Инвестициялар

 

Мазмұны

 

Кіріспе-------------------------------------------------------------------------------------------3                                                                                     

І. Инвестицияның  теориялық  негіздері----------------------------------------------6

1.1. Инвестицияның мәні, мазмұны мен пішіндері--------------------------------6

1.2. Инвестиция көздері  және  оның нарықтық экономикада атқаратын  рөлі------------------------------------------------------------------------------------------------8

1.3. Инвестиция  қолданып экономиканы  көтерудегі дүниежүзілік тәжірибе----------------------------------------------------------------------------------------11

 

ІІ.  Қазақстан Республикасының  экономикасының нақты секторына инвестицияны тарту проблемалары----------------------- --------------------------14

2.1. «Қазақстан 2030 - Стратегиясындағы»  инвестиция мәселелері---------14

2.2. Қазақстан Республикасының  инвестицияларды игерудің басталуы  мен қалыптасу сатыларына талдау-------------------------------------------------------------16

2.3. Қазақстан Республикасының  нарықтық экономика шартындағы  инвестициялар құрылымын талдау  және жүзеге асырылуы-------------------------18

 

ІІІ. Қазақстан  Республикасының банктеріндегі  инвестициялық операциялардың жағдайы----------------------------------------------------------------22

3.1 Банктің инвестициялық  операциялары----------------------------------------22

3.2  Қазақстан Республикасындағы   инвестиция  жүйесін дамытудың  жолдары----------------------------------------------------------------------------------------26

 

Қорытынды-----------------------------------------------------------------------------29

Пайдаланылған әдебиеттер--------------------------------------------------------30

 

 

 

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Инвестиция саласындағы нарықтық өзгерістердің ұзақ мерзімге арналған бағыттарын белгілейтін инвестициялық стратегияның басты жолдары еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан халқына Жолдауларында көрсетіп берді. Сонымен қатар, қазіргі кезеңдегі инвестициялық саясаттың басымдық таңдаулары мен күрделі қаржыны пайдаланудың мәселелері, оның тиімділігі туралы мәселелер Қазақстандық ғалымдар еңбектерінде жан-жақты талданған.

Инвестицияны тарту  жөнінде еліміз ТМД мемлекеттері арасында алдыңғы орындардың бірінде тұр. Мысалы, өткен жылы салым көлемі 1905, 5 долларды құраған.

Кейбір кезде инвестицияға қатысты «Қарыз – несиені үсті – үстіне алып жатырмыз. Ертең оны  қайтару қиын болмай ма?» - деген  пікірлердің айтылып қалатыны жасырын емес. Бірақ, инвестицияның көмегінсіз, соның ішінде шетел инвестициясынсыз экономикамыз өрге баспайтынын білеміз. Бүгінгі күні өзіміз үлгі тұтатын Қытай, Жапония, Өңтүстік Корея, Тайвань, Малайзия сияқты мемлекеттер шетел инвестициясын пайдаланудың нәтижесінде экономикасын түзеп, бүкіл әлемді таңдандырып отыр.

       Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай, сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың жиынтығын айтады.  

Салым  тиімділігінің  артуы дегеніміз ең аз  салым  мөлшерімен  нәтижесі  бір  өнімге деген  салымның жеке үлесінің азаюында қоғам үшін қажетті прогрессивті  өнімді шығаруды айтамыз.

Салым тиімділігін арттыруға  былай  қол жеткізіледі:

• салымның техникалық  құрылымын жақсарту, бұл жабдықтарға шығындар оның жеке үлесінің артуын көрсетеді;
• жұмыс жасап тұрған кәсіпорында техникалық  қаруландыру мен реконструкциялауға және жаңа құрылыстың салынбауында күрделі қаржының жеке үлесінің артуы;
• жаңа объектілерін салу мерзімін  қысқарту.

Президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында өтпелі кезеңнің қиындығын және XXI ғасырдағы  республиканың бет бейнесі айқын көрсетілді. Болашақта Орталық Азиядағы Барыс болу үшін, халықтың әл-ауқатын және қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін экономикалық күш-қуатты арттыру керек. Осы мақсатқа байланысты жеті стратегиялық басым бағыттарды жүзеге асырудың бір көзі – шетел инвестициясын пайдалану. Әрине қазақстанның халықаралық байланыстары осы кезеңде де алдымен жақын көршілеріміз – Қырғызстан, Өзбекстан, Ресей және басқа да ТМД елдерін қамтиды. Бірақ ірі трансұлттық капиталды, ҚХР, Батыс және Шығыс елдері, Мұсылман әлемімен де экономикалық қатынастар ұлғаяды. Мұны біздің республиканың геосаяси, геоэкономикалық, географиялық жағдайлары талап етеді.             

        Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: инвестицияның негізгі мақсаты – инвестор тарту мен инвестицияны өз орнына есептен жұмсай білу.

Президент Жолдауындағы «Қазақстанға тартылған шетел инвестицияларының  көлемі мен сапасы бойынша басты  орынға шығуы үшін бізге ерік-жігер  мен нақты іс-қимыл қажет. Әлемге әйгілі инвесторларды көптеп тарту  үшін біз қажетті тетіктерді пайдалануда асқан шеберлік танытуға тиіспіз» - деп атап көрсетті. Инвестицияның негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

• материалдық-заттай;
• қаржылық;
• ой еңбегінің өндірісті ба сқару тәжірибесін, мамандар дайындау, лицензиялау, біріккен ғылыми еңбектерді жасау.

Дж М. Кейнс өзінің «Жұмыспен қамту, процент және ақша туралы жалпы теория» атты еңбегінде  салымды «бағалы капиталды мүліктің негізгі, айәналмалы өтімді капиталдан құрылуына қарамастан оның өсуі» - деп  анықтайды.

Э. Дж Долан және Д. Е  Лендсей өздерінің «Рыноктың микроэкономикалық үлгісі деген кітабында» инвестиция – экономикалық жүйедегі қызмет атқарып жатқан капиталдың, өндіріс құрал-жабдықтарының көбеюі деген анықтама береді.

В. Фельзенбаумның айтуынша «инвестиция – күрделі қаржы  салу» болып табылады.

Сондықтан мен осы  курстық жұмысында инвестицияның  анықтамасын балайша бергенді дұрыс  деп есептеймін. инвестиция дегеніміз  материалдық игіліктерді жасау  және көбейту, сол секілді қоғамдық молшылықты ұлғайту арқылы пайда  немесе табыс табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жинау.

Зерттеу құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. 

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І. Инвестицияның  теориялық негіздері

1.1. Инвестицияның  мәні, мазмұны мен пішіндері

          Салым  теориясын  ағылшын экономисі Дж. Кейнс өзінің «Жалақы, пайыз және  ақшаның  жалпы теориясы» (1936 ж.) еңбегінде  қарастырған, онда ол салымның өндіріске жан  бітіретін  және тиімді сұранымның  басты  факторы  ретінде  қарастырады. Салымның өсуі ұлттық табыстың ұлғаюына, өндіріске қосымша жұмыскерлерді тартуға ықпал етеді, яғни  жұмыссыздықты жояды.

Салымның тиімділігін  анықтау үшін оларды алыннған нәтижемен  салыстыру керек. Күрделі қаржының тікелей  нәтижесі болып негізгі  қорды іске қосу болады. Ал, салымның  түпкі нәтижесі ұлттық табыстың өсуі болмақ [3].

Салым тиімділігінің  артуы дегеніміз ең аз салым мөлшерімен нәтижесі бар өнімге деген салымның жеке үлесінің азаюында қоғам үшін қажетті прогрессивті өнімді шығаруды айтамыз.

Салым тиімділігін арттыруға  былай қол жеткізіледі:

• салымның техникалық  құрылымын жақсарту, бұл жабдықтарға шығындар оның жеке үлесінің артуын көрсетеді;
• жұмыс жасап тұрған  кәсіполрында  теехпникалық  қпаруландыру  мен реконструкциялауға және  құрылыстың салынбауында күрделі қаржының  үлесінің артуы;
• жаңа объектілерін салу мерзімін қысқарту.

Салым тиімділігін арттырудың  басты құралы техникалық прогрес болып табылады. Жаңа техниканы ендіру оны экономикалық  тиімділігін анықтау қажеттілігін қарастырады және оның  пайдалы проектісін  ескісімен салыстырғанда мына параметрлермен   айқындалмақ:  машина, станоктың қуаты  мен өнімділігі, ондағы деталдарды еңбек тиімділігін арттыру және оны жеңілдеті болып табылады.

        «Инвестиция» немістің «invesition»  деген сөзі және  бұл кәсіпорынға  (фирма) пайда табу  мақсатында  ұзақ мерзімге  салынған капитал мөлшерін көрсетеді. Осы тұрғыдан «инвестициялау» күрделі қаржыға қарағанда кең мағына білдіреді.

Батыс елдері экономикалық теория мектептері инвестициялау процесін былай  түсінген: кез келген  қаржыны  жұмсаудың  мақсаты  табыс, пайда немесе пайдалылық табу. Бұған акция,  облигация, жинақ сертификаттары, сақтық және зейнеткерлік қорға  және  басқаларға жұмсалған шығындар да жатады

     Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруышылығына және өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай, сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың жиынтығын айтады.  

        Инвестициялар деп  қаражаттарды  ұзақ мерзімге  белгілі  бір салаға  пайда  табу мақсатында  салуды білдіреді. Инвестициялық  қызметке  банктер  делдал ретінде  қатысады. Банктер  өздерінің  инвестициялық қызметінде  тиімді  инвестициялық саясат  жасай отырып  жүзеге  асырады.  Банктердің  инвестициялық  саясаты  инвестиция  портфелін  басқару  бойынша  стратегияны  құру  және  іске  асыру  шараларын, қалыпты  қызметті, табыстылықты  арттыру, банк  балансының  өтімділігін қамтамасыз ету  бағытында  портфельді және  тура  инвестициялардың оптималды құрылымына  жетуді білдіреді. Банктың инвестициялық  саясаты  банктың   басқармасымен  жасалады. Инвестициялық саясаттың  басты  элементтерінің бірі – банктың  валюта  - қаржылық портфелін, соның  ішінде  инвестициялық  портфелін басқарудың   тактикасы мен стратегиясын жасау болып табылады.

Инвестиция дегеніміз – бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бар өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол арқылы келешекте, яғни алдағы уақытта пайыз (процент) түріндей немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.

Бұл жоғарыда айтылған  процеспен екі фактор байланысты болып келеді. Оның біріншісі –  уақыт,  ал екіншісі – тәуекелдік (тәукелге бару). Сонымен қатар салым  экономикалық өсудің  негізі бола отырып, елдің  әлеуметтік  дамуына жағдай жасайды. Осы айтылғандармен  қатар салым экономикалық дамудың жоғары және тұрақты қарқын қалыптастырудың,  ғылыми – техникалық прогресс  жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып саналады.  

 

1.2. Инвестиция көздері және оның нарықтық экономикада атқаратын рөлі

 

       Инвестицияның  қайнар  көзіне  - өнеркәсіп кәсіпорының (фирма) көптеген пайдасы,  ірі банктердің еркін ақшалай қоры, тұрғындардың  жинаған ақшалары, мемлекеттің ақшалай қоры, яғни мемлекеттің табыстарынан (салық, кеден салығы және т.б.) оның барлық  шығындарын алып тастау. Тұтынуға кетпеген барлық  ресурстар – жинақталған  ресурстар болады. Олар салым ретінде жаңа кәсіпорынды салуға және  жұмыс  атқаратын тұрғындарын  жабдықтауға сондай – ақ  жол құрылысына,  денсаулық сақтау, оқу – ағарту, мәдени объектілеріне бағытталған, яғни  капиталдың қорлануына  жұмсалады. Қорлану теориясын К.Маркс «Капиталдың» бірінші томында қарастырған, онда капиталдың қорлануының мәні мен  механизмін ашады, ел өз кезегінде оның органикалық  құрылымын өзгертеді және жұмыссыздықты тудырады.

Инвестиция теориясын  ағылшын экономисі Дж. Кейнс өзінің «Жалақы, пайыз және ақшаның жалпы теориясы» (1936)  еңбегінде қарастырған, онда ол салымның өндіріске жан бітіретін және тиімді сұранымның  басты факторы ретінде қарастырады. Салымның өсуі ұлттық табыстың  ұлғаюына, өндіріске қосымша  жұмыскерлерді тартуға ықпал етеді, яғни жұмыссыздықты жояды.

Инвестиция тиімділігін  анықтау  үшін оларды алынған нәтижемен  салыстыру керек. Күрделі қаржының тікелей нәтижесі  болып негізгі қорды іске қосу болады. Ал, салымның түпкі нәтижесі ұлттық табыстың өсуі болмақ.

Инвестиция  тиімділігінің артуы дегеніміз ең аз  салым мөлшерімен  нәтижесі  бір  өнімге деген  инвестицияның жеке үлесінің азаюында қоғам үшін қажетті прогрессивті  өнімді шығаруды айтамыз.

Инвестиция тиімділігін арттыруға былай қол жеткізіледі:

• инвестицияның техникалық  құрылымын жақсарту, бұл жабдықтарға шығындар оның жеке үлесінің артуын көрсетеді;
• жұмыс жасап тұрған кәсіпорында техникалық  қаруландыру мен реконструкциялауға және жаңа құрылыстың салынбауында күрделі қаржының жеке үлесінің артуы;
• жаңа объектілерін салу мерзімін  қысқарту.

Инвестиция тиімділігін арттырудың  басты құралы техникалық  прогресс болып табылады. Жаңа техниканы ендіру оны экономикалық  тиімділігін анықтау қажеттілігін қарастырады және оның пайдалы проектісін ескісімен салыстырғанда мына параметрлермен айқындалмақ: машина, станоктың қуаты мен өнімділігі, ондағы деталдарды дәл өңдеу  және т.б. Сондай – ақ, пайдалы проектінің басты элементі еңбек қауіпсіздігі; қызмет жасаудың ыңғайлылығы, еңбек тиімділігін арттыру және оны жеңілдету болып табылады.

      Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет шығарған акцияларға, облигацияларға және басқадай құнды қағаздарға банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады.

        Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – оның жалпы шаруашылық қызметінің ажыратылмайтын бөлегі болып табылады. Кәсіпорынның экономикасында инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді факторлардың маңызын өсуі ерекше. Егерде кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін, өндіріс қуаттарын кеңейтетін, өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығының арттыратын және рынокта өзінің жайғасының нығайтатын болса, онда капитал салу қажет және оны салу пайдалы. 

        Инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның, яғни таза табыстың пайдаланылмай сақталған бір бөлігі саналады. Басқаша айтатын болсақ, инвестиция көзі – жаңадан жасалынған құн немесе таза табыстың сақталатын бөлігі болып табылады. Шаруашылық субъектілері немесе кәсіпкерлер инвестицияны өзінің таза табысының есебінен, өзін-өзі қаржыландыру немесе ол үшін сырттан несие алу арқылы жасайды. Тағайындалу түрлері бойынша инвестициялар нақтылық және қаржылық инвестиция болып екі түрге бөлінеді.