Ұлттық инновациялық жүйелерді ұйымдастыру

Мазмұны

 

Кіріспе...............................................................................................................		3
1	Ұлттық инновациялық жүйелерді ұйымдастыру: институционалдық аспект
1.1	Инновациялық  қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері..........................................................................................................	5
1.2	Қазақстан Республикасының  ұлттық инновациялық жүйесі мен оның құрылымы.......................................................................................	8
2	«High tech logistic»  ЖШС инновациялық кәсіпорынның дамуын талдау
2.1	Кәсіпорын қызметінің технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау...........................................................................................................	15
2.2	Кәсіпорындағы инновациялық кәсіпкерлік дамуын бағала...........................................................................................................	17
3	Қазақстан Республикасының  инновациялық жүйесінің даму бағыттары мен мәселелері
3.1	Үдемелі индустриялы-инновациялық мемлекеттік бағдарламасы аясындағы  өтпелі шарттары..................................................................	21
3.2	Инновациялық  жүйенің институционалдық базасының  дамуы............................................................................................................	27
Қорытынды.........................................................................................................		41
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................................		43

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кiрiспе

 

Бүгiнгi әлемдiк экономикада  Қазақстан Республикасының өзiндiк  орны айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей «мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек» деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр.

Әлемдік экономиканы  жаһандандыру аясында Қазақстан  мынадай бiрқатар проблемалармен кезiгедi: экономиканың шикiзаттық бағыттылығы, әлемдiк экономикамен елеусiз ықпалдастық, өндiрiстiк және әлеуметтік инфрақұрылымның дамымағандығы, кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық артта қалуы, ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарға (бұдан әрi - ҒЗТКЖ) шығыстардың төмендігі және т.с.с. Бұл проблемаларды шешу үшін Қазақстан қоғамдық әл-ауқатының iргесi болуға қабiлетті бiлiмдерге негiзделген бәсекеге қабiлетті экономиканы құруы керек.

ХХ ғасырдың аяғына қарай  ғылыми-техникалық сала ғылымның, білімнің, ғылымды қажетсiнетін салалардың, әлемдiк рыноктар бай және кедей  елдер арасындағы шекараларды айқындайтыны, серпiндi экономикалық өсiмнiң негізiн құрайтыны, күштер 0орталықтарын қалыптастырудың маңызды факторы болып табылатыны анық болды. Ғылыми-техникалық саладағы басымдықтарды таңдау оның өзіндік даму перспективаларының шеңберiнен шығатын мәнге ие болды.

Сонымен қатар жаһандану  процестері және экономикалардың өспелі өзара тәуелдік инновациялық процестерді  басқару міндетін барынша қиындата түседi және жекелеген мемлекеттiң  инновациялық әлеуетiн дамытуға меншiкті  стратегиялық әдiстердi дұрыс белгiлеу қабілетіне тәуелдi етедi.

Елбасы атап өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн  бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп, әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек. реформалар жүргiзiп және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды.

Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк  елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi. Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi [1].

Бұл тақырыптың мақсаты  елiмiз үшiн индустриялы-инновациялық даму бағдарламасының және инновациялық саясаттың маңызы мен оны дамытудың iс-шараларын қарастырып, оның еліміздің ұлттық экономикасына қосар үлесін анықтау болып табылады.

Курстық жұмысты жазудағы мiндеттерді келесiдей топтастыруға болады:

1. Инновация туралы жалпы түсiнiк қалыптастыру;
2. Инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,

олардың елiмiз экономикасы  үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;

3. Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi индустриялы-инновациялық дамудың тиiмдi екенiн дәлелдеу;
4. 2003-2015 жылдарға арналған инновациялық стратегияның мақсаттары мен мiндеттерiн қарастырып, оның даму жоспарындағы негiзгi бағыттарды көрсету;
5. Елiмiзде инновациялық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары.

Курстық жұмыстың құрылымы үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесі мен оның құрылымы, екінші тарауда «High tech logistic» ЖШС инновациялық кәсіпорынның дамуын талдау, ал үшінші тарауда Қазақстан Республикасының инновациялық жүйесінің даму бағыттары мен мәселелері болып табылады.

Жұмысты орындау барысында  келесідей әдебиеттерді қолдандым:  С.Т.Купешова,  К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова,  М.С. Соколова, Е.С.  Карибджанов еңбектерімен қатар, Елбасымыздың халыққа Жолдаулары мен статистикалық мәліметтер қолданылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Ұлттық инновациялық жүйелерді қалыптастыру: институционалдық аспект

 

1.1 Инновациялық қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері

 

«Инновация»  термині көп ғалымдардың айтуы бойынша XV ғ. пайда болған.  Жалпы алғанда «инновация»  сөзі  ағылшын тілінен аударғанда  «innovation»  «жаңарту»,  «заттарды бөлудің жаңа жолы», «жаңалық енгізу» деген сөздерді білдіреді.

ХХ ғасырдың 30-шы жылдарында австриялық ғалым Й.Шумпетер инновация түсінігін экономика ғылымына енгізген. Ол инновацияны жаңа туынды тауарларын пайдалану, жаңа өндірістік және транспорттық қорларды ұйымдастырудың формалары мен  нарықты өндіріске енгізу  мақсатында қолданылды. Й.Шумпетер бойынша нарықтағы анықтаушы рөл болып, экономикалық теңдікке, технологиялық үрдістерге өнім ассортименттерінде және экономиканың ұйымдастырушылық құрылымдарға, өзгеріс енгізетін кәсіпкерліктің қызметтерінде болады.

        Әлемдік экономикалық әдебиеттерде, «инновация» жалпы қабылданған термин ретінде қолданылады.

       Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен қатар өндірістің жаңа қызметі болып табылады.

        Инновацияның эволюциялық әдістемесін Дж. Ст. Милль, К.Маркс және

 Й. Шумпетер қолданған.

        Й. Шумпетердің айтуы бойынша  кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол тәуекел бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік технологиялық дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз байланысты. Инновациялар бар дәстүрлерді бұзып қоймайды, олар басқа тәуекелді кәсіпорындардан қарағанда  көбірек пайда әкеледі [2].

Ағылшын-орыс сөздігі бойынша «инновация» бұл жаңалық енгізу, жаңашылдық, өзгеріс деген сөздерді білдіреді.

Жаңашылдықтар мағынада – интеллектуалды қызметтің нәтижесі, ал кең мағынасында ашсақ рәсімделген  өнертабыс түрінде, патенттер, тауарлық белгілер, оңтайландырғыштық ұсыныс, ноу-хау түріндегі  инновациялық үрдістер нәтижесі.  

       Егер жаңалықтың  экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін айтамыз.

Инновация – ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және менеджмент сияқты әртүрлі қызметтерді  жүзеге асырады.

        Инновация терминіне түсінік қысқаша жалпы редакциясы В.А.Макоренконың «қазіргі кездегі түсініктер мен терминдер» сөздігінде: «инновация» (ағылшын «innovation»  -жаңалық енгізу, «жаңалық», латын тілінде   «innovation»  -  «жаңарту»,  «жаңғырту») бұл:

1. Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін экономикаға жұмсалынатын қаражат.
2. Ғылыми-техникалық прогрестің  жетістігі болатын жаңа техника мен техноголия нәтижесі.
3. Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар, моделдер құру, оларды өмірге енгізуді қамтамасыз ететін саяси бағдарламалар, т.б.
4. Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа түсініктердің пайда болуы.

       Өндіріс  факторларының «жаңа комбинацияларын» жүргізу барысында, ол инновацияға алып келеді.  Өндіріс факторларының  «жаңа комбинациялары» келесілер:

 – жаңа өнімді шығару, дайындау;

 – өндірісте жаңа технологияларды қолдану; 

 – жаңа өндірісті ұйымдастыруды қолдану;

 – жаңа тұтыну нарықтарын ашу;

 – жаңа ресурстар көздері мен түрлерін ашу.

       Р.Фостердің теориясында инновация – бұл «технологиялық құлдыраудың» жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің және  басқарудың жаңа әдісінің пайда болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және үрдіс-инновация бір-бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс әдістерін, сонымен қатар жаңа технологияларды талап етеді.

       Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да қарастырылады. Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша экономикалық өсудің жетекші факторы: білім, интеллект, инновация  болып табылады.

     Дәстүр бойынша инновацияны – инновация-өнім, инновация-үрдіс немесе технологиялық және ұйымдастыру-басқарушылық деп бөлуге болады.

      Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда қолданылады. Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін өнімнің тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.

       Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату есебінен бәсекелестік көтеру, өзіндік құнды төмендету және шығарылатын өнім ассортименті мен наменклатурасын кеңейту болып табылады.

       Ұйымдастырушылық-басқару инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде қызметкерлер мен бөлімшелерді,  жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады. өндірісті және персоналды басқару әдістерін жетілдіру, жаңа маркетингтік бөлімшелер құру, тиімділікті арттыру үшін жаңа жолдар мен тәсілдерді қолдану кезінде болады.

        Институтционалды мектептің экономтеория зерттеушілері инновацияларды қоғамдық таңдау теория көмегімен сыныптауды жөн көрді. Инновация субъектісі ретінде: кәсіпкер, топ, фирма, ұлт шаруашылығы, әлеуметтік қозғалыстар және мемлекет қатысады. Осы субъектілердің әр қайсысы салыстырмалы артықшылықтарға ие.

        Бірінші инновацияның типі – қоғамдық игілік. Берілген инновацияны барлық қоғам мүшелері қолдана алады. Кәсіпорындарда осы инновация түрін өндіруде мемлекет пен әлеуметтік көзқарастар қызығушылықтарын танытады.

       Екінші инновация түрі – клубтық игіліктер. Ұйым деңгейіндегі өзгерістер клубтың игіліктерін сипаттайды. Бұл инновация түрін қолданушылардың саны ұйым мүшелерімен  шектеледі.

Үшінші инновация түрі – жеке меншік ретінде сипатталады. Өнертабыс құқығымен,  патенттер  бар кездегі  жеке игілікті жүзеге асыру үшін құрылған.  Бастапқы кезде  жаңа өнім нарықта пайда болғанда, ол монополиялық сипатта болады, жаңа өнім-инновациясынан бұрын оның шығарушысы (авторы) «инноватор рентасын», жаңа өнімдерді жасауды ынталандыратын, монополиялық жоғары пайда алады.

        Инновация түсінігін басқа да түрлерін ескеру арқылы кеңірек ашуға болады.

        П.Друкер инновациялық идеялардың көздері - тәуекелділік көздерінен басқа келесі түрлерге бөледі:

• күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген  сәтсіздік негізіндегі инновациялар;
• өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
• сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі инновациялар;
• жаңа білімдерге негізделген инновациялар.

Әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық өнімдер  мен технологиялар әлеуметтік әсерлерді  тудырады.