Коммерциялык банктердін инвестициялык кызметі

    Инвестициялық қаржының негізгі формаларына мыналар жатады:отандық және сыртқы экономикалық көздерден ұзақ мерзімді несие бағалы қағаздар имиссиясы тікелей және портфельді шетел инвестициялары, лизинг, франчайзинг, факторинг және фарфетинг. Сонымен жаңа мемлекеттік инвестициялық саясат қазіргі нарықтық төңірегіне экономика жағдайында шешуші рол атқаратын инвестициялық қаржыландырудың негізгі бюджеттен тыс көздердің мобилизациясын жасау қажет.

    Жоғары айтылғандарды қорытындылай келе, ҚР тікелей инвестиция тартудың бағдарламасына орай, республика және облыстық  инвестиция қызметінің дамуына байланысты төметдегідей мәселелер ұсынылады:

  1.Елдегі нормативтік базаны күшейту

Лицензия берілетін  кәсіпкерлік түрлерін айтып лицензия және лицнезия алу процедурасын жеңілдету мемлекет тарапынан қалдау көрсету, жергілікті органдар инвестициялық қызмет саласында кездесетін коррупциямен бюрократизммен күрес жүргізулері керек.

  2.Салық және кеден рәсімін дамыту

Екі жақты салық салуды болдырмау, ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да бөлемдері туралы» кодекс жобасына сәйкес салық деңгейі инвестор жағдайының өзгерістерін ескріп анықтау қажет. Кедендік рәсімдеу жұмыстарын жеңілдетіп шетелдік ипнвесторларға бизнес виза беру керек.

  3.Еңбек күші нарығын дамыту

ҚР еңбек ресурстары дүниежүзілік стандарт бойынша сауаттылық, біліктілік, әйелдердің жұмыс бастылығы жағынан алдыңғы қатарда тұр. Ең бастысы біздің еңбек ресурстарымыздың құны арзан. Осы жағдайларды ескеріп инвестициялық жобаларды жүзеге асыру барысында шетелдік білікті мамандармен қоса, өзіміздің жергілікті мамандарды көбірек тартқан жөн.

  4.Банк, қаржы, көлік сферасында шетел дәне отандық инвесторларға қолайлы жағдай жасау.

  5. Ақпараттық ресуртарды дамыту.

Бізде осы күнге дейін  инвестиция жөнінде ақпараттар таратуға маманданған бірде – бір баспа органдары жоқ. Осыған байланысты орталық және үкімет органдары бизнес орталықтардың, ғылыми зерттеу орталықтардың жұмыс жасауына қолдау көрсетілуі керек.

  6. Республика және облыс көлеміндегі инвесторлармен орталық және жергілікті үкімет огандарының қатысуымен интербелсенді диалогтар өткізу.

  7. ҚР инвестиция бойынша агентігінің аймақтық және соның ішінде облыс ауқымында филиалдарын ашып дамыту.

Бұл тарауда инвестиция қызметінің өнімге, ақша мүмкіндігіне,салыққа қарай талдануымен танысамыз. Сонымен қатар, оған саясаттың да әсерін байқаймыз. Жоғары процент мөлшерлемесі инвестиция шығынын қысқартады. Процент мөлшерлемесін төмендетіп, салықты қамтамасыз ететін саясат инвестиция шығынын аттырады.

Инвесиция дегеніміз – ақша қорын сақтап қалу және оны өсіру үшін қажет шығын. Ақша қорына, фабрикалар, зауыттар, мекемелер және өнім шығаратын өндірістер жатады. Ақша қорына үкімен үйлері және материалдық - өндірістік қорлақ кіреді.

Жалпы және таза инвестицияның  айырмашылығына тоқталайық.Жалпы инвестиция ақша қорының жалпы толықтырылуын көрсетеді. Таза инвестиция қорының берілген уақыттағыв өсуін өлшейді.

Икемді жеделдету үлгісі инвестиция қозғалысын қорытындылфйды. Ақша жинақтау әдетте ұзақ мерзімге ұласады. Мәселен фирма 3 жылдың ішінде техника алғысы келді делік.  Бұл жағдайда инвестициялық салық жеңілдігі тап осы жылдан басталады. Фирма инвестицияны кейінгі бір жылға қалдырып, келесі 2 жылда техникасы алады және 1 жыл артық күткені үшін салық женілдігіне ие болады.

Алдыңғы тарауда табыс салығындағы тұрақты өзгеріс уакытша өзгеріспен салыстырганда тұтынуға үлкен ықпал етеді. Егер фирма инвестициялық салық кредитті уақытша екенін білсе, онда олар инвестиция ағвмдағы кезенге салады. Ал егер инвестициялық салық кредитіндегі өзгеріс тұракты болса, онда күтілген капитал қоры өқседі.

Сол себепті инвестициялық  салық кредитіндегі өзгерістер жоғары нәтижелері және кері циклды саяси  өлшем болып табылады. Бұл тарауда инвестициялаудың әр турлі жағдайларымен таныстық. Мұндағы негізгі мәселе капиталға сұраным мен инвестициның өзара әрекеті. Бұл кезде оған нарық қою қинға соғады. Бәрін қорытындылай келе, инвестиция жалпы сұранымның бір бөлігі екені, ұзақ мерзімді ұсынымның негізі болатыны анықталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.Коммерциялық банктердің ивестициялық қызметін дамыту.

 

3.1.  Қазақстандағы инвестициялық ахуалдың факторлары

Қазіргі уақытта еліміз экономикасындағы инвестициялық қызметтердің жоғары қарқынына қарамастан соңғы  жылдардағы жеке салар мен аймақтардың  инвестициялық белсендігі бірдей болмай отыр. Бір жағынан кейбір аймақтар күрделі қаражат салуға дайын емес. Қалыптасып отырған жағдайлар негізінен еліміздің көптеген салалары мен аймақтарына қатысты ақпараттардың жария болмауында. Өйткені инвесторлар үшін кейбір ақпарат көздерінің құпия болуы, тәуекелге қатысты шешуші факторлар рөлін атқарады. Қажетті мәліметтердің жетіспеушілігі салалары  мен аймақтарға деген сенімсіздік көзқарасын туындатып, соның салдарынан инвестициялардың нарықтың басқа секторларына қарай бағытталуы орын алады. Сонымен қатар, кей жағдайларда ақпараттың жағынан салыстырмалы жария еместігі салаларынан кейбір салалар мен аймақтарға талдау жасау да күрделі мәселелердің бірі.

    Тәжірибе жүзінде дәлелденгендей жоғары экономикалық даму қарқынына қол жеткізу көп жағдайда белсенді инвестициялық саясат қалыптастырумен тығыз байланысты, соның ішінде аймақтық сипатта да. Осыған байланысты бұл күндері Қазақстан үкіметі экономикалық жағынан бәсең дамып отырған аймақтарға инвестиция тарту мақсатында оларға қолайлы ахуал қалыптастыруға бағытталған аймақтық саясатты жүзеге асырып отыр. Осыған дәлел соңғы уақыттары қабылданған Қазақстан аймақтық саясатының тұжырымдамасы мен шағын қалаларды дамыту бағдарламасы. Экономикалық сипаттағы реформаларды жүзеге асыру әрқашанда тікелей инвестицияларды тарту әрі оларды қолданумен тығыз байланысты. Қандай елдің болса да экономикасына капитал келтіру сол елдегі қалыптасқан инвестициялық ахуалға байланысты./10.235/

Инвестициялық ахуал дегеніміз  – күрделі қаржы келтіруге  және оны тиімді пайдалануға қолайлы саяси,экономикалық, заңдылық, әлеуметтік, тұрмыстық және т.б факторлардың жиынтығы.

Инвестициялық ахуал өзінің құрылымы жағынан күрделілігімен әрі жан  жақтылығымен ерекшеленуіне қарай  методологиялық тұрғыдан инвестициялық  ахуалды макро және микроэкономикалық деңгейде нақтылап  қарастырып алған дұрыс болар. Макроэкономикалық деңгейде инвестициялық ахуал,инвестиция қабылдаушы реципиент елде қалыптасқан саяси,экономикалық,әлеуметтік факторлары қамтиды.

Саяси тұрғыдан ең маңызды рөл атқаратын негізгі параметрлер мыналар:

       - шетел инвесторларына қатысты мемлекеттік саясат;

       - халықаралық  келісімдерді сақтау дәстүрі;

       - заң  және атқарушы құрылымдар тұрақтылығын  бағалау;

       - мемлекеттің  экономикаға араласу деңгейі;

       Қолайлы инвестициялық ахуалды қалыптастыруға әсер етуші қаржы экономикалық факторлар қатарына мыналар жатқызылады:

       - экономиканың  жалпы жағдайы(өсу,құлдырау,стагнация)

- қаржы,несие,валюта  жүйесінің жағдайы;

- кеден төлемдері  және күшін қолдау тәртібі.Осы аталған факторлар арасында ерекше тоқтала кететін жайт,ол жұмысшы күшінің құнымен оның еңбек өнімділігі және жұмысшылардың біліктіліктерінің орташа деңгейңіне деген қатынасы.

       Әлеуметтік факторлар  жалпылама түрде елдегі тұрғындардың өмір сүру деңгейімен әлеуметтік қақтығыстардың болуымен сипатталады.

  Микро деңгейде,инвестициялық  ахуал инвестор фирма немесе  мемлекет органдарымен шаруашылық  субьектілері арасындағы екі  жақты қарым қатынастармен анықталады.Дегенмен,жоғарыда  аталған екі деңгейге де тән негізгі факторлардың төмендегідей негзгі үш тобын атап көрсетуге болады:

     -    саяси;

     -    қаржы экономикалық;

     -    әлеуметтік;

   Бұл аталғандардың  арасындағы ең маңыздысы саяси  сипаттағы факторлар топтамасы  деп айтуға болады.Өйткені,қандай да болмасын капитал ағымын жоғарлату мақсатымен әрі неғұрлым аз көлемдегі шығындар жұмсауды инвесторға сол инвестицияларды қабылдаушы елдегі саяси тұрақтылық факторлары маңызды рөл атқарады.Мұндай шешімге келуге себеп болған нақты айғақтардың бірі,ол 2000 жылы 19-20 сәуңр айы аралығында Қазақстан Республикасының қоғамдық пікірді зеттеу орталығының қызметкерлерімен стратегиялық жоспарлау агенттігі бірлесе өткізген тәжірибелік сауалнама нәтижелері себеп болып отыр.Бұл сауалнама жүргізу нәтижесіне сәйкес елімізге келетін инвестициялар ағымына кедергі яғни тежеулі болатын бірден бір фактор, ол осы мәселеге қатысты заң базасының тұрақсыздығы және де осы заң саласындағы жиі жиі болып отыратын өзгерістер мен толықтырулар.

    Алайда,шетел инвесторларының ойынша Қазақстан  тікелей шетел инвестициялары  үшін ең тартымды нарықтардың бірі болып есептелінеді.Біздің еліміз табиғи қазба байлықтарының мол қорына әрі білікті жұмыс күші мен жоғары өнеркәсіптік патенциалға иелік етеді,бірақ оларды иелікке жарату үшін инвестициялар қажет.

       Инвестициялық ахуал қалыптастырумен байланысты жоғары да аталып өткен факторлардың өзін жалпылама түрде 2 топқа бөлуге болады:қолайлы және қолайсыз.    

       Қазақстандағы  тікелей шетел инвестициясы үшін  қолайлы факторлар қатарына инвесторлар мыналарды жатқызады:

1.Өте үлкен  көлемдегі табиғи ресурстарды  бастапқы өңдеумен байланысты  болып келетін оларға деген  қол жеткізу мүмкіндігі (соның  ішінде мұнай ,газ,түсті және  сирек кездесетін металдар түрлеріне). Эксперттердің бағалауына қарағанда Қазақстанның мұнай қоры Ирак пен Иран сияқты мұнай алпауыттарының қорларының бірлескен көлемінен де асып түседі деп айтылуда, сол себепті еліміз болашақта мұнайдың жыл сайынғы экспортын 100 млн.теңгеге жеткізіп,мұнай алпауыттары елдерінің көшбасшысы бола алады.

2.Республиканың  тиімді геостратегиялық орналасуы.Қазақстан,  Ресей, Қытай, Оңтүстік Азия  сияқты дамушы елдердің нарықтары  мен тұрғындарының саны 2 млрд. адамнан  асатын мемлекеттерге шығуды  қамтамасыз ететін Орталық Азия  кіндігінде орналасқан.

3.Қазақстан  ТМД елдері арасында,экономика  мен қоғамды нарық заңдарына  сай қайта реформалау процестерін  дамыту жөнінен көшбасшылардың  бірі болып отыр.Мемлекеттік меншікті  жекешелендіруге жоғары жетістіктерге  қол жеткізілді, шетел капиталын  тарту мақсатында қолайлы жағдайлар қалыптастырылды./12.78/

       Сонымен қатар түрлі деңгейдегі институтционалдық қайта құру процестерін жүргізу ,яғни өндірісті қайта жарақтандыру,мемлекет меншігін жекешелендіру,бюджет және салық жүйесін құру да Қазақстанның инвестициялық тартымдылыққа қатысты беделін жоғарлата түсті.Осы арада Республика халқының білім деңгейін жоғарлығы мен білікті мамандар санының көп екендігін де  айта кеткен жоқ.

Қолайлы инвестициялық  ахуалмен қатар оған кері әсерін тигізетін  қолайсыз факторларда бар.Елдегі негізгі инвестициялық ахуалды мыналар сипаттайды:

- инвестицияларды тарту  механизмі;

- инвесторлар үшін  қолайлы факторлардың болуы;

- инвестициялау тәуекелі;

       Бірінші және екінші факторлар,яғни инвесторлар үшін тартымды болып табылатын факторларды бұған дейін қарастырып өткендіктен,үшінші инвестициялау тәуекеліне тоқталайық.

       Негізінен,кәсіпкерлік ахуалдың сандық жағын сипаттайтын дәл осы инвестициялық тәуекел,олар әртүрлі әлеуметтік,саяси,эколномикалық себептер салдарынан экономикаға салынғант қаражаттың қайтарымсыз болуы ықтималдығын сипаттайды немесе көрсетеді.Дәл осы инвестициялық тәуекел инвесторларға қалыптасқан жағдайда талдау жасап, түрлі инвестициялық жобаларды алдын ала жан жақты мұқият тексеруге мүмкіндік береді.  

       Қазақстандағы қолайлы инвестициялық ахуалды сипаттайтын тағы бір маңызды белгілердің бірі ол салық салу саласындағы шетел шетел инвесторлары үшін қарастырылған жеңілдіктер мен префференциялар.ҚР – ның Президентінің «салықтар және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы» 1995 жылдың 24 сәуірінде номері 2236 заңына толықтырулар мен өзгерістер енгізілгеннен кейін еліміздегі инвестициялық ахуалды жетілдіруге арналған құқықтық база қалыптасты деп айтуға болады.Жоғарыда аталған заң актісіне толықтырулар мен өзгертулер  Республидағы инвестициялық ман салық салу Халықаралық орталығының ескертулер мен ұсыныстарын негізге ала отырып жасалынған. Яғни,Үкімет тікелей шетел инвестицияларын тартуға қатысты құқықтық базаны жетілдіруге ұмтылып отыр.

 

 

3.2.Инвестициялық қызметті жетілдіру жолдары

Қазақстан экономикасының нарыққа көшкен 1991 – 1996 жылдарында елдің әлеуметтік экономикалық және саяси жағдайы сын көтермейтіндей дағдарысты болды. Сырт жақтан Қазақстанның экономикалық және саяси мүмкіндігі, экономикалық қабілетсіз, қазынасы бос, саяси жүйесі дамымаған Советтік Одақ уақытының Конституциясымен өмір сүретін және одақтың жүйеден белгілі бір әскери потенциялға ие болған ел деп бағаланады.

Үкімет пен Ұлттық банктің реформаны  жүргізудің алғашқы кезеңдерінде өз бетінше макроэкономикалық саясат жүргізу тәжірибесі болмады. Сонымен қатар ұлттық валюта, банк жүйелері, бюджеттік антимонопольдық жүйелері, бекітілген мемлекет шекарасы, қрулы күш, дипломатиялық қызметі және өзге институттары болған жоқ және бұлардың бәрін құру керек болды.