Банктің несиелік саясаты

3. Несие экономикалық категория  ретінде.

 

Несиені экономикалық категория ретінде қарыз мәмілесі негізінде көрінетін және дамитын  өндірістік қатынас арқылы анықтау  керек. Қарыз мәмілесін несиені  экономикалық категория  ретінде  өз бетінше сипаттмайды; оны осы  мәміле  негізінде пайда болатын  өндірістік байланыстар немесе жүзеге асу формасы – қарыз мәмілесі болып табылатын өндірістік қатынастар сипаттайды. Қарыз мәмілесі тауар шаруашылығының әр түрлі сатыларына  тән. Экономиканың тарихи дамуымен бұл мәмлелер жиелейді, ұлғаяды, жетілдіріледі және жалпылама  мәнге ие болады.

            Әр тгүрлі шаруашылық жүйелереінде кездесетін мәміле  типтерінің  формалары ұқсастығы олардың  бір атаумен – «несие» - бекітіледі, бірақ әр түрлі дәуірлердің несиелік қатынастары бір атауды сақтай отырып әр түрлі мәнге, мазмұнға, табиғатқа ие.

            Несие шаруашылық жүйелерінің  ауысуына жағдай жасай отырып өзі  де ауысып отырады, өз мазмұнын өзгертеді. Кез келген халық шаруашлығы  жүйесінің  алдыңғы жүйені  жеңетіні және жоққа шығаратыны сияқты  несие  де бір шаруашылық жүйе жағдайында шаруашылық жүйесіндегі  несиені жеңуші  және жоққа  шығарушы болып табылады. Несие мәміле типі ретінде, тауар айналысының формасы, құн қозғалысының әдісі ретінде  натуралыд шаруашылықтан  тауар шаруашылығынан өткен уақыттан бері  дамып келеді. Несие айырбас процесінің  өндірістік байланысының типі, тауарлы өндірістің экономикалық катеогриясы ретінде  ғана емес, тацуар шаруашылығы шеңберінде  деалектикалық дамушы құбылыс ретінде қарастырылуы қажет. Тауар шаруашылығының әр түрлі сатыларының несиелік қатынастарының өзара айырмашылығы, қолдан-қолға өтуі қарыз келісімі арқылы көрінеді.

      Несие түсінігі  келесі түрде  белгіленеді. Бақыланатын халық шаруашылығы  құбылыстарының барлық жиынтығының  ішінен бәрінен  бұрын қоғамдық өмірде несие деп  аталатыдарды іріктелініп  алынады; сонан соң  бұл құбылыстар  талданады, төмендегідей белгілерге бөлінеді: біріншіден, олардың барлығына тән белгілері; екіншіден,  бұл белгілердің  ішінен тек осы іріктелініп алынған  құбылыстарға тән белгілер ғана сақталады. Несие деп аталатын әлеуметтік байланыстар: әр түрлі тарихи кезеңдерде, тауар шаруашылығының алғаш пайда болуы кезінде, дамыған нарықтық шаруашылық дәуірінде  де бар болды.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды.

     Несие құнының белгіленіп үлгерген  қызметіне  байланысты болатын қатынастарды білдіреді. Несие тек өндірісте ғана пайда болмайды, өйткені мұндай өнім әлі  шығарылған шоқ, ал оның бөліктері ұдайы  өндіріс процесінің  сәйкес қатысушыларының иелігіне түскен жоқ. Сондықтан несиеге бастаманы  өндіріс сатысы емес өнімнің қозғалысының келесі сатылары береді. Осы мағынада несиелік қатынастар бұл өндірістегі қатынастар емес, соның сыртындағы қатынастар болып табылады.

      Осылайша, өндіріс сферасының айқындауыш мағынасы оның несиелік қатынастарының түпкі  мәнін есептеуге негіз болмайды, демек соңғысының  мағынасын толық бере  алмайды. Айырбаспен өзара  әрекет процесінде  өндірістің белгілі бір мағынасы бар.

      Өндірілген  өнім мен оның бөліктері индивидуумдардың қолдарына тиместен бұрын айырбасты  бастауға болмайды. Сондықтан айырбас  өндіріске кіретін акт, өндірісте тікелей бар болады немесе онымен анықталады.

1. Кез келген нарықтық шаруашылықта мәміленің екі түрі ажыратылады:

сатып алу – сату мәмілесі және қарыз мәмілесі. Айырбастың екі контрагентінің  жекелеген мәмілесі  ретінде алынған сатып алу – сату  мәмілесі олардың арасында кездейсоқ, өтініш байланыс жасайды.

      Қарыз мәмілес, немесе қарыз, тауар айналысының ерекше формасы  және сатып алу – сату  мәмілесіне қарама қарсы қойылып отырып, сипатталуы мүмкін. Қарыз мәмілесі кезінде  эквивалентті қайтарылуы  кейінге қалдырылған.

2. Қарыз – мәміле  формасы, ал несие  экономикалық категория ретінде осы

мәміле  негізінде пайда болатын және дамитын немесе онда көрініс табатын  өндірістік байланыстарды  өрнектейді. Несие тауар байырбасы сатысында  пайда болады.

3. Қоғамның негізгі
4. Несиенің қажеттілігі ұдайы өндіріспроцесі фазаларының бірлігі мен өзара

әсерін  қамтамасыз ететін тауар-ақша қатынастарының, құнның тауарлай және ақшалай формаларының бар болуымен түсіндіріледі.

5. Әр түрлі халық шаруашылығы жүйелелерінде кездесетін қарыз

мәмілелерінің типтерінің ресми ұқсастығы олардың  бір атауына – «несие» («сенемін») бекітіліеді, бірақ әртүрлі қоғамдық – экономикалық формациялардағы  несиелік қатынастар  бір атауды сақтай отырып, әр түрлі мазмұнға ие.

6. несиенің құрылымы оның субъектілері мен объектілері болады.
7. Несиенің объектісі қарызға берілген құн болып табылады.
8. Несиені жіктеудің негіздері төмендегідей: несиелеу мерзімдері, несиелеу

объектілері, несиені қамтамасыз ету формалары (кепіл, кепілдік хат, кепілдік ету), қарыз  алушылардың  типі (белгілі бір салаға жататын), несиелеу әдістері, несиелеу мақсаттары.

9. Қарыз пайызы екі қызметті атқарады: бөлу және банктің несиелік

потенциалын өсіру. Төлеуші және сатушы арасындағы арақатынаста ол пайыздық мөлшерлеме түрінде болады.

10. Коммерциялық банктердің несиелік ресурстары мынадай көздер  есебінен

құралады: банктердің меншікті қаражаттары (нетто), мерзімді депозиттерді, банкаралық зайымдар, клиенттердің есеп айырысу және ағымдық  шоттарындағы қаражаттар, банктің үлестірілмеген пайдасы, корреспонденттік шоттардағы қаражаттар, бағалы қағаздарды шығару және орналастыру. 
 
 
 

Қосымшалар 

Несиелік келісімшарт   № 

Алматы  қ. 

Акционерлік банк «                                                   », ары қарай «Банк»

Жарғының, ереженің және «         »                                 № сенімхаттың

Негізінде әрекет етуші  басшы                                               тұлғасында

Бір жағынан және                                          ары қарай «Қарыз алушы»,

Жарғының  негізінде әрекет етуші                                         тұлғасында

екінші  жағынан төмендегі келісімшартты  бекітті.

1.Келісімшарт  мәні 

1.1. Банк қарыз алушыға сомасы                                                      теңге, мерзімі

                                         бастап                        дейін несие ұсынады.

1.2. Несиені  пайдаланғаны үшін  Қарыз алушы  банкке                                    %

Жылдық  пайыз төлеуге міндеттеме алады.

1.3. Несиелік ресурстарды  қалыптастыру  шарттары заң шығарушы органдардың, Қазақстан Республикасы Үкіметінің ҚР Ұлттық банк шешімдеріне байланысты өзгерген жағдайда, банк пайыздық  мөлшерлеме мен несиелік келісімшарт  бойынша  өсімді біржақты өзгертуге құқылы, ол туралы  Қарыз  алушыға  хабар береді, қарыз  алушы жаңа шартарды қабылдауға немес қарызды нақты пайдаланған уақытқа пайыз төлей отырып алдын ала өтеуге  міндеттеме  алады. Қарыз алушы хабар алғаннан кейін үш күн ішінде өзінің шешімі жөнінде банкке хабарлайды.

1.4. Несие келесідей мақсаттарға  берілді:

1.5. Қарыз алушы несиені мақсаты бойынша осы келісімнің барлық шарттарын орындай отырып, тиімді пайдалануға міндеттеме алады. 
 

1. Несиелеу  шарттары

 

2.1. Банк  несие беруді,  тауар материалдық  құныдықтармен көрсетілген қызметтері  үшін алынған есеп айырысу  құжаттарын тиянақты түрде тексергеннен кейін төлемдерді аудару арқылы жүзеге асырады.

2.2. Қарыз  алушы несиені өтеуді келісімшарттың 1.1. бөлімінде көрсетілген мерзімнен  кешіктірмей жүзеге асырады.

2.3. Несиені  пайдаланғаны үшін пайыздарды  төлеу келесідей мерзімдерде жүзеге асырылады:

2.4. Берілген несиені қамтамасыз  ету үшін, Қарыз алушы өзіне  тиесілі, оның кеплідк берушісіне  немесе кепілгеріне тиесілі мүлікті,  осы келісімшартқа тіркелген  кеплідік хатына болмаса                            ұйымның 

(келісімшарттың және кепілдік хаттың нөмірі, күні)

сәйкес  Банкке ұсынады. 
 

3.Екі  жақтың құқықтары  мен міндеттемелері 

3.1. Қарыз  алушы несие мен төленетін  пайызды өтеуді қамтамасыз ете  алмаса банкке қарыз алушыдан  кепілдікке алынған мүлікті өз  бетімен сатып өткізуге, сол сияқты өтелмеген несие, оның пайдаланғаны үшін төленетін пайыз, несие мен пайызды өз уақытылы қайтармағаны үшін өсім сомаларын қарыз алушының немесе гаранттық есеп айырысу шотынан сөзсіз аударып алуға құқық береді.

3.2. Қарыз  алушы Банкке келесідей құжаттарды ұсынуы керек:

      -  тоқсандық бухгалтерлік  баланс  және статистикалық есептілік;

      - есептемелер және несиеге деген  мұқтаждықты анықтау, несиені  қамтамасыз ету  мен мақсатты  пайдалануын текусеруі үшін қажетті  басқа да құжаттар;

      - кепілдікке салынған мүлікке деген меншік құқығын, шаруашылық жүргізу және оперативті басқару құқықтарын растайтын құжаттардың түпнұсқасы.

3.3. Егер  де қарыз алушы есептілік өндіріс  табыстар, несиені қамтамасыз ету  жөнінде анық емес жалған мәлімет  берген болса, сол сияқты бухгалтерлік есебі дұрыс жүргізілмесе және несие алынған мақсатында пайдаланылмаса, банк қарыз алушыны несиелеуді, есеп айырысу кассалық қызмет көрсетуді тоқтатуға, одан несиені мерзімінен бұрын қайтаруды талап етуге құқылы.

3.4.Банк, кепілдікке салынған тауарлы материалдық және басқа құндылықтардың түгелдігі мен сақталу шарттарын тұрған жеріне барып тексеруге, егер де ондай тексеруге рұқсат етілмесе келісімшартты бұзуға және несиені мерзімінен бұрын өндіріп алуға құқылы.

3.5. Қарыз  алушы төлемге қабілетсіз болса және қызметінен зиян шегетін болса, Банк Арбитражды соттың алдына оның банкрот деп танып кредиторлардың мүдделерін белгіленген тәртіппен қамтамасыз ете отырып жою мәселесін қоюға құқылы.

3.6. Қарыз  алушы несиені мерзімінен бұрын  өтеуге құқылы.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер. 

1.  «ҚР-дағы  банктер және банктік қызмет  туралы» ҚР заңы. 30.08.1995.
2. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың жалпы ред. — Алматы: Экономика, 2001.
3. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. — Алматы: Қазақ университеті, 2002
4. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И. - М.: Финансы и статистика, 1999.
5. Банковское дело /Под ред. Лаврушина О.И. — М.: Финансы и статистика, 1998.
6. Ақша, кредит, банктер Ғ.С.Сейітқасымов
7. Банк ісі М.Н.Хамитов
8. Қазақстан республикасның азаматтық кодексі 2000ж
9. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының банктер және банктік қызметі туралы» заңы 310895 І244
10. Егемен Қазақстан. 1993. 13 қараша.
11. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылы 13 карашадағы Жарлығымен 15 караша Ұлттық валюта - тенге Күні, Қазакстан Республикасы каржы саласы кызметкерлерінің кәсіби мейрамы болып жарияланды (ҚР ПҮАЖ, 1997. №49. 454-бап.)
12. Қазақстан Республикасы Ұлттык Банк Басқармасының 2001 жылы 3 наурыздағы каулысымен колма-кол ақша белгісі — тиын акща айналымынан алынды. (Қараныз: Егемен Қазакстан. 2001. 29 наурыз).
13. Ақша айналымы дегеніміз елдегі тарихи калыптасқан және ұлттық заңнамамен бекітілген ақшаның жүзеге асуының ұйымдастыру нысаны болып табылады. Қараңыз: Хусбяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Алматы: Жеті жарғы, 1955.
14. «ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы. 30.08.1995.
15. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың жалпы ред. — Алматы: Экономика, 2001.
16. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. — Алматы: Қазақ университеті, 2002
17. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И. - М.: Финансы и статистика, 1999.
18. Банковское дело /Под ред. Лаврушина О.И. — М.: Финансы и статистика, 1998.
19. Банки и банковские операции в России / Под ред. Лапидуса М.Х. - М., 1996.
20. Маркова О.М. и др. Коммерческие банки и их операции. — М.: Банки и биржи, 1995.
21. Брокеры и регистраторы на рынке ценных бумаг. Учебное пособие. — Алматы: Ирбис, 2000.
22. Гвоздев Б.З. Факторинг. — М.: Ассоциация авторов и издателей, Тандем, Экмос, 2000
23. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың жалпы ред. — Алматы: Экономика, 2001.
24. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И. — М.: Финансы и статистика, 1999.
25. Шеденов О. Жалпы экономикалық теория. Алматы, Экономика 2005. – 680 б
26. Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под.ред. Дробозиной Л.А. – М.: Финансы, ЮНИТИ, 2001.
27. Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. «Елорда» - 2002 ж 159 – 161 б
28. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. — Алматы, изд. 2-е, перераб. и доп. Қаржы-қаражат 1997.