Банк ресурсы

Мазмұны

 

Кіріспе......................................................................................................................3

 

I – бөлім.  Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.

             1.1. Банк ресурстарының ұғымы мен құрлымы................................5

             1.2. Банк ресурстарын құрайтын операциялар..................................8

             1.3. Банк меншік капиталының көздері мен қызметі, жіктелуі...10

 

II – бөлім. Банк ресурстарын жоспарлау және реттеу.            

             2.1. Банктің тарылатын қаражаттарын реттеу................................16

             2.2. Қазақстандағы    банк   ресурстарының  саясатын  жетілдіру

                   жолдары.............................................................................................22

             2.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша – несие саясаты.................25

 

Қорытынды..........................................................................................................30

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................32

Қосымшалар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстан Республикасының коммерциялық банкі өзі жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол сияқты басқа да мүдделендіру мөлшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция деңгейіне байланысты белгілейді.

Коммерциялық  банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.

Банк ресурстарының  құрылымына мыналар жатады:

1.  Банктің меншікті капиталы.

2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.

Қазақстан Республикасының  коммерциялық банкі ресурстарының басты мақсаты — Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық актиатік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

 

І –  бөлім.  Банк ресурстарынын қалыптастыру теориясы.

1.1 Банк  ресурстарының ұғымы мен құрлымы.

 

Коммерциялық  банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос ақшалай  қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әр түрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялық негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.

«Банк ресурстары»  термині «несиелік ресурсы» қарағанда кең ұғымды білдіреді. Банк ресуретары тек несиелеуге ғана емес, сол сияқты басқа да активтік немесе комиссиондық операцияларды қаржыландыру үшін   пайдаланылады.

Банк ресурстары – бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

Нарықтық қатынастарға өту барысында банктік ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік қоры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.

Коммерциялық  банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.

Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:

1.  Банктің меншікті капиталы.

2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.

Банк   ресурстарының    құрамындағы    меншікті    капитал үлесі      тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10% ға  жуық бөлігі  өтелсе,  ал  қалған     бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.

   Банкінің капиталы ( өзіне меншікті құралдың ), қолданылатын аласы да емес, сомма сияқты анықталады:

- банкі жарғылық  капиталының;

- банкі қорларының;

- таратымаған  пайданың;

Үлкейген мөлшерге:

- резервті мүмкіндер  жоғалтулар қарыздарға 1 және 2 топтардың тәуекелді;

- алынғанды  ( төленгенді ) жиналғанды - табыс алдыңғы ақысымен;

- шетел валютаға  құралдардың қайта бағалаулары;

- құнды қағаздардың қайта бағалаулары;

Азайтылған  мөлшерге:

- жіберілген  зияндардың;

- сатып алынған  өзіне меншікті акциялардың;

- акционерліксіз  банкі жарғылық капитал арттырулары оның тіркелген мағынамен;

- міндетті резерв  ішіне салулардың құнды қағаздың;

- несиелердің,  кепілдіктердің, пайдалануға берілгендердің лимиттар сыртынан;

- заттық активтардың  тауып алуына шығындардың арттырулары  өзіне меншікті қайнарлармен;

- келешек дәуірлердің шығындарының есептелгендерге, бірақ емес төленгенмен  пайыздарға;

- дебиторлық  қарыздың, ұзақтықпен 30 күннен жоғары;

- есеп-қисап  банкілердің ұйымдарымен бөлінген  құралдармен.

Қорғау функция. Банкті жою оқиғасында салымшыларға өтем төлеу мүмкіншілігін білдіреді.

Шапшаң функция. Белгілі, не табысты жұмыс басына арналған банктерге старттық капитал  қажетті, ғимараттардың тауып алуына қолданылады, жабдықтаудың, қаражаттық резервтердің жасаулары ойда болмаған зияндар әлде қалай кездессе. Бұлар өзіне меншікті капитал сонымен қатар мақсаттар қолданылады.

Реттеуші функция. Банкілердің табысты жұмыс жасауында  қоғам құштарлығымен байлаулы, сонымен  қатар заңдармен және мүмкіндік  беретін ережелермен мемлекеттік  органдарға жөнге салу функциялары жүзеге асыру және бақылаудың.

             1.2 Банк ресурстарын құрайтын операциялар.

         Банк өз қызметтерін банктік пассив және актив операциялары арқылы атқарады. Пассив операциясы деп банктердің өзіне ақша қаражатын тартып, банктік ресурстар кұру операцияларын, ал актив операциялары деп осы қаражатты орналастыру операцияларын айтады.

Банктің негізгі пассив операцияларына: банкнота эмиссиясы, коммерциялық банктердің және мемлекеттік қазынашылықтың (қаржы министрлігінің) ақша салымын қабылдауы, банктің өз капиталын құру операциялары жатады. Көп елдерде орталық банктің ақша қорларының негізгі көзі – банкнота шығару, яғни 40-тан 85%-ға дейінгі пассив операциялары. Қазіргі     кезде шығарылатын     банкноталар     алтынмен қамтамасыз   етілмеген (фидуциарный)   өз   құны   жоқ   ақша. Банкнота шығарудың қазіргі механизмі коммерциялық банктерге   несие   беруге,   мемлекеттік   бағалы   қағаздарды   сатып алуға   және   алтын   валюталык   резервтерді   ұлғайтуға   негізделген.   Банктерді  несиелегенде  банкнота  шығару  вексель және баска банктік міндеттемелермен қамтамасыз етілген; ал мемлекеттік   карыз   міндеттемелерін,   алтынды   және   шетел валютасын сатып алғанда соларға сәйкес мемлекеттік міндеттемелермен, алтынмен және шетел валютасымен камтамасыз етіледі.    Басқаша    айтқанда,    банкнота    эмиссиясы    орталық

банктін актив  операцияларымен камтамасыз етіледі. Осыдан оның    пассив    және    актив    операцияларының    байланысы көрінеді.

Орталық банктің "Банкнота эмиссиясы" деп аталатын пассив операцияларының мөлшері оның: банктерге қарыз, мемлекеттік бағалы қағаздарды, шетел валютасын және алтынды сатып алу деген актив операцияларына байланысты болады. Осы тұрғыдан алғанда, орталық банктің актив операциялары пассив операцияларына қарағанда алдымен кұрылады. Алайда бұдан орталык банктің несие жүйесіне және мемлекетке берген кез келген қарызының орнына банкнота шығарылады деген ұғым тумайды.

Орталық банктің  несиесі онда ашылған коммерциялық банктер мен мемлекеттік қазынашылықтың шоттарына жазылуы мүмкін. Бұл жағдайда орталық банктің банкноталық эмиссиясы емес, депозиттік эмиссиясы жүзеге асырылады.

Орталық банктің  ақша ресурстарының келесі көзі -коммерцяялык банктер мен каржы министрлігінін акшалы салымы. Коммерциялық банктер орталық банктегі ашылған процентсіз шотқа міндетті резервтерімен коса өзінін кассалык корының бір бөлігін сақтауы мүмкін. Кейбір елдерде міндетті резервтер процентсіз арнаулы шоттарда жинақталады. Орталық банк коммерциялық банктерге белгілі бір бекітілген проценттік мөлшермен мерзімдік шоттарды да ашуы мүмкін.  Ал орталық банктің  өз каниталының үлесі пассив операцияларынын 4%-ын кұрайды.

 

                    1.3 Банк меншік капиталының көздері мен қызметі, жіктелуі.

 

Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі осының есебінен банкте қажетті резервтер құралады. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.

Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шарауашылық қызметін  қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты  және өткен жылдардағы  бөлінбеген пайдасы.

Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер ететін әр түрлі факторларға атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданы пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту максатына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

Сонымен, қатар  коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:

• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• қосымша капиталдар;
• банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар (резервтер);
• бөлінбеген банк пайдасы.

Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банктердің пруденциялық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.

Қазақстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық формаларда құрыла алады:

• акционерлік банк формасында;

• пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында;

Пай қосу арқылы қүрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта мөлшері анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан жарналары көлемінде жауапты болып саналады. Мұндай банктердің жарғылық капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың қосымша қосқан жарналары және пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлгайту үшін қосымша акцияларын эмиссиялайды, сол сияқты бұрынғы шығарылған акцияларының бағасын өсіреді.

Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің акциоиерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар — акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің акциясы – банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын және дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы қағаз.

Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде әр түрлі келеді. Акционерлік капитал келесідей түрлерге бөлінеді:

а)меншікті акционерлік капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және бөлінбеген пайдадан тұрады;

б)банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әр түрлі шығындарды жабуға, дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған карыздың орнын жабуға арналады;

в)банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді вексельдері, облигациялары).

Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды  шығарады.

Жалпы, банктің акционерлік капиталының құралуы төмендегідей кезендерден тұрады:

1. бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны сараптамадан өткізу;

2. бағалы қағаздарды эмиссиялауды тіркеу;

3. банк-эмитенттің бағалы қағаздарын тіркеу;

4. шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаздардың нәтижелерін тіркеу.

Банктің меншікті каражатының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор — банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры.

Сондай-ак, резервтік  қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік қордың шамасы заңды түрде жарғылық капиталға белгілі бір пайыз мөлшерінде, айталық, 25% мөлшерінде құрылатын болса, оның мөлшері жарғылық қормен теңескен жағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады. Резервтік қордың құралуының негізгі көзіне банк    пайдасы жатады.     Кейде,    банкте    пайда, болмаған жағдайда резервтік кор есебінен банктің артықшылығы бар акциялары бойынша пайыздар төленеді.