Инвестициялық жобаларды қаржыландыру

Қаржылық пайыздық төлемдерін оптимизациялауға және таза кірісті максимизациялауға үшін меншікті және қарыз қаражаттары қатынасын өзгерту, пассивтер көлемін және олардын құрамын өзгертуде тұрады. 

Жалпы категория - өндірістік – қаржылық леверидж- барлық құрамдарын бір бірімен байланыстырады: түсімді, өндіріс шығындарын, қаржы шығындары мен таза кірісті. Басқарушылық дәрежесі, таза кірістін жоғарыда аталып кеткен шығындардын өзгерісіне сезімталдығы келесі көрсеткіштерімен өлшенеді:

- өндірістік тұтқасының күші DOL;

- қаржылық тұтқасының DFL;

- тәуекел деңгейі  DCL.

Операциялық тұтқаның оң эффектісі (масштаб эффектісі) өндіріс көлемін өсіруде және тұрақты шығындар (өнімнің бір теңгесіне немесе бірлігіне есептегендегі жалға төлемдер, амортизациялық аударымдар) үлесінін төмендеуіне байланысты баланстық пайданын абсолюттік және қатысты өсуінде байқалады. 

Қаржы тұтқасынын оң эффектісі (леверажный эффект) қарыз қаражаты үлесінің өсуіне байланысты меншікті капиталы рентабелділігінін ROE жоғарлауында байқалады.  Бұл жағдай қарыз капиталынын бағасы (пайыздық қойылым)  активтер рентабелділігінен ROA төмен болғанда көрінеді.

Екінші жағынан,  леверидждің жоғары деңгейі қаржылық тұрақтылығын жоғалту (өтімділік тәуекелі), зиянға ұшырау (кәсіпкерлік тәуекелі) немесе рентабелділіктің төмендеу (тәуекел рентабелділігі) тәуекелінің жоғарлауына байланысты.

Кәсіпкерлік тәуекелінің минимизациясы шикізат көздерін, тауар ассортиментін кенейту, универсалды құрылғыларды қолдану, жабдықтаушы мен тұтыну, бағаларды төмендету жүйесін қолданумен байланысты.  

Қаржылық тәуекелін минимизациялау қаржыландыру ережесін сақтау және қаржылық тұрақтылық және өтімділік коэффициенттерін бақылауда тұрады.  

Инвестициялау тәуекелін минимизациялау инвестициялар портфелін құрастыру процессінде жетілдіріледі. Портфель әдісі – дегеніміз тәуекелі бар тәуелсіз инвестициялық жобаларының жиыны. Инвестициялаудын жалпы тәуекелінің төмендеуі жобаға негұрлым көп бағалы қағаздарының енгізілуіне байланысты болмақ. Инвестициялық портфелін оптимизациялау инвестициялық жобалары түрлерінін NPV мөлшері сомасымен жасалады. Уақыттық оптимизация инвестициялық қаражатының шектеулі жағдайында, бөлек жобалардын іске асыру мерзімін болашаққа айыстыру дегеніміз.  

       Қаржылық инвестициялық жобаны бағалау

Қаржы инвестицияларының формалары және оларды басқару маңызы.

Кәсіпорынның операциялық қызметі нақты инвестицияларды іске асыру мен бірге қаржы инвестицияларды да іске асыруға бағытталған. Қаржы инвестицияларды іске асыру қызметі бірнеше себептерге байланысты болмақ: -  тандап алынған инвестициялық жобалар бойынша нақты инвестициялауға дейін инвестициялық ресурстарын тиімді пайдалану қажеттілігі; 

-  қор нарығының конъюктурасында салынған капиталға үлкен пайда табу жағдайы мүмкіндік;

- кәсіпорынның сезондық қызметімен байланысты уақытша бос ақша активтерінін болуы;

- басқа да кәсіпорындардын жарғылық капиталына салымдар енгізу.

Сондықтан қаржы инвестициялары уақытша бос капиталын тиімді пайдаланудын белсенді формасы болып немесе кәсіпорынның операциялық қызметін диверсификациялау мен байланысты стратегиялық мақсаттарын іске асыру құралы ретінде.

Қаржылық инвестицияларды іске асыру ерекшеліктері:

- қаржылық инвестициялар кәсіпорын шаруашылығынын тәуелсіз қызметі болып табылады;

- кәсіпорынның қаржы инвестициялары қосымща инвестициялық пайда әкелуге және инфляцияға қарсы қорғаныс болып қолданылады;

- қаржы инвестициялары «табыстылық – тәуекел» шкаласы бойынша кәсіпорынға инвестициялау құралын тандауға кен диапозон ұсынады; 

- қаржы инвестициялары «табыстылық – өтімділік» шкаласы бойынша кәсіпорынға инвестициялау құралын тандауға кен диапозон ұсынады; 

- қаржы инвестицияларын іске асырумен байланысты басқарушылық шішімдерді қабылдау процессі қарапайым және қиын емес;

- қаржылық инвестициялау процессінде басқару оперативті болмақ. Қаржылық инвестициялау кәсіпорынмен келесі негізгі формаларында іске асырылмақ:

- басқа кәсіпорынның жарғылық қорына капитал енгізу; 

- ақша инстурменттерінің табысты формаларына капитал енгізу (коммерциялық банктерінің депозиттік салымдарына);

- қаржы инстурменттерінің табысты формаларына капитал енгізу (қор нарығында нарықты бағалы қағаздарына).

Қаржылық инвестициялау формалары мен ерекшеліктеріне қарай кәсіпорында оларды басқару ұйымдастырылады. Басқару келесі этаптарымен жүргізілмек:

1 Өткен мерзімдегі қаржылық инвестициялау жағдайын талдау. Кәсіпорында қаржылық инвестициялаудын көлемі, формалары және тиімділігі  зерттеледі.

2 Өткен мерзімдегі қаржылық инвестициялаудын көлемі анықталады.  Уақытша бос қаржы қаражаттары зерттеледі, қарыз қаражаттары тартылмайды.

3 Қаржылық инвестициялау формаларын тандау.

4 Бөлек қаржы инстурменттерінін инвестициялық сапасы бағаланады. Негізгі табыстылық деңгейі болады.

5 Қаржы инвестицияларының портфелі құрастырылады. 

6 Қаржы инвестициялары портфелін тиімді оперативтік басқаруы қамтамасыз етіледі. 

Инвестициялаудын қаржы инстурменттерінің тиімділігін бағалау принциптері мен әдістері.

Қаржылық инвестициялау процессінде манызды тапсырмаларының бірі қаржы инстурменттерінің инвестициялық сапаларын бағалау. Қаржы инстурменттерінің инвестициялық сапасын бағалау денегіміз инвестормен жүргізілетін инвестициялық портфелін құру мақсатымен байланысты қаржы инстурменттерінің бөлек түрлеріне интегралдық сипаттама беру.  

Қаржы инстурменттерін бағалау, нақты инвестицияларды бағалау сияқты инвестициялық шығындар көлемін және қайтарылған ақша ағымы сомасын салыстыру арқылы жүргізіледі. Сонымен бірге, осы көрсеткіштерінін қалыптасуы манызды айырмашылықтарына ие.

Қайтарылым ақша ағымының сомасында амортизациялық аударымдары жоқ. Жатады: мерзім сайын төленетін дивидентте сомасы, пайыздар, оларды қолдану мерізмінен соң  сатылған құны.

Инвестициялық шығындар сомасы дегеніміз қаржы инстурментінің тәуекел деңгейін есепке ала отырып күткен пайда нормасының жағдайында қалыптасатын, инвестицияланатын қаржы инстурментінің нақты құны.  Егер қаржы инстурменті бойынша инвестициялық шығындардын нақты сомасы онын нақыт құнына жоғары болса, онда қаржылық инвестициялаудын тиімділігі төмендейді (яғни инвестор күткен инвестициялық пайда сомасын алмайды). 

Сондықтан, қаржы инвестицияларының тиімділігін бағалау, ол бойынша күткен инвестициялық пайда нормасын алуын қамтамасыз ететін, оның нақты құнын бағалау.   

Инвестициялаудын қаржы инстурментінің құнын бағалау әдістері бөлек қарызды және үлестік бағалы қағаздарына қолданылмақ.

Облигация құнын бағалау әдісі келесі көрсеткіштерінен тұрады:

- номиналдық құны;

- төленетін пайыздар сомасы;

- жалпы инвестициялық пайданын күткен нормасы (табыстылық нормасы);

- облигацияны өтеу мерзімі саны.

Облигация құнын немесе пайызды мерзім сайын төлеу облигациясы құнын бағалау базистік әдісі келесі түрде берілген:

мұнда СОбл – пайызды мерзім сайын төлеу облигациясының нақты құны;

         Побл – әр бір мерзімде төленетін пайыздар сомасы (облигацияның номиналдық құны мен мәліметтелген пайыздық нормасына көбейтіндісін көрстетеді);

        Нобл – айналым мерзімі сонында төленетін облигациянын номиналы;     

НП – жалпы инвестициялық пайданын күткен нормасы; 

n= 1,2,3…N – облигация өтеу мерзімінің аяғына дейін мерзім саны.

Базистік моделінін экономикалық манызы,  облигацияның ағымдағы бүгінгі құны одан түсетін айналым мерзімінің аяғына дейін қалған пайыздар сомасына және дисконттық қойылымы арқылы (күткен жалпы инвестициялық пайда нормасы ) бүгінгі құнға келтірілген құның білдіреді.

Облигацияны өтеу мерзімінде барлық пайыздарын төлеу арқылы құның бағалаудын базистік моделі келесі формуламен көрсетілген: 

мұнда  СОП – пайыздардын барлық сомасын төлеумен байланысты облигацияның нақты (бүгінгі) құны;

ПК – айналым мерзімі сонында төленетін пайыздар сомасы.

Осы моделдін экономикалық манызы, өтеу мерзімінде барлық пайыздарын төлеу арқылы облигацияны нақты бүгінгі құны номинал төлеміне және дисконттық қойылым арықылы (күткен жалпы инвестициялық пайда нормасы) келтірілген бүгінгі құнына тең. 

Пайыздарды төлеусіз дисконтпен сатылған облигацияның құның бағалау моделі келесі формуламен көрстеілген: 

мұнда СОД – пайыздарды төлеусіз дисконтпен сатылған облигацияның нақты бүгінгі құны. 

Бұл моделдін экономикалық манызы, пайыздарды төлеусіз дисконтпен сатылған облигацияның нақты бүгінгі құны дисконттық қойылым арықылы (күткен жалпы инвестициялық пайда нормасы) бүгінгі құнға келтірілген оның номиналы.

Ағымды жалры инвестициялық пайда нормасын бағалауға баға мен акциянын кірісін қатыстыру коэффициенті қолданылады. 

Кәсіпорын капиталының құрылымы.

Инвестициялық жобаның капиталының құрылымы келесі бөлшектерден тұарды:  

1. Меншікті капитал

- қарапайым акциялары,

- кәсіпорынның қызметімен жиналған пайда; 

- артықшылығы бар акцияларды сату арқылы тартылған қаражат сомасы арқылы құрылған.

2. Қарыз капиталы

- ұзақ мерзімді банктік несиелер;

- облигация шығару арқылы құрылғын.

Нарықты экономикасы (шаруашылық есебі) жағдайында жұмыс істтейтін мемлекеттік меншік формасымен құрылған кәсіпорындарды қарастырсақ екі компонентін атауға болады: 

1. Меншікті капитал

- бөлінбеген пайда ретінде құрылған. 

2. Ұзақ мерзімді банктік несиелер түрінде құрылған қарыз капиталы.

Төменде рет ретімен әр бір компоненттін бағалау моделі берілген. Меншіктік капиталының құнын анықтау моделі. Меншіктік капиталының құны – дегеніміз қарапайым акцияларына иеленушілер алғылары келген ақшалай кіріс.  Моделдердің бірнеше түрелі болмақ, яғни олардын әр біреуі, капиталды бағалаушылардын қолындаға ақпаратында негізделген.

Дивидеттердін болжамды өсуінің моделі. Меншіктік капиталының құнын есептеу келесі формуламен берілген:

,

мұнда Се – меншіктік капиталының құны;
Р – бір акцияның нарықтық бағасы;
D1 – инвестициялық жобаны бірінші жылы іске асырудағы компаниямен төленетін дивиденд;
g – дивидендтердін жыл сайынғы болжауланған өсу қарқыны. 

Бұл модельді дивидендтердін өсуі жыл сайын тұрақты болатын компаниялары қолданады. Егер ондай жағдай болмаса, оңда бұл модель қолданылмайды.

Капиталдық активтердің бағалы моделі (CAPM: Capital Assets Price Model). Бұл модельдің тарауы тұрақты экономикалық жағдайы бар, кәсіпорынның табыстылық жұмысын  анықтайтын берілгендері жеткілікті  мемлекеттерде байқалады.

Модель нақты кәсіпорынның тәуекел көрсеткішін . Коэффициентін енгізумен байқалады.  Егер комапнияның активтері тәуелсіз болса, онда көрсеткіш тең болмақ (өте сирек жағдай, бірақ өте талапты). нөлге тең болған жағдай, мысалы, АҚШ- тың қазыналық облигацияларында байқалады, (Декларация мен көрсетілген, Украинада ішкі мемлектеттік зайым облигациялары де нөлдік тәуекелге тең). Кәсіпорынның активтері ел кәсіпоырндарының ішіндегі нарық бойынша орташа деңгейге тәуекелді болса, . Коэффициенті 1 – ге тең болады. Егер нақты бір кәсіпорынға келесі теңсіздікті көрсетсек: 0<<1, онда нарықтағы орташа деңгейімен салыстырсақ, бұл кәсіпорынның тәуекел деңгейі төмен болмақ.  Егер >1, оңда кәсіпорынның тәуекелі жоғары дәрежеде. Модельдің есептеу формуласы келесі болмақ:

,

мұнда - тәуелсіз капитал салымы үшін табыстылық (қайтарылым) көрсеткіші;

СМ – нарық бойынша табыстылықтын орташа деңгейі;

- тәуекел факторы.

көрсеткішін берілген кәсіпорынға қалай анықтауға болады деген сұрақ туады? Жалғыз дұрыс әдіс - өткен жылдардағы берілгендерді қолдану. Талдауға жататын кәсіпорынның салыстырмалы берілгендерін және орташа нарықтық табыстылықты ала отырып тік сызықтық регресстік байланысын құрастыру керек. Тік сызықтық регресстік байланысы кәсіпорынның табыстылық корреляциясын және орташа нарықтық табыстылығын көрсетеді.  Бұл байланыстын регресстік коэффициенті - факторын бағалау негізі болмақ.  Дамыған батыс елдерінде потенциалды инвесторлардын ориентациясы үшін үлкен кәсіпорындарына арналған көрсеткіші бар анықтама баспасы шығарылады.   

Акция пайдасының моделі. Меншіктік капиталының құнын бағалау моделі дивидендтер мөлшерінде емес, бір акцияға келетін пайда көрсеткішінде негізделген. Көптеген инвесторлар бір акцияға келетін пайда көрсеткішін, дивидендтердін төленетіне немесе болашақта инвесторға қосымша пайда әкелу мақсатында қайта инвестициялауға байланысты емес,  акционерлермен алынатын нақты кірісті көрсетеді деп есептейді. Инвесторлар, компанияның құжаттық есептерінде басылатын бір акцияға келетін пайда туралы, мәліметтерге көз салады, ал компания басшылықтары осы көрсеткіштін төмендеуіне жағдай жасамауға тырысады.   Сондықтан, оыс модельге байланысты меншіктік капиталының құны келесі формуласымен берілген: