеткіштерді салыстыру кезіндегі құнға келтіру (дисконттау) қажет, яғни әртүрлі уақыт кезеңдерндегі ақшалай түсімдер мен шығындар құн жағынан тең мағыналы болмайды, дәлірек алсақ: кештеу мезгілде түскен табыс шамасына қарағанда ертерек алынған табыстың құны жоғары болады. Кештеу өндірілген шығындар да дәл солай.

     Шығындар  мен нәтижелер шамасын келтіру  оларды тұрақты дисконт (Е) нормасы  үшін анықталатын дисконттау коэффицентіне (k) көбейту жолымен мына формула бойынша есептеледі:

     k = 1 / (1+E)^t

     Мұндағы, t – алынған нәтижеден (шығындарды өндіру) салыстыру сәтіне дейінгі уақыт, жылмен өлшенеді

     Е, дисконт нормасы – ұқсас профилді жобаға өз қаржыларын салуға келіскен, басқа инвесторлардың капитал табыстылығының коэффициенті (табыс шамасының күрделі қаржы жұмсалымына қатынасы).

     Инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігі көрсеткіштерін анықтау барысында өнімдер мен  тұтынылатын ресурстарға базистік, әлемдік, болжамды және есеп айырысу  бағалары пайдаланылады. 

     Базистік  бағалар – белгілі бір уақытта қалыптасқан бағалар. Әдетте, олар инвестициялық мүмкіндікті техникалық-экономикалық зерттеу сатысында қолданылады.

     Болжамды  бағалар – инвестициялық жобаларды өнімдер, ресурстар мен қызметтердің болжамды баға индекстерінің өзгерісіне сәйкес жүзеге асырылатын t жылының соңындағы бағалар. Олар мына формуламен анықталады: 

Цt =Цб * It

     Мұндағы, 

     Цt – инвестициялық жоба жүзеге асырылатын t жылының соңындағы болжамды баға;

          Цб – өнімдердің немесе ресурстардың  базистік бағасы;

          It – базистік бағаны қабылдау қарсаңына қатысты инвестициялық жоба жүзеге асырылатын t жылының соңындағы сәйкес өнімдердің немесе сәйкес ресурстардың бағалары өзгерісінің болжалды коэффиценті (индекс).

      Есеп  айырысу бағасы базистік бағаны (дефлятор) жалпы инфляцияның сәйкес индексіне, яғни экономикадағы бағаның немесе берілген ресурстар, өнімдер, қызметтердің орташа деңгейінің жоғарылау индексіне көбейту жолымен анықталады.

      Болжамды  және есеп айырысу бағалары инвестициялық  жобаның ТЭН (ТЭН – техникалық-экономикалық негіздеме) сатысында қолданылады. Мұндағы есеп айырысу бір уақытта отандық базистік, ал қажет жағдайда әлемдік бағада жүргізіледі.