Салық жүйесі

 

Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым Министрлігі

әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Экономика және Бизнес факультеті

 

 

                               КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

 

 

Тақырыбы:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

 

 

 

 

                                                                     Тексерген:  Зейнолла С

                                                                              Ph докторы, аға оқытушы

                                 Орындаған:  Кемеров Қ

                                                             2 курс студенті

                              Мамандығы:  Қаржы

                 Тобы:   Ф07К2

 

 

 

                                              Алматы 2011 ж

 

 

 

ЖОСПАР

КIРIСПЕ.....................................................................................................................1

 

I САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ..................................................................................................3

1.1. Салық жүйесінің  құрылымы..................................................................3-9

1.2. Салық салу жүйесінің негізгі элементтері мен

     салық салудың түрлері............................................................................9-12

 

II  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ   САЛЫҚ

ЖҮЙЕСIНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.........................................................13

2.1. Қ. Р-ның экономикасында салық жүйесiнің қалыптасуы.................13-19

2.2. Қ. Р-ның салық жүйесінің қазіргі жағдайы........................................19-24

2.3. Қ.Р-ның салық жүйесін шетел тәжірибесімен салыстыру................25-30  

 

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................31-32

 

ҚОСЫМШАЛАР................................................................................................33-36

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.......................................................................37

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                   

КIРIСПЕ

Қазақстан салық және оны жинау  жұмыстары республикалық және жергілікті орындарда жүргізіледі. Республикалық салық төлеу мөлшерін  және оны жинауды Қазақстан Республикасының Парламенті белгілейді және оны өзгертіп те отырады. Салық, баж дегеніміз – салық төлеушілерден міндетті түрде жиналып алынатын ақшалай қаражат. Оның мөлшері мен төленетін міндетті уақыты заң бойынша анықталып отырылады. Салықтар мен баждарды жеке адамдар да, мекемелер де төлейді. Жеке адамдар дегенге Қазақстан Республикасының азаматы да, шетелден келген, бірақ азаматтығы жоқ адамдар да жатады. Демек, салықты тек өзіміздің республикамыздыңының азаматтары ғана емес, шетелден келгендер де төлеуге міндетті. Бұл дұрыс та себебі, біздегі заң қабылдаған барлық қызметті шетел адамдары да пайдаланады. Мемлекет оларға тиімді жағдай жасайды, белгілі мөлшерде қаражат шығара отырып, олрадың өмірін, денсаулығын, мүлкін қорғайды. Сондықтан шетелдіктер мемлекетті материалдық жағынан қолдап, заң белгіленген мөлшерде ақша қаражатын төлеуі тиіс. Салық төлемеген жағдайда олар жауапқа тартылады.

Салықтар біздің өмірімізде бұрыннан үйреншікті жағдайға айналған. Олар күрделі бюджеттік мәселелерді шешудің негізгі құралы болып табылады. Мұнда коперативтік табыс салығы да маңызды рол атқарады.

Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор

Нарықтық өтпелі кезең  жағдайында, жеке кәсіпкерліктің даму барысында салық пен қаражаттың едәуір бөлігі адамдардан келіп түседі. Салықты дер кезінде төлеп  отыратын, бұл міндетін терең  түсінген адамдар неғұрлым көп болса, онда мемлекетіміз де қуатты бола түседі, жеке адамдардың әл-ауқаты, тұрмыс дәрежесі де жақсара береді.

Жаңа салық есептемесінің  тәсілі бұрынғы жүйеден әлде қайда  тиімді. Ол салық саласы қызметкерлеріне  нақты, дәл есеп жүргізуге мүмкіндік  берсе, салық төлеушінің салықшымен тікелей байланыс орнатуына жол ашады. Тиімділігі – бұрмаланбай электронды құралдар арқылы тура есепке алынады. Сондықтан да салық төлеу барысында әртүрлі келеңсіз жағдайларға жол берілмейді.

Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту және оны тұрақтандыру барысында экономикалық тестік ретінде пайдаланады.

Салық және салық төлеу  қоғам өміріндегі орнының айрықша  екенін өз жұмысымызда толық айтпақшымыз.

Салық төлеушінің салық  заңдарына сәйкес мемлекет алдында  туындаған міндеттемесін салық  міндеттеме деп танылады, оған сәйкес салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне тұруға салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салық және бюджетке төленетін бсқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін жасауға,  оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті.

Мемлекет салық қызметі органы арқылы салық төлеушіден оның салық міндеттемелерін толық көлемде орындауын талап етуге, ал олардың орындалмағанын немесе тиісінше орындалмаған жағдайда оларды қамтамасыз  ету жөніндегі тәсілдерді және осы кодексте көзделген тәртіппен мәжбүрлеп орындату шараларын қолдануға құқылы. 

 

I САЛЫҚ ЖҮЙЕСI

1.1. Салық жүйесінің құрылымы

«Салық» ұғымымен «салық жүйесі» ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық қызметі органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.

1991 жылға дейін, яғни  КСРО ыдырағанға дейін елде  көбінесе экономиканы басқарудың  әміршіл - әкімшіл жүйесіне, бағаларға  қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес  келетін салық жүйесі қызмет  етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.

1991 жылға желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде  тұңғыш салық жүйесі жұмыс  істей бастады. Ол «Қазақстан  Республикасындағы салық жүйесі  туралы» заңға негізделді. Бұл  заң салық жүйесін құрудың  қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгіленген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстан 1992 жылға қаңтардың 1- інен бастап 13 жалпы мемлекеттік, 18 жергдікті салықтархз мен алымдар енгізілді. [6, 28-35 б]

Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасына бірте – бірте халықралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделеді. Осыдан байланысы «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 1995 жылға сәуірдің 24-де Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны небәрі 11 болып қалды.

Қазақстан Республикасының  Президентнің бұл жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылға шілденің 16-дағы № 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгертулер мен толықтыруылар енгізілді. [8, 10-19 б]

Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің салық  жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір  күрделі үлгілері болуы мүмкін.

Барлық өркениетті елдерде  салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі  қағидаттар бойынша жіктеледі:

Салық салу объектілері  бойынша:

Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға  қарай;

Пайдалану тәртібі бойынша;

Объектінің экономикалық белгімі бойынша.

Салықтарды  салу объектісі бойынша, олар тура және жанама салықтар болып бөлінеді.

Тура салықтар – салық төлеушінің кірі мен мүлкінің тікелей төленген салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй, жер, кәсіп, ақшалай капитал жіне т.с.с.) салынады. Жеке тура салықтар – бұл жеке адамдар мен заңды ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығ – жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкінде, оның қаржы жағдайын да ескереді.

Жанама салықтар – баға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне байланысты емес салықтар. Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салы., акциздер жатады. Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де (кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын туарлар бағасы мен олардың фактуралық құнының айырмасы) жатады. Жанама  салықтар мемлекеттің фискалды мүдделерін білдіреді. Оларды саналы қолдану баға беліглеудің процессіне жағымды ықпал жасауы және тұтынудың құрылымына әсер етуі мүмкін.

Жанама салықтар салудың  мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің тарифіне) қосылантындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл жағдайда салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет арасында тікелей байланыс болмайды.

Салықты алатын оған билік жасайтын органға қарай  орталық (жалпы мемлекеттік) және оған жергілікті салықтарды ажыратады.

Пайдалану тәртібіне  қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арналы) болып бөлінеді.

Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджетттерде шоғырландырылады және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты (арнаулы) нысаналы арналымы болады және әдеттегідей түрлі арнаулы қорлардың қаржы базасын құруға арналады.

Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын салықтар төлеушінің салық салынатын кез-келген объектілен алған табыстарыан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл туарлар мен қыземттер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.

Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай әдісі қолданылады: кадастрлық, салық төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде. [1, 68-70 б]

Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.

Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажеттіі жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар салықтардығ түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салынған, жеке табыс салынған, көлңк құралдарына салынатын салықты және жер салынған төлеушілер (арнаулы салық режимін қолданатын заңды тұлғаларды қоспағанда) салық  органындағылар бойынша есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-ші науырызна дейін береді.

Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық  төлеушілер:

Төлем көзінен салық  салынбайтын табыстары барлар;

Тұрғын үй салу мен  осындай құрылысы үшін материалдарды  сатып алуды қоспағанда салық  жылына 2000 айлықтық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға біржолғы ірі сатып  алуды іске асырағандар;

Қазақстан Республикасының  шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жек тұлғалар;

Қазақстан Республикасының  шегінен тыс жерлердегі шетел  банктеріндегі шоттарда ақшасы бар  жеке тұлғалар;

Қазақстан Республикасының  сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес  туралы заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген адамдар;

Қазақстан Республикасы Президентінің депутаттары, судьялары  табс етеді .[2, 56-60 б]

Салық төлеушіден салық  мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген  мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік  орган салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.

Үшінші әдіс бойынша  салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің бухгалтерлік одан салықты табыс жерде есептеп, ұстайды (төлейді).[5, 25-27 б]

Төртінші әдіспен салық  кәсіпкерлік қызметтің сан алуан  түрлеріне берілетін патент негізінде  төленеді. Патент – санаулы салық  режимін қолдану құқығын кәуландыратын  және салық сомасының бюджетке төленгендіін растайтын құжат.

Салық себенің екі әдісі қолданылады:

1. кассалық;
2. есептеу әдісі.

Кассалық әдіске табыстар мен шегірмедр жұмысты орындау  қызмет көрсету, мүлікті жөнедту  мен кірістеу жіне ол бойынша жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады.

Есептеу  әдісі бойынша  табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық  службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері жғткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.

Қазақстан республикасының  салық жүйесі салықтардың, алымдардың жне баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және салық службасының органдарын қамтиды. [2, 45-49 б]