Брэсцкая ўнія і яе наступствы

Лёс уніі, магчыма, стал б больш удалым, калі б былі выкананы дзве ўмовы. Першае - унія рэалізоўвалася паступова і добраахвотна, без дыскрымінацыі і прымусы, у сувязі з чым гэты працэс неабходна было расцягнуць на некалькі стагоддзяў. Другое - уніяцтва павінна было стаць веравызнаннем не толькі дэмакратычных пластоў, але і беларускіх і ўкраінскіх магнатаў і шляхты, тады б яно стала веравызнаннем нацыянальным. 

Частка 12. Лёс уніяцкай царквы (XVII-XX стагоддзі). 

Як сведчаць даследнікі, на далучаных да Расійскай імперыі  землях у выніку першай часткі Рэчы Паспалітай (1772) налічвалася каля 100 тысяч каталікоў, 300 тысяч праваслаўных і каля 800 тысяч уніятаў. На першым этапе палітыка Расіі на новых землях была даволі талерантнай: указамі Кацярыны II ад 1772 гады каталікам і ўніятам была дадзена "нічым не абмежаваная" воля веравызнання, пры ўмове, што яны не будуць схіляць да сваёй веры праваслаўных. На практыцы гэта воля абмяжоўвалася, урад і праваслаўныя іерархі рабілі ўсё, каб вярнуць уніятаў да "рэлігіі продкаў". У выніку на працягу 1781-1783 гадоў у праваслаўе перайшло каля 200 тысяч уніятаў.

Пасля другой часткі РП (1793) пачынаецца больш рашучы наступ на ўніяцтва. Па ініцыятыве Кацярыны II Сінодам была распрацавана праграма паступовай ліквідацыі ўніі. Але асноўная частка ўніятаў дужа трымалася свайго веравызнання. Тым не менш пры Кацярыне II у праваслаўе былі перакладзены каля 1,5 млн. уніятаў, але гэтулькі ж пажадалі застацца ў сваёй веры. Пры Паўлу I і Аляксандры I адміністрацыйна-царкоўны прымус у стаўленні ўніятаў прыслабілася.

Пасля паўстання 1830-1831 гадоў, у якім бралі ўдзел каталікі і ўніяты, урадам быў узяты курс на скасаванне ўніяцтва як веравызнанні і далучэнне яго адэптаў да праваслаўнай царквы. 12 лютага 1839 года на ўніяцкім саборы ў Полацку пад ціскам царскага ўрада быў падпісаны акт пра "добраахвотнае" далучэнне ўніятаў да праваслаўнай царквы. На яго падставе Сінодам быў выдадзены ўказ "Пра прыняцце грэка-ўніяцкай царквы ў поўныя і дасканалыя зносіны святых праваслаўна-каталічных цэрквы і ў непадзельны склад царквы Ўсерасійскай". Сінаідальны акт быў ухвалены Мікалаем I. Уніяцкія епархіі былі ліквідаваны, але пераход уніятаў у праваслаўе расцягнуўся да 50-х гадоў XIX стагоддзя.

Нягледзячы на палітыку дыскрымінацыі, якую праводзіў  царскі ўрад і праваслаўная царква, у стаўленні беларускіх уніятаў, уніяцкая ідэя захавалася ў народнай свядомасці. Пасля прыняцця ўрадам дэкрэту пра верацерпнасць (17 красавіка 1905 года) пачаўся масавы пераход праваслаўных беларусаў, якія былі ўніятамі, у каталіцтва. Лютаўская рэвалюцыя 1917 года таксама выклікала актывізацыю ўніяцкага руху. На тэрыторыі Заходняй Беларусі пачалі ўзнікаць уніяцкія абшчыны (у 1932 годза тут было 32 уніяцкіх прыходаў). У Заходняй Беларусі ўніяцкія таварыствы з'яўляліся носьбітамі беларускай нацыянальнай самасвядомасці (пры іх існавалі школы, драмгурткі, выдаваліся часопісы на беларускай мове), таму польская ўлада ставілася да іх з падазронасцю і заміналі іх дзейнасці. Пасля аб'яднання Заходняй Беларусі з БССР уніяцтва перайшло на нелегальнае становішча, але падчас нямецкай акупацыі зноў было легалізавана. На грэка-каталіцкім саборы, які адбыўся ў сакавіку 1946 годзе ў Львове пад кантролем і аховай органаў КДБ, была прынята пастанова пра ліквідацыю ўніі і далучэнні ўніятаў да праваслаўнай царквы.

З канца 80-х гадоў XX стагоддзя ў Беларусі пачалося новае адраджэнне ўніяцкай царквы. Напачатку 1996 года ў краіне налічвалася 15 уніяцкіх парафій. У тым жа годзе быў адзначаны 400-летні юбілей Брэсцкай царкоўнай уніі. Быў створаны беларускі арганізацыйны камітэт па імпрэзе ўгодак, адбыліся навуковыя канферэнцыі, выдадзена шэраг літаратурных прац. Разам з тым час патрабуе новай, фундаментальнай распрацоўкі праблемы ўніі ў яе гістарычным, культурным і рэлігійна-філасофскім аспектах. 

Частка 13. Канцоўка. 

Гісторыя рэлігійна-царкоўнай  уніі на айчыннай глебе не пачыналася са знакамітага Брэсцкага сабора, які адбыўся ў кастрычніку 1596 года. Яе вытокі ўзыходзяць да XIII - XIV стагоддзяў, пачатку стварэння беларуска-літоўска-ўкраінскай дзяржавы - Вялікага Княства Літоўскага. Менавіта ў гэты перыяд перад народамі ВКЛ і іх лідарамі ўстаюць дзве глабальныя задачы: умацаванне палітычнай і захаванне духоўна-культурнай незалежнасці. У святле гэтых задач і разглядаецца насычаная і драматычная гісторыя айчыннага рэлігійна-царкоўнага жыцця.

400-летні драматычны  досвед рэалізацыі ідэі царкоўнай  уніі шмат чаму вучыць. У першую  чаргу, што нельга ламаць "праз  калена" стагоддзямі складзенае гістарычнае жыццё народа, яго традыцыі, каштоўнасці; што шлях да грамадскай згоды нацыі, дзяржавы, чалавецтва ляжыць праз узаемную памяркоўнасць, павага да інаверству і іншадумству, праз вольны і добраахвотны выбар. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Спіс  літаратуры. 

1. С.А.Падокшын "Унiя, дзяржаўнасць, культура".

Мн.,1998.

2. "Беларусь у эпоху феадалізму. Складанка дакументаў і матэрыялаў", т.1, Мн., 1959.

3. "З гiсторыi унiяцтва Беларусi (так 400-годдзя Брэсцкай унii)". Мн., 1996.

4. "Нарысы гiсторыi Беларусi". т.1, Мн.,1994-1995.