Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары

Дамыған елдерде  инвестицияға дейінгі кезеңді орындау  шығындары жобаның сомасынан 1,5-5,5 %  құрайды, соның ішінде: инвестициялық мүмкіншіліктің құрылуы 0,2-1%, инвестиция негізінде 0,25-1,5% шағын жобалар үшін техника-экономикалық зерттеулер үшін 1,0-3,0 %, ірі жобаларға 0,2-1,2 %.

Жобаның алғашқы кезінде  күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол үшін ең алдымен экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уақытында тоқтау деген принципке сүйене жүру керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.

Екінші инвестициялық  кезеңде жоба мыналарды енгізеді:

• жобалық кәсіпорынды таңдау;
• жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
• жобалық және құрылыстық жұмыстың алдын – ала жоспары;
• деталдық жоспарлау және спцификация;
• құрылыстық орындардың сызбасы.

      Осы кезеңде бас мердігер және  субмердігер тағайындалады. Мердігерлер мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қысқа мерзімді зайымдар аңықталады.

Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік  береді. Осы кезеңде қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану шығындарына да тәуелді.

      Жобалау  үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады:

• жоба алдындағы;
• нақты жобалау.

Жобалау алдындағы кезең  инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.

Нақты жобалау  өзі екі кезеңді енгізеді: бастапқы және соңгы жоба. Әр кезеңде болашақ  объектінің сметасы аңықталады.

Өндірістің техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің көтерілуі соның  ішінде: еңбек, еңбек құралдары және еңбек заттары деңгейінде көрінеді. Міне осындай экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер (еңбек өнімділігі, қорқайтарымдылық, материалсыйымдылық) интенсификацияның жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау техника-ұйымдастырушылық дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау да қолданылады.

Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:

• еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
• еатериал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
• негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
• айналым коэффициентінің артуы;
• өнім көлемін жоғарылату;
• өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
• қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;

Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық материалдық салаларға ортақ. Әдістік  ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-техникалық прогресті үдетуге  бағытталған.

Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек  күшін, материалды және ақша қаражатты  пайдалануда. 

  Отандық тәжірибеде  кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай бөлімдерді өзіне енгізеді:

• түсіндірмелі хат;
• техника-экономикалық бөлім;
• бас жоспар;
• енбек күші;
• құрлыстық бөлім;
• өндірісті баскару жүйесі;
• сметалық құжаттар.

Инвестициялық жобаның  әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және олардың нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның мөлшері 25-40% аралығында болу керек.

Инвестициялық процестін  әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі, табыстылығы аңыкталады. Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық анализ жоспарланады.                        

Кәсіпорындар барлық инвестициялык ұсыныстарды «жинағанда» оларды бағалау және ранжирлеу процесі басталды. Сонымен қатар инвестицияның нәтижелік көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз кезегінде, банк және басқа да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда жүзеге асырылады.

Барлық өркенниетті  мемлекеттерде неғұрлым болашағы бар  кәсіпорындар өз қызметтерін кеңейте  келе, міндетті түрде инвестиция тартуға  есік ашады. Бұл өз кезегінде инвестициялық  жобаларын тиімді де тартымды түрде  ұсыну арқылы инвестиция тарту тәжірибесі кеңінен қолданалынады.

2 «Атамекен» Ақ-ның инвестициялық  жӘне экономикалық Әлеуетін талдау                                       

1. «Атамекен» АҚ-ның экономикалық қызметін талдау.

«Атамекен» АҚ-ның өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы, Азаматтық кодекс, Салық және бюджет төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР кодексі (Салық кодексі), кәсіпорынның жарғысы, ұйымдастырушы құжаттар және басқа да заң актілері негізінде жүзеге асырады. Акционерлік қоғамның жеке фирмалық атауы, көрсетілген мөр таңбасы, арнайы мүлкі бар. Ол Қазақастан Республикасының заңына сәйкес өзінің барлық мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап береді. Кәсіпорынды құру мен қызметтің басты мақсаты – тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, шетел және отандық бәсекелестеріне орын бермейтін сапалы жиһаз өнімдерін шығару оны өткізу арқылы табыс табу болып саналады. Табыс табу негізінде кәсіпорын қатысушыларының экономикалық және әлеуметтік мүдделерін жүзеге асыру.

Өз қызметтерін жүзеге асыру үшін кәсіпорын келесі қызмет түрін орындайды:

• жиһаз жасауға арналған материалдарды өңдеп, дайындау;
• жиһаз бұйымдарын бөлшектеп сату;
• жиһаз бұйымдарын дайын тауар ретінде құрастырып оны нарыққа шғару;
• көтерме және бөлшек сауда;
• сыртқы экономикалық қызмет;

және басқа да қосалқы  қызметтер.

«Атамекен» АҚ 1997 жылы ЖШС болып құрылған. Кәсіпорын  нарық жағдайына икемделіп тұрақты  жұмыс жасау салдарынан және өндірісі активтер айналымының жоғарлауына  байланысты 2000 жылы акционерлік қоғам  болып мемлекеттік тіркеуден өтеді. Алдағы кезеңде де компания өндірістік орындарын кеңейтіп,

 

 

 

Қазақстанның басқа да өңірлерінде өндірістік цехтар ашуды көздеп отыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 сурет «Атамекен» АҚ-ның ұйымдық құрылымы.

Компанияның негізгі  өндірісі әртүрлі жиһаз өнімдерін  шығару болғандықтан өз маман кадрларына жіте назар аударып отырады. 1 суретте  кәсіпорынның ұйымдық құрылымы көрсетілген.

«Атамекен» АҚ-ның негізгі органдары:

• жоғарғы орган – Акционерлердің жалпы жиналысы.
• басқару органы – Басқармалар кеңесі.
• атқарушы оргпн – Басқарма
• бақылау органы – Ревизиялық комиссия.

1- суреттен көргеніміздей атқарушы орган өз жұмысын бөлімдер арқылы жүзеге асырады. Әр бөлім өз ішінде жеке функционалды бөлімшелерге бөлінеді және әрқайсының өзінің орны мен қызметтері белгіленген.

Кәсіпорынның инвестициялық  тартымдылығын арттыру үшін жұмыс  нақты өнім мен тұтынушыға жұмсалу  керек.

Ұйым құрылымы бөлімдердің  өзара жақсы байланыста болуын, жауапкершілік пен құқықтардың дұрыс бөлінуін қалайды. Алайда бұл мақсаттар кәсіпорынның басқару жүйесінің дамытылғанына да байланысты. Кәсіпорындағы қызметті ұйымдастырудың мәліметтері 2 кестеде келтірілген.

2 кесте – «Атамекен»  АҚ-ның жұмыскерлерінің ұйымдастырушылық құрылымы.

№	Көрсеткіштер	2004 ж		2005 ж
		адам саны	%	адам саны	%
1	Басшылар	5	1	9	1
2	Мамандар	46	5,5	47	5,2
3	Қызметкерлер	4	0,5	9	0,3
4	Жұмысшылар	777	93	831	93,4
5	Барлығы:	832	100	896	100

 

2 кестеден 2005 жылы жалпы жұмыскерлер 55 адамға көбейсе, соның ішінде пайыздық мөлшерде жұмысшылар саны 93,4 деңгейін көрсетеді. Өйткені кәсіпорын жұмысы жақсарып, өндірістік қуат ұлғайып, жаңа жұмыс орындары туындау салдарынан болып отыр. Кәсіпорын жекеменшік нысанында бола жұмыскерлердің орташа жалақысының жылдан жылға өсуіне куә болып отырмыз. Еңбекақы негізгі және қосымша бөлімдерден тұрады. Негізгі бөлім тұрақты болса, қосымша- үстемақы мен сыйақыдан тұрады. «Атамекен» АҚ-да жұмыскерлердің материалды қызығушылығын арттыру мақсатында кәсіпқойлық шеберлігіне, басқа персоналдарды үйреткені үшін, жоғары біліктілігі үшін және тағы басқа қосымша үстемақылар мен сыйақылар төленеді. Шаруашылық субъектілердің эконосмикалық қызметін талдаудың көмегімен кәсіпкерлік қызметтің жоспары жасалады, өндірістің даму қорлары анықталып, кәсіпорын бөлімшелерінің, жұмысшыларының қызметтері нәтижесін бағалауға болды. Бұл – кәсіпорынның инвестициялық қызметінің тартымдылығына үлкен септігін тигізуі мүмкін.

«Атамекен» АҚ-да жұмысшылардың  еңбек ету өнімділігін кәсіпорын басшылығы еңбекақы төлеу мәселесін екі тұрғыдан қарастырады. Жұмысшылардың жұмыс істеу қабілетіне байланысты негізгі және қосымша жалақысын төлейді, соның ішінде әлеуметтік жағдайларына байланысты жұмысшыларға жеңілдік пайызбен үй алуға көмектеседі сондай-ақ жұмысшыларына тікелей сыйақыларды беріп тұрады. Осы мәселе бойынша кәсіпорынның жұмысшылардың кәсіподағы жұмыс берушіге әлеуметтік әріптестік жүйесіндегі келісімнің Қазақстан Республикасындағы 2004 жылғы мемлекет, жұмыс берушілер және жұмысшылардың мүддесін қорғайтын кәсіподақтың Республикадағы ұйымдары ат салысып еңбек қатынастарын реттеуге үлкен үлес қосу керек. 

«Атамекен» АҚ-ның  экономикалық жағдайын талдау үшін кәсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштерін анықтаймыз. Оны 3 кестеден көруге болады.

3 кесте - «Атамекен» АҚ-ның қызметін техника-экономикалық талдау.

№	Көрсеткіштер		Жылдары		Ауытқулар
			2004	2005	+/-	%
1	Өнімді өткізуден түскен табыс	мың тг	250834	905276	654442	360
2	Өткізілген өнімнің  өзіндік құны	мың тг	183770	756074	572305	411
3	Жалпы табыс	мың тг	67064	140202	73137	209
4	Кезең шығындары	мың тг	45093	132001	86908	293
5	Негізгі қызметтен түскен табыс	мың тг	21971	8201	-13770	37
6	Негізгі емес қызметтен  түскен табыс	мың тг	3980	6881	2901	173
7	Салық салынғанға дейінгі  табыс	мың тг	25951	15082	-10859	58
8	Таза табыс	мың тг	18166	11613	-6453	64
9	Жұмысшылардың тізімдік саны	адам	777	831	54	106
10	Жұмысшылардың жылдық еңбек  ақы қоры	мың тг	230437	279192	48755	121
11	Жұмысшылардың орташа айлық  еңбек ақысы	тг	24714	27997	3283	113
12	Өндірістегі негізгі  қорлардың жылдық орташа құны	мың тг	7709	10871	3162	141
13	Қор сыйымылығы	тг	0,31	0,01	0,30	3,2
14	Қор қайтарымдылығы	тг	32,5	83,2	50,7	256
15	Жұмысшылардың қормен қарулануы	тг	9921	13082	3161	132
16	Өнімнің 1 теңгесіне кететін  шығын	тг	0,73	0,84	0,11	115
17	Еңбек өнімділігі	мың тг	323	1089	766	337