Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу

     Сонымен, бұл кестедегі мәліметтері көрсеткендей, қаражаттарды ұзақ мерзімді және ағымдағы активтер арасына тарату жыл аяғына ағымдағы активтердің пайдасына  шешілді.  Яғни, ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкінің құнына қатынасымен анықталатын кәсіпорын активтерінің іске тартылу коэффициентінің өсуі. Коэффициент артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі. Қаржы тұрғысынан алғанда оның өсуі актив құрылымындағы жағымды өзгеріс болып табылады, яғни мүлік әлдеқайда іске тартылған болады, бұл оның айналымдылығының жылдамдылығын және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін көрсетеді.

     Әрі қарай, келесі 4 –кестені құрастыра отырып, ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет.

Кесте  4 - «Сары -Арқа» ЖШС нің 2004-2005 жылдардағы ағымдағы  активтерінің құрамы мен құрылымы

                                                                                                             мың теңге

     Сонымен, бұл кестеде ЖШС –нің 2004 – 2005 жылдардағы ағымдағы активтердің  құрамы мен құрылымының көрсеткіштері берілген. Мұндағы ағымдағы активтер 2004 жылы 2130560 мың теңгені құраса, ал  2005 жылы 1008631 мың теңгені құрады, яғни екі жылды салыстырғанда 1121929 мың теңгеге (1008631-213560) немесе 47,34% кемігенін көріп отырмыз.  Оның ішінде тауарлы – материалдық қорлар 637012 мың теңгеге, ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 16912 мың теңгеге артқан, ал басқа да ағымдағы активтер 1775553 мың теңгеге кемігенін байқаймыз. Сонымен келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын көрсетеді.

     Төмендегі 5 – кестеде осы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі құрал – жабдықтарының жағдайының өте жақсы екендігін көруге болады. Барлық баптар бойынша соңғы екі жыл ішінде олардың құны артып отыр.

2.2.     «Сары - Арқа» ЖШС нің 2004-2005 жылдардағы негізгі құрал – жабдықтардың көрсеткіштерін талдау 

     Бұл  бөлімде кәсіпорынның негізгі құрал  – жабдықтардың көрсеткіштері туралы мәліметтері берілген. Көрсетілген  мәліметтер бойынша 2004 жыл мен 2005 жылдың көрсеткіштерін  салыстыру арқылы талдау жүргіземіз.  

Кесте  5 - «Сары - Арқа» ЖШС нің 2004-2005 жылдардағы негізгі құрал – жабдықтар

                                                                                                           мың теңге

     Бұл  5 – кестеде кәсіпорынның негізгі құрал – жабдықтардың көрсеткіштері туралы мәліметтері берілген. Көрсетілген мәліметтер бойынша 2004 жыл мен 2005 жылдың көрсеткіштерін  салыстыру арқылы талдау жүргіземіз. Мұндағы  ғимараттар 402280 мың теңгеге, аспап, өндірістік және шаруашылық мүмкіндігі 54 мың теңгеге, негізгі құралдардың басқа түрлері 1864 мың теңгеге, жер учаскелерінің жалпы 786,9 га артқан, ал үй – жайлар 19319 мың теңгеге, машиналар мен жабдықтар 46057 мың теңгеге, көлік құралдары 191936 мың теңгеге азайғанын байқаймыз.  

     Сонымен, осы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі құрал – жабдықтарының жағдайының өте жақсы екендігін көруге болады. Барлық баптар бойынша соңғы екі жыл ішінде олардың құны артып отыр. 

     2.3. «Сары - Арқа» ЖШС– нің төлеу қабілеттілігін талдау 

     Баланс  өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың және кәсіпорынның «өтімділігін» анықтап алу керек.

      Өтімділіктің  екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші  тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілеттілігі  ұғынылады. Мысалы, О.В. Ефимова өтімділік деп – «кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша төлеу қабілеттілігі», деп жазады. Дәл осынысымен, оның пікірінше, өтімділік төлеу қабілеттілігінен өзгешеленеді. И.Т. Балабанов та өтімділікке осы сияқты анықтама береді: кәсіпорынның  өтімділігі – ол оның өзінің борыштарын тез өтеу қабілеттілігі, егер кәсіпорын өзінің ағымдағы активтерін өткізіп, яғни оларды ақшаға айналдыра алса, өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін орындауға шамасы бар болса, онда ол өтімді кәсіпорын болып саналады.

      Кәсіпорынның  өтімділігі өзінің міндеттемелерін  уақыты келгенде төлеу үшін, қолда  бар қаражаттарды (активтерді) тезірек  жұмылдыру мүмкіндігінде.

      Баланс  өтімділігін талдаудың мәні –  активтегі өтімділік дәрежесі бойынша  топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыруда. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіппен топталады, -  өтімділігі жоғарылардан бастап өтімділігі төменгілерге (актив), яғни өтімділігінің төмендеу тәртібі бойынша қайтару уақыты ұзақтардан қайтару уақыты қысқаларға қарай (пассив), яғни қайтару уақытын жоғарылату тәртібі бойынша болады. Кейде керісінше тәртіп болуы да мүмкін, мысалы батыс европалық елдерде осыны қолданады. 

Кесте  6 - «Сары - Арқа» ЖШС– нің ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштері

                                                                                                           мың теңге

     Бұл 6 – кесте мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басына қарағанда біршама төмендегенін көрсетеді. Осылай, абсолютті өтімділік коэффициенті 0,168 мың теңгеге, аралық 0,118 мың теңгеге және ағымдағы 0,7 мың теңгеге төмендеді. 

     Бұл кестедегі мәліметтер бойынша 2004 жыл мен 2005 жылдардағы көрсеткіштерді салыстыратын болсақ, ағымдағы активтер 8175 мың теңгені құраған, яғни оның ішіндегі ақша қаражаттары және қысқа мерзімді салымдары 38 мың теңгеге кеміген, ал дебиторлық борыш және т.б. активтер  1749 мың теңгеге, ұзақ мерзімді қаржы салымдары 6464 мың теңгеге артқан.  Қысқа мерзімді міндеттемелер 5038 мың теңгені құраған, оның ішіндегі қысқа мерзімді несиелер мен заемдар нәтижесізболған, кредиторлық борыш 3787 мың теңгеге артқан. Ал өтімділік көрсеткіштері нәтижесіз болғанын көреміз.

     Қорыта  келе, жалпы өтеу, яғни ағымдағы өтімділік  коэффициен,ті жыл басында да, жыл  соңында да талап етілген шектеуге жауап берді, бірақ жыл басына қарағанда 0,7 мың теңгеге төмендеді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3.  Кәсіпорынның капиталын тиімді пайдалану және оны оңтайландырудың механизмін  жетілдірудің   негізгі  бағыттары

3.1. Кәсіпорынның  капиталын  оңтайландырудың  негізгі бағыттары 

     Кәсіпорынның  активтерін қалыптастыру және пайдалану  механизмі құрылымын сипаттау үшін оның буындары ретінде анықталатын жүйелі талдаудың қосалқы жүйесі (бөлігі), блогы, элементі сияқты  ұғымдарын пайдаланған орынды.

      Кәсіпорынның  активтерінің механизмі қосалқы  жүйесі (блогы) оның неғұрлым маңызды  қозғаушы күші болып табылады, олар: қаржылық жоспарлау, қаржы тұтқалары мен ынталандырмалары, ұйымдық құрылым және қаржы жүйесінің құқықтық режимі, қаржыны ұйымдастыру.

      Қаржы механизмінің элементі – бұл қарапайым  шаруашылық нысан, ол арқылы қоғамдық өндіріске қатысушылардың мүдделері  айрықша түрде білінеді.

      Әрбір элемент біріңғай қаржы механизмінің құрамды бөлігі болып табылады, бірақ өзінше жұиыс істейді және  барлық элементтер келісуді талап етеді.

      Қаржы механизмі элементтерінің – қаржы  қатынастарын ұйымдастырудың нысандарының, түрлерінің, әдістерінің үйлесуі  «қаржы механизмінің конструкциясын» құрайды, ол механизмінің әрбір элементінің сандық параментрлерін белгілеу жолымен, яғни алудың мөлшерлері мен нормаларын, қорлардың көлемін, шығындардың деңгейін және басқаларды анықтау арқылы қозғалысқа келтіріледі. Сандық параметрлер мен оларды анықтаудың сан алуан әдістері қаржы механизмінің ең шамдағай бөлігі болып табылады. Олар түзетулерге жиі ұшырамайды, өндіріс жағдайлары мен қоғам алдында тұрған міндеттердің өзгерісін сергек сезіп отырады. Мысалығ табысты (пайданы) бөлудің  әдістері және кәсіпорын мен мемлекет арасында оның бөлінуінің ара қатысы әлденеше рет өзгереді, салықтардың мөлшерлемелері түзетіледі және т.б.