Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу

 

Мазмұны 

Кіріспе . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , , , , , , . . . . . 4

1. Нарықтық жағдайдағы кәсіпорынның капиталының экономикалық мәні мен мағынасы, қалыптасу қағидалары мен құрылымы және оның  ерекшеліктері . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

 1.1  Кәсіпорынның капиталының экономикалық мәні мен мағынасы . . . . . .6

 1.2  Кәсіпорын капиталының  экономикалық ерекшеліктері . . . . . . . . . . . . .10

1.3 Кәсіпорынның капиталының   қалыптасу  қағидалары мен құрылымы 13

2. «Сары - Арқа» ЖШС– нің капитал көрсеткіштерінің  жағдайын талдау . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.1. «Сары - Арқа» ЖШС– нің капиталының құрамы мен құрылымының динамикасын талдау . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

2.2. «Сары - Арқа» ЖШС нің 2004-2005 жылдардағы негізгі құрал – жабдықтардың көрсеткіштерін талдау . .. .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2.3. «Сары - Арқа» ЖШС– нің төлеу қабілеттілігін талдау . .. .. . . . . .. . . . . . 20

3.  Кәсіпорынның капиталын тиімді пайдалану және оны оңтайландырудың механизмін жетілдірудің   негізгі бағыттары . . . . 23

3.1. Кәсіпорынның  капиталын оңтайландырудың негізгі бағыттары . .. . . . 23 

Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 

Қолданылған әдебиеттер . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

     Кәсіпорынның капиталының жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақытылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.

     Енді  біреулер «өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материалдық  емес активтер, айналым қаражаттары) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз міндеттемелерін уақтысында қайтаратын шаруашылық субъектілері қаржылық тұрақты болып табылады» деп жазады.

     Қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық жәнебасқа да қызмет түрлері үшінқажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқашаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді.

     Жоғарыда  берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды дәлірек анықтауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін бірыңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндікқұн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.

    Нарықтық  экономика жағдайында кәсіпорынның капиталының экономикалық мәні мен мағынасы, және оның қалыптасуының қағидалары және оның  ерекшелігі  мен  қолданылуының  экономикалық  рөлі  теориялық  тұрғыдан  да, практикалық  тұрғыдан  да  жан – жақты  талданған. Мен бұл курстық жұмысымда негізінен кәсіпорынның капиталының мәні мен мағынасы, қалыптасуының қағидалары және оның даму ерекшеліктері, және оны оңтайландырудың жолдары туралы қарастырғалы  отырмын ... 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1. Нарықтық жағдайдағы кәсіпорынның капиталының экономикалық мәні мен мағынасы, қалыптасу қағидалары мен құрылымы және оның  ерекшеліктері

      1.1  Кәсіпорынның  капиталының  экономикалық  мәні мен мағынасы 

         Кәсіпорын өзінің іс-әрекетін  жүзеге асыру үшін нақты жинақталған  экономикалық  ресурстары немесе  өндіріс факторлары болуы қажет.  Экономикалық ресурстар дегеніміз – тауарларды өндіру және қызмет көрсету үшін пайдаланылатын барлық табиғи, адамдар және адамдардың өндіретін ресурстары. Түрліше барлық ресурстарды әр түрлі көзқарастарға сәйкес топтастырыруға болады:

1. Материалдық ресурстар – жер немесе шикізат материалдары және капитал.
2. Адам ресустары – еңбек және кәсіпкерлік қызмет.

       «Жер» ұғымына жататын барлық  табиғи ресурстар: егістік жерлер, орман, пайдалы қазба, кен орындары, су ресурстары.

        «Капитал» немесе инвестициялық  ресурстар ұғымы – тауар өндіру және қызмет көрсету, оларды түпкілікті тұтынушыларға жеткізуге пайдалануға арналған барлық өндірістік өндіріс құралдары (ғимараттар, құрылыс, жабдықтар және т.б.).

         Өндіріс процесін және өндіріс  құрал – жабдықтарының қорлануын  инвестициялау, яғни қаражат жұмсау деп атайды.

          «Еңбек» ұғымы тауар өндіруде  және қызмет көрсетудегі барлық  дене және адамдардың ақыл  – ой қабілеттілігін көрсетеді.

          Барлық экономикалық ресурстар  немесе өндіріс факторлары жалпы  бір қасиетке ие, олар: сирек немесе өлшеулі мөлшерде болады. Бұл қағида бойынша қазіргі деңгейдегі экономикалық дамуда барлық қажеттіліктерді қамтамасыз етуде ресурстардың әлі де болса кем екендігін білдіреді, егістік жерлердің, пайдалы қазба байлықтардың, өндіріс құралдарының, жұмыс құралдарының (жұмыс уақыты) белгілі бір шегі болады. Ресурстардың сирек кездесетіні салдарынан өндірістің өнімі де мардымсыз болып, осыдан қоғам тауарлар мен қызмет көрсетудің   межелеген барлық мөлшерін ала алмайды.

        Кез келген кәсіпорынның өндірістік – экономикалық іс-әрекеті өндірістік ресурстарды заттай және ақшалай нысаны  түрінде қалыптастырудан басталады. Көрсетілген ресурстар оларды пайдалануда қалай міндет жүктелсе, солай уақытша қарай бір – бірімен айрықшаланады.

   

   Кесте 1 - Кәсіпорынның өндірістік ресурстары   

 
 

     Қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы  кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық жәнебасқа да қызмет түрлері үшінқажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқашаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді.

     Жоғарыда  берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды дәлірек анықтауға  мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін бірыңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндікқұн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.

     Кәсіпорынның  қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақытылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен  қамтамасыз етілуін көрсетеді.

     Енді  біреулер «өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материалдық  емес активтер, айналым қаражаттары) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ өтелмеген дебиторлық және кредиторлық  қарыздарға жол бермейтін және де өз міндеттемелерін уақтысында қайтаратын шаруашылық субъектілері қаржылық тұрақты болып табылады» деп жазады.

     В.Г.Артеменко  мен М.В.Беллендир бұл ұғымды былай  түсіндіреді: «Қаржылық тұрақтылық – бұл табыстың шығыннан тұрақты  дәрежеде артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді пайдалану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жасайды. Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс – шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады».

     Сонымен, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік қарым-қатынасындағы  потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және оның серіктестерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы экономикалық қызығушылары қаншалықты дәрежеде кепілдендірілгендігін бағалайды. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын объективті дұрыс бағасын алудың еңжақсы тәсілі, бұл – талдау, ол кәсіпорынныңдаму бағытын анықтауға, оның шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызметін атқарады.

     Нарықтық  экономика жағдайында жұмыс істеуші  кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып табылады:

• Қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісі;
• Активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестіктік, оларды таратудағырационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
• Айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
• Қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
• Кәсіпорынның активтерін және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу ;
• Ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;
• Баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
• Кәсіпорын табыстылығын бағалау;
• Кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару;
• Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
• Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.

     Қаржылық  жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және  ол 3 сатыны қамтиды: жабдықтау, өндіріс  және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және қаржылыққызметті құрайды. Кәсіпорынның қаржылық қызметі – бұл оның осы қызмет нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына өзгеріс әкелетінқызметіболып табылады.

     Кәсіпорынның  қаржылық қызметінің қалыпты болуы  әсіресе өз кеңіндегі қойылған мақсаттарға  қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің үздіксіздігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қаржылық жағдайды талдаудың қаржылық тұрақтылықтан бастаған жөн және оған мыналар жатады:

• Кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
• Кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын талдау;
• Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
• Баланс өтімділігін талдау;
• Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.