Бастауыш мектепте еңбекке баулу пәні бойынша сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру жолдары

І-ІІ сыныптарда- 1 сағат;

ІІІ-ІV сыныптарда-1,5 сағат;

V-VIII сыныптарда-2 сағат;

ІХ-Х сыныптарда-2,5-3 сағат.

Ойын. Ойын бастауыш мектеп бастауыш мектеп оқушылары үшін әрі өз бетіндік іс-әрекеттің түрі, әрі барлық іс-әрекет түрлерінің міндетті элементі. Ойынның алып күшін кезінде Ян Амос Коменский атап көрсеткендей, ойында балалар өз өмірінің ең маңызды жақтарын бейнелейді. Бастауыш мектепте балалар ойынына аса зейін қою керек. Себебі, тек ұжымдық ойындарда ғана мақсатқа тиянақты ұмтыла алатын, басқаларды соңына ерте алатын ұйымдастырушы, басшылық ететін балалар тәрбиеленеді.

Сыныптан тыс жұмыстарда балалар спорттық, жасампаздық немесе рөлдік ойындарға  қатысады. Бастауыш мектепте рөлдік ойындарға ерекше орын беріледі. Бұл жастағы балалардың ойын іс-әрекеті әрдайым жасампаз болады. Ойында балалар өздерін еліктіретін белгілі бір өнегеге ұқсап бағады. Сондықтан мұғалім балалар ойынына  мұқият қарап, олардың орынды өнегеге еліктеуіне жәрдем етуі керек. Оқушылардың ойын іс-әрекетінің құндылығы оның барысында түрлі қиындықтарды жеңуінде, өз тәртібін басқаратынында, батыл, жігерлі және орнықты бола  алатындай ойын ұйымдастырылса,  ойын өмір мектебі, өз құрдастарының ұжымына еңбек және қарым-қатынас мектебі бола алады. Ойын ұжымшылдық сезімді, баланың бастамасын бекітеді.

Қ.Бітібаева  сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны мен мақсатына тоқтала келе, «Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың қабілеті, дарыны, жеке ынтасы негізінде ұйымдастырылады және бірнеше салаға бөлінеді»,-деп келе,- «... соның ішінде үйірме жұмыстары- сыныптан тыс жұмыстардың күре тамыры»,-деп көрсетеді.

Үйірме жұмысы- оқушының өздігінен орындайтын іс-әрекеті; сабақтан және мектептен тыс жұмыстардың түрі.

Бастауыш сыныптардағы үйірме жұмыстарының мақсаты – оқушыны ғылым мен техника әлеміне енгізу, жасампаздық қабілеттері мен дарындарын дамыту, оқушылардың тәжірибелік білігі мен дағдыларын қалыптастыру, үйірме жұмыстарында алған білімдерін сабақтарда пайдалануға үйрету.

Міндеттері:

• Оқу-тәрбие үрдісінде алған білімдерін дамытуға мүмкіндік жасау;
• Оқушының қоғамдық белсенділігін дамыту;
• Өзара қарым-қатынастарын қалыптастыру;
• Белгілі бір еңбекке / болашақ мамандықтың түріне/ баулу, оны дамытуға ықпал ету;

 

Үйірме жұмыстарына  қойылатын талаптар:

• Үйірмеге арнайы жоспар құрылады;
• Үйірмеге қатысатын оқушының қабілетін ескеру;
• Білім беру, оқыту мен тәрбие берудің өзара байланысы;
• Пәнаралық байланыстарды қамту;
• Оқушылардың еркіндігін қамтамасыз ету;

Н.И. Алпатов «Үйірме-балалардың мектептегі бірлестігі, сабақ уақыты мен сабақтан тыс уақыттағы жұмыстарды байланыстырушы»,-деп, мектептегі үйірме жұмыстарының түрлеріне және олардың мазмұнына тоқталады:

1.Пәндік үйірмелер  /мектеп бағдарламасындағы оқу  пәндер бойынша: математика, еңбекке  баулу, т.б./

2. Техникалық / техника жаңалықтары мен тетіктеріне байланысты (компьютер)/;

3. Көркемдік- эстетикалық  /бейнелеу өнері, музыка, би өнері,  т.б./

4. Қоғамдық-саяси /жоғарғы сыныптар үшін/;

5. Дене шынықтыру және  спорт /секция (спорт түрлері бойынша)/;

6: Натуралистік /табиғат  зерттеушілері/;

Бастауыш сынып оқушыларының ерекше қасиеттерінің бірі-үздіксід дамуға бейімділігі мен жаңалыққа құмарлығы. Осы кезде қолайлы сәттерді пайдаланып қалу үшін, мектептен және сыныптан тыс үйірмелердің маңызы зор.Әсіресе, пәндік, техникалық, көркемөнер үйірмелері баланыңөз бетінше ізденуі мен дамуына жол ашады:

• сөздік, энциклопедия, каталог, кесте-сызбалармен жұмыс жасауға дағдыланады;
• техникалық, спорттық, музыкалық құралдармен жұмыс жасауға, тетіктерінің аталуы мен іске қосу ережелерімен танысып, өмірде пайдалана алады;
• берілген тапсырмаларды кітап, газет, журналдар мен қосыпша әдебиеттерден табуға мүмкіндік алады;
• бір мезгілде  мұғалімді тыңдап, әрі жазып, жан-жақты жұмыс жасауға дағдылану;
• өзі жасаған жұмыс нәтижесін айтып, қорытынды жасауға үйрену;
• өз жұмыс орнын ұйымдастыра білу, құрал-саймандарын күту;
• күнделікті жұмысын жоспарлау;
• оны орындау жолын іздестіру;
• бірлесе жұмысістеуге үйрену;
• жұмыстың дұрыс орындалмау себептерін анықтап, алдына проблема қойып, оның шешімін табуға әрекеттенеді.

Сыныптан тыс жүргізілетін іс-шаралар оқушының қызығушылығы мен қабілетіне байланысты бірігіп, шағын топтарды құрады. Кейбір үйірмелер әр түрлі жастағы оқушыларды біріктіретіндіктен мұғалімнің әр түрлі тәсілдерді қарастыруына тура келеді.

Қазіргі кезде қоғамдағы  әлеуметтік өзгерістерге байланысты сыныптан тыс уақытта жүргізілетін үйірме жұмыстарының мазмұны кеңейе түсті. Мысалы, бүгінгі қоғамдағы ғылыми- техникалық  білім мен шет тіліне деген қызығушылық пен сұраныстың артуына байланысты үйірме жұмыстарын жан-жақты пайдалануға жол ашылды. Сонымен қатар, компьютерлік жаңа технологияға байланысты оқушылардың техникаға деген қызығушылығы арта түсті. Үйірме жұмыстары арқылы компьютерлік ойындар, әртүрлі бағдарлама  құрастыруды үйрету арқылы оқушының компьютерлік сауаттылығын аша отырып , оны жоғары сыныптарда пайдалану негізі қаланады, бірақ бұның да кері әсері бар. Балалар компьютерге еліктеп, еңбек етуге еш қызығушылықтары болмайды.

Осының салдарынан қазіргі кезде біздің елімізде еңбек тек ересек адамның меншігіне тиіп, балаларды тәрбиелеудегі маңызы төмендеп кеткен. Баланың санасында еңбекке деген немқұрайлы көзқарас тудырып, еңбекке икемсіздігін,  төзімсіздігін байқатуда .Сондықтан жас ұрпақты еңбекқорлыққа тәрбиелеудің алғышарттары отбасынан, балабақшадан басталып, мектептің бастауыш сатысында еңбекке баулу пәні бойнша сыныптан тыс жұмыстар арқылы, яғни еңбекке баулу үйірмесі арқылы жалғасын табады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ тарау. Бастауыш мектепте еңбекке баулу пәнінен сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесі

 

 

2.1 Бастауыш  мектепте еңбекке баулу пәнінен  сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру жолдары

 

        Ғұлама ғалым әл-Фараби шығармаларында адам өзінің нәтижелі ісі, таза еңбегінің арқасында ғана бақытты өмір сүре алатындығы, еңбексіз заңда, қоғамда ілгері дамымайтындығы туралы тұңғыш ғылыми философиялық тұжырым жасаған. Кімде кім өзінің тіршілігі үшін, өзіне пайда келтіретін еңбекпен айналысқанда ғана нағыз ел адамы болады деген өмірлік философиялық өсиет қалдырған.

        Қазіргі таңдағы Қазақстандық философия ғылымының зерттеушілері Ж.Алтаев, Ж.Әбдильдин, Қ.Бейсенов, Ә.Нысанбаев, Д.Кішібеков,т.б. еңбектерінде адам санасының пайда болуына еңбек және тіл, өнер әсер ететіндігі тұжырымдалған. «Еңбек-еңбек құралын жасауда,...еңбек әсерімен мидың дамуына сәйкес адамның сезім мүшелері: көз, сезім, қол еңбек етуге бейімделеді, дамиды»,- деп адамның танымының дамуындағы еңбектің орнын зерделейді.

        Бастауыш мектеп кезіндегі балалардың  еңбегін жеке әрекет етіп көрсетудің  негізгі шарты-ересектердің ұйымдастырушылық  жұмысына байланысты. Осыған орай  балалардың еңбек әрекеті олардың  басқа әрекетімен тығыз генетикалық  байланыста қарастырылады.

        Екіншіден, баланың еңбек әрекеті  ойынмен тығыз байланысты екендігін  ғалымдар Я.З. Неверович, М.М.  Стрекаловская,т.б. еңбек әрекеті  ойын үстінде туындайтындығын,  балалар еңбек тапсырмасын орындай  отырып ойнап, еңбектің ойынға  ұласып кететіндігін тұжырымдаған.

        Қандай заманда, қай қоғамда  болмасын бала тәрбиесін ойшылдар  мен зиялылар толассыз толғанып, іздестірген мәселесі екені даусыз. Қоғам өзгерісіне сәйкес болатын  талап-тілектерге қарай бала тәрбиесі  де саралана, жүйелене түскенін  аңғарамыз. Соның ішінде болашақ ұрпақтарды еңбекке даярлау ісі назардан тыс қалмаған. Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке баулу проблемасына  Қ.Ж. Қожахметова, М.К. Каламкалиева, т.б. зерттеу жұмыстарын жүргізген.

        М.К. Каламкалиева өзінің зерттеуінде оқушыларды еңбекке баулу мен олардың техникалық шығармашылығын дамыту нарықтық кезеңдегі педагогикалық проблема екнін айқындап, еңбекке баулу міндеттерін көрсетті:

  - еңбексүйгіштікке, еңбектің қажеттілігіне, еңбек  адамдарын құрметтеуге баулу;

- оқушыларды қоғамдық пайдалы еңбекке тарту;

- олардың шығармашылық  ой-өрісін кеңейту;

- отбасында және тұрғылықты  жерлері бойынша тұрмысқа қажетті,  әрі қолынан келетін еңбек  түрлерін орындауға даярлау;

     Бұл міндеттері  білім беру жүйесінің алғашқы  табалдырығы балабақшадан бастау алып, мектептің еңбекке баулу пәні мен еңбекке баулу пәнінен сыныптан тыс жұмыстар арқылы жалғасын табу керек.

        Еңбекке баулу пәнінен сыныптан  тыс жұмыстар - бастауыш мектеп оқушыларының дүниетанымын қалыптастырудың пәнаралық негізде жүргізілуінің маңызды формасы.Себебі, еңбекке баулу сабағын оқушыларға игертуде пәнаралық байланыссыз жақсы нәтиже мен көрсеткіш болмайтындықтан, көркемдік қолданбалы жұмыстар дайындау кезінде  танымдық әрекетпен ұштасып, басқа пәндердің материалдары негізінде жүзеге асырылады. Бұл үрдістің тек сыныптан тыс жұмыстарға ұласуы

заңдылық есебінде қолданылуы тиіс. Сондықтан бастауыш мектеп                                                                                                                                                                                                                                           

оқушыларының пәнаралық  байланыста дүниетанымы мен оның

көрсеткіштерін еңбекке  баулу пәні бойынша ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстарында қалыптастырылып, оқу және тәрбие міндеттерін шешуге және оны дамытуға бағыттайды.

Еңбекке баулу  пәнінен сыныптан тыс жұмыстардың  негізгі ерекшеліктері:                                                                                                               

• оқушыларға эстетикалық тәрбие беру жолдары;
• бұл жұмыстардың еріктілік қағида негізінде құрылуы;
• оқушылар өз бетінше, өздігінен жұмыс істеуге, бақылап зерттеуге қажетті дағдылармен қарулануы;
• оқушылардың еңбекке бейімділігі мен бүкіл танымдық мүддесінің артуы;
• баланың өнерге, өнер туындыларына деген ыстық ықыластары мен қызығуларын арттыруы;
• жас шамасы әр түрлі оқушыларды қамтитындығы;
• еңбекке баулу пәнінен сыныптан тыс жұмыстардың формалары мен әдістерінің саналуандығы;

Бұндай ерекшеліктер негізінде құрылған оқыту процестердің бастауыш мектепте ең көп қолданылатын түрі- еңбекке баулу пәнінен үйірме жұмыстары.

       Үйірме жұмысының мақсаты- оқушылардың білімін тереңдетіп, қабілетін дамыту, олардың шығарма-шылық қызығушылықтары мен бейімділіктерін қанағаттандыру, қоғамдық пайдалы еңбектерге қатыстыру.

   - Үйірме жұмыстарының табыстары үйірме жетекшісінің кәсіби біліктілігіне, жеке басының қасиеттеріне байланысты болады.

   - Үйірмеге балалар өз еркімен қатысады                                                                         

   - Үйірме бір  неше қатарлас сынып   оқушыларынан құрылады.                                                                                                                                                                                      

      Еңбекке баулу пәнінің үйірмесіне келсек. Бұл үйірменің мақсаты- қолөнер бойынша білімдер мен іскерліктерді дамыта отырып оқушыларда эстетикалық сулулықты түсіну қабілеттерін,өнерге деген қызығушылықтыры мен сүйіспеншіліктерін дамыту және дүниені терең танып білуді үйрету.

        Үйірменің негізгі ерекшеліктері:

• еңбекке баулу үйірмесінде қолөнерге қызығатын және оны бағалай білетін оқушылар үшін пайдалы;
• оқушыларға эстетикалық, адамгершілік, еңбек, патриоттық тәрбие береді;
• ұйірме құрылымы әр түрлі болады;
• үйірме жұмыстарын ұйымдастыру оқушылардың әр түрлі жас ерекшелігін, олардың қызығулары мен бейімділігін есепке ала отырып  бағдарлама құрылады.

         Бағдарлама жергілікті жердің  табиғат ерекшеліктеріне, көркемөнер  ерекшіліктеріне, жергілікті аумақтағы халық пен шаруашылық түрлеріне, мұражайға, еңбекке баулу үйірмесінің материалдық- техникалық базасына байланысты құрылады.

         Үйірме жұмысын жоспарлауда еңбекке  баулу үйірмесіне мүше оқушылар  санын, сағат санын, тапсырмалар тақырыптарын, олардың күнделігін, үйірме сабақтарын жүргізу әдістемесін, қорытынды көрмені ұйымдастыру шараларын есепке алу қажет. Үйірменің жылдық жоспарын құру кезінде оқушылардың оқу тоқсанынан кейінгі демалыс күндерін, жазғы демалыс уақыттарын, мерекелік күндерді, атақты қолөнер шеберлерінің туған күндерін, т. б. жайттарды ескеру қажет.