Қазақстандағы жұмыссыздық деңгейі

2. жұмыс табуға  көмек т.б

Бұл факторларды  қолдана отырып сыртқы жұмыс іздеп  келушілер мәселесін де еске алған  жөн.

         Қазіргі замандағы жұмыссыздықтың  сипатына бірнеше факторлар ықпал  етеді:

• ғылыми –техникалық прогресс;
• экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылық;
• сыртқы экономиканың бәсекелестіктің күрт күшеюі.

     2006-2008 жылдары кедейшілік пен  жұмыссыздықты азайту саласындағы  негізгі мақсат еңбек нарығында  белсенді саясатты жүзеге асыру  арқылы кедейшілікті азайту және  тиімді жұмыспен қамтуды қамтамасыз  ету, жұмыссыздық деңгейін төмендету,  жұмыс күшінің сапасын арттыру  болып табылады.

          Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 27 қантардағы № 68 қаулысымен бекітілген Қазақстан  Республикасының халқын жұмыспен қамтудың 2005-2008 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру 902,1  мың жаңа жұмыс орнын құру, 403,1 мың адамды жұмысқа орналастыруды ұйымдастыру, 333,5 мың адам үшін қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру, 70,8 мың жұмыссызды кәсіптік оқуға және қайта даярлауға жіберу есебінен еңбек нарығындағы шиеленісті төмендетуге мүмкіндік береді.  

         Бағдарламада халықтың жұмыспен  қамтылу деңгейін өсіруді ынталандыруға,  мақсатты топтардың жұмыспен  қамтылуына жәрдемдесуге, халықтың  жұмыспен қамтылу саясатын ақпараттық  қолдауға, жұмыспен қамту саласындағы  нормативтік  құқықтық базаны  жетілдіруге бағытталған шаралар   кешенін жүзеге асыру көзделеді.  Кедейшілік пен жұмыссыздықты  азайту саласындағы негізгі мақсат  экономикалық өсу, жұмыспен қамтудың  өнімділігі, еңбек рыногындағы белсенді  саясат және халық табысын  көбейту, кедейлердің денсаулық сақтау және білім беру қызметтеріне қол жетімділігін арттыру, әлеуметтік қорғаудың атаулылығын жақсарту және шешімдер қабылдауға қоғамдық институттарды тарта отырып, мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру үшін жағдайлар жасау болып табылады.

Аталған  мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді  шешу көзделеді:

• елдің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету;

     -    шағын бизнесті қоса  алғанда кәсіпкерлікті дамыту  үшін қолайлы  

          жағдайлар жасау;          

• қосымша жұмыс орындарын құру, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру және шағын кредит беру, жұмыссыздарды кәсіптік оқыту, біліктілігін арттыру және қайта даярлау есебінен еңбек рыногындағы белсенді шараларды одан әрі дамыту және жетілдіру;
• денсаулық сақтау, білім беру секторларындағы мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімділігін, әрі қол жетімділігін арттыру;
• халықтың кедей және осал таптарының мүдделерінде атаулы әлеуметтік көмек көрсету тетіктерін жетілдіру;
• елдегі кедейшілікті азайтуда мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру;
• жұмыспен қамтудың белсенді нысандарын дамыту бағытында нормативтік  құқықтық базаны жетілдіру, ішкі еңбек рыногын қорғау;
• елдің еңбек   ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамассыз ету арқылы  жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету;
• еңбек рыногының икемділігін арттыру, мақсаты халық топтарына кіретін адамдарды тиімді қолдануды қамтамассыз ету;
• азаматтардың еңбек  және кәсіпкерлік бастамашылығын қолдау;
• жұмыс орындарын құру мониторингі бойынша ақпараттық базаны жасау, республикаға шетелдік жұмыс күшін тарту кезінде қазақстандық азаматтарды даярлау және қайта даярлау;
• еңбек қатынастарын заңдастыру, жұмыс орындарын құру және еңбек рыногында азаматтарды кәсіптік даярлауды арттыру;
• еңбек нарығының негізгі көрсеткіштерінің  тұрақты мониторингін, сондай-ақ орталық және жергілікті органдардың жұмысын жұмыссыздық  мәселелерін шешу тұрғысынан бағалауды жүзеге асыру;
• жұмыссыздық проблемалары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізу;

          Жұмыспен қамту саласындағы саясат  халықтың жұмыспен өнімді қамтамасыз  етілу мақсатарға сүйенгенде  ғана табысты болуы мүмкін. Бұған  еңбек ресурстары сапасын қамтамасыз  ету арқылы ғана қол жеткізуге  болады. Экономикалық өсуді қамтамассыз  ету үшін қажетті еңбек ресурстарының  сапасы адам ресурстарын дамыту  стратегиясы арқылы мүмкін болады. Бұл, өз кезегінде, халықты  әлеуметтік қорғау жүйесінің  тиімділігіне оң әсер етеді.

          Кедейшілік пен жұмыссыздық мәселелерін  шешуде қысқа мерізімді және  орта мерізімді мақсаттар жігін  айқын ажырату қажеттігі туындауда.

          Орта мерзімдегі жоспардың(2005-2010жылдар)  басты мақсаты:

• экономикалық құрылымдық реформалар арқылы жұмыс күшіне сұранысты ынталандыру:
• кәсіпкерлік үшін қолайлы орта қалыптастыру;
• инвеститциялық қызметті ынталандыру және жаңа жұмыс орындарын құру;
• адам капиталының сапасын жақсарту;
• жалақы мен табысқа кепілдік беру;
• халықты әлеуметтік қорғаудың көп деңгейлі жүйесін дамыту.

2010жылдың 01. 05-на жұмысқа орналасуға жүгінген адамдар саны 624, жұмыспен қамту бөлімінің көмегімен 370 адам жұмысқа орналасты. Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі қала мекемелерінен қажетті мамандармен кәсіпкерлерді саралап отырады, еңбек рыногында қажеттіе мамандыққа жұмыссыздарды оқыту және қайта оқыту туралы жұмыс жүргізеді. № 20 КЛ білім мекемесімен тығыз жұмыс істей отырып (жоспар бойынша) жыл басынан 79 адам мына мамандықтар бойынша: есепші, кең көлемді іскер, электрик оқуға жіберілді. Жол картасы бойынша кәсіптік оқуға 68 адам 5 мамандық бойынша (слесарь-сантехник, газэлектрмендәнекерлеуші, электромонтер, ағаш ұстасы, қалаушы) жіберілді. Жұмыссыз азаматтардың қоғамдық жұмыстарға қатыса отырып табыс табуы жұмыссыздық мәселелерін шешудің бірден –бір тиімді тәсілі болып табылады. Жыл басынан қоғамдық жұмыстың 18 түріне, 240 жұмыссыз азаматтар қатысқан. Халықтың ынталы тобына жататын азаматтарды өндіріс орындарына бекіту әлеуметтік жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік туғызады. Жыл басынан бастап, мына кәсіпорындарда: «Су Құбыры» МКМ, «Благоустройство» МКМ 6 адам әлеуметтік жұмыс орындарына жіберіліп, сол мекемелерде тұрақты жұмысқа орналасты. Жол картасы бағдарламасы бойынша әлеуметтік жұмыс орындарына 50 адам жіберілді, 29 жасқа дейінгі жастар арасынан 56 адам Жастар практикасына жіберілді. Кедейшілік шегінен төмен тұратын 535 өтініш берген азаматтарғаи 11,4 м.т. мөлшерінде атаулы әлеуметтік көмек төленді. 18 жасқа дейінгі балалары бар аз қамтылған отбасыларына 1093 балаға жәрдемақы 4887,0 мың. теңге төленді, тұрғын үй көмегі 843 жанұяға (соның ішінде жеке үйлердегі 138 жанұяға) төленді. Мүгедек балаларды үйде тәрбиелеп, оқытатын отбасыларына 39 адамға 257,0 мың теңге көлемінде төленді. Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне коммуналдық қызметтерге компенсация 42 адамға 537,1 мың теңге төленді. Жеке қосалқы шаруашылығын дамытуға берілеті көмек 7 аз қамтылған отбасыларына 1310,0 мың теңге көлемінде берілді. Ұлы Отан соғысы Жеңісінің 65 жылдығына арнайы 16875,0 м.т. (соның ішінде республика бюджетінен 10975,0 м.т., жергілікті бюджеттен 5900,0 м.т.) көлемінде материалдық көмек төленді. Қарттар мен мүгедектерге үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімшесі 79 адамға көмек көрсетеді, оның ішінде ҰОСҚ және ҰОСМ – 3 адам, жалпы ауру мүгедектері – 10 адам. 9 әлеуметтік қызметкер әлеуметтік көмеккөрсетеді.

 

Жалпы, мамандардың пайымдауынша, бұл мәселенің оңтайлы шешілуі  үшін  алдымен мынадай ұсыныстар ескерілуі керек:

а) Үкімет ең алдымен ұлттық кәсіби жұмысшы табын қалыптастыруға мән беруі тиіс. Жасыратыны жоқ, 1992-1993 жылдары дайындалған кәсіби-техникалық мамандықтардың базасы бұл күні нарықтық заманға сәйкес келмей қалды. Қазір жаңарған техниканың тілін білетін қазақ азаматтары некен-саяқ. Сондықтан орта кәсіби мамандарды жаңа технологияның тілін білуге бейімдегеніміз жөн.

ә) Елдегі жұмыссыздықты жоя  алмай тұрып, гастарбайтерлерді  қаптату жұмыс күшін өзімізде қалыптастыруға  кері ықпал етеді. Сондықтан гастарбайтерлерге қатысты заңды ғана қатайтып қоймай, «сөлін ішіне жиған» мықты бағдарламалар арқылы жұмыс істеуіміз керек. 
б) Сондай-ақ біртіндеп уақыт талабына сай ішкі миграциямызды да жөнге келтіріп алуымыз қажет. Қолайсыз аймақта тұрып жатқан халықтың қолайлы аймақтарға қоныс аударуына жағдай жасасақ оларды жұмыссыздықтан құтқарар едік.

Міне, жұмыссыздық мәселесін  шешуде біздің Үкіметтің  басты мән беретін бағыты  осы болуы тиіс. Ал одан соң, әрине, өндіріс орындарын көбейтіп, агроөнеркәсіпке жан бітіріп, шикі өнімді өңдеудің тілін таба білсек,  жұмыссыз қалу жайын  талқылап та жатпайтын едік.

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Нарықтық  экономикада әрқашан да жұмыссыздық  проблемасы бірге жүреді. Себебі нарықтық экономика ұсыныс пен сұранысқа  байланысты реттелетін болғандықтан жұмыссыздық  пен нарық айырылмас деп айта аламыз. Қазақстан мемлекеті тәуелсіздігін  алғаннан бергі жылдарда жыл өткен  сайын жұмыссыздық саны өсе түсуде. Бірақ оны экономистер өтпелі экономиканың жазылмаған заңы деп түсіндіріп отыр. Сол себепті бұрынғы КСРО елдері, ал қазіргі жаңа тәуелсіз мемлекеттер (ЖТМ) елдерінің барлығында жұмыссыздар  саны өсу үстінде. Сол себепті  әр мемлекет өздерінің шамалары келгенше жұмыссыздыққа қарсы саясаттар  қолданылады. 90-шы жылдардың басында, яғни бірінші жартысында жұмыссыздарды  ешкім тіркемеді және олар қанша, олардың әлеуметтік – экономикаға  әкелетін зияндары бар ма, бар болса  қандай, міне осы сияқты сан-алуан  сауалдарға жауап іздеуге әркім-ақ құмар еді. Бірақ оған жақсы беретін  ешкім жоқтай көрінді. Бірақ бұл  мәселені сонау Самуэльсон, К. Маркс, Кейнстердің теориясынан табуға болар еді. Бұлардың еңбегі арқылы біз  жұмыссыздықтың экономикалық және теориялық  жақтарымен толық танысуға мүмкіндік  береді. Олар туралы бұл еңбекте  толық айтуға мүмкін емес және барлығын толық қамта алмағандықтан ең негізгі теорияларын жазып отырмын.

Қазақстандағы еңбекпен қамтамасыз ету мекемелеріндегі  тіркелген жұмыссыздар саны бір  қалыпты деңгейде деп айтуға болады. Бірақ ол мекемелерге тіркелмегендер саны қанша екені белгісіз. Міне, біз осыған қарап-ақ мынадай тұжырым  жасай аламыз. Егер мемлекеттік жұмыспен қамту мекемелері дұрыс жұмыс  істелмегенде мемлекеттік статистика орындары ешқашан толық жұмыссыздар  туралы мәлімет ала алмайды.

Біз тәуелсіздігімізді  алғаннан кейін өз бетімізше жұмысшыларға жалақы төлемдерінің тарифтерін тоқтаттық. Осыған байланысты жалақы мен төлемақыларды  төлей бастадық. Бірақ бұл төлем  ақылар әр-түрлі мамандар үшін әр-түрлі  көлемде болады. Олар белгіленген  категориясымен сол категорияға  сәйкес коэффициент белгіленеді, бұл  коэффициенттер тек мемлекеттік  мекемелер үшін орындалады. Ал жеке меншік кәсіпорындар мен компаниялар үшін ол ешқандай әсер етпейді. Бұл жерде айта кететін мәселе елдің экономикалық жағдайы өскен сайын категориялар бойынша коэффициенттер де өсуі мүмкін, ал жеке меншік кәсіп орындар мемлекет тағайындаған коэффициенттен жоғары қоя алады.

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Аубакиров  Я.А. „Экономикалық теория”. А  – 1999 ж.

2. Борисов  Е.Ф. „Экономическая теория”.  М – 1997 ж.

3. Базылева  Н.И. „Экономическая теория”.  М – 1998 ж.

4. Добрынин  А.И. „Экономическая теория”.  Санкт-Пет. - 2000 ж.

5. Винокурова  А. „Безработица в РК”. // Казахст.  правда 2001 – 27 дек. 

6. Росновская  Е. „О безработице В Казахстане”. // Казахст. правда 1997 – 19 авг. с. 2.

7. Тамшыбаева  З. „Жұмыссыздықпен күресу керек”. // Қазақстан әдебиеті – 2001 ж.  – 16 ақпан.

8. Садықбекова  А.И. „Жұмыспен қамту”. // Аль-Пари. 2001ж.-№5-6 ст. 53-55.

9. Росновская  Е. „О безработице В Казахстане”. // Комсом. правда 1997 – 15-22 авг. с. 7.

10. Нурланов  А. „Рынок южной столицы, проблемы  и пути их решения”. // Труд  в Казахстане 1999 г. №7. с. 4-7.