Қазақстан валютасы

Мазмұны 

    Кіріспе                                                                                         

      1. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы                                - 4

1.1 Валютаның  мәні, нарығы                                                                                 - 4

1.2 Валюта  бағамы, жүйелер, фактор, паритеті                                                - 6

1.3 Халықаралық  есеп айырысу балансы                                                            - 10

   

      Негізгі бөлім

    

       2. Қазақстан Республикасының валютасының даму кезеңдері         - 13

1. Қазақстан Республикасының валюта жүйесі                                                - 13

2.2 Қазақстан Республикасының   валюта   ресурстарының   қалыптасуы,

      пайдалануы                                                                                                   - 16

2.3 Ұлттық валютаның даму жолдары                                             - 21 

     Қорытынды                                                                                                      -29 

     Қолданылған әдебиеттер тізімі                                                                    -31     
 
 
 
 

 

Кіріспе 

Валюта негізінен екі мағынада қолданылады.

    Біріншіден, елдің ақша бірлігі – оның ақша жүйесінің элементтерінің біреуі, ал екіншіден, шетел мемлекеттерінің ақша белгісі ретінде, мұнда олардың несие және төлем құралдары көрініс алады. Валюта жүйесі деп мемлекетаралық келісімшарттарымен жасалған валюталық қатынастарды ұйымдастыру және реттеу формасын білдіреді. Негізінен валюта жүйесі үш түрге бөлінеді:1.Ұлттық валюта жүйесі; 2.Дүниежүзілік валюта жүйесі; 3.Аймақтық немесе мемлекетаралық валюта жүйесі.

    Ұлттық  валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы  өндірісті қалыптастыруға және халықаралақ төлем айналымын қамтамасыз етуге қажетті валюта ресурстарын пайдаланатын экономикалық қатынастардың жиынтығы. Ұлттық валюта жүйесі ұлттық валютаға негізделіп құрылады. Ұлттық валюта – елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол фирмада және қолма-қол емес формада болады. Оның элементтері орталық банк және коммерциялық банктер.

    Дүниежүзілік  валюта жүйесі алтын монеталы стандарт негізінде құрылып, 1867 жылы басшы  елдердің өкілдері қатысқан Париж конференциясында мемлекетаралық келісіммен заңды түрде рәсімделді.

    Аймақтық  валюта жүйесі – дүниежүзілік валюта жүйесінің шеңберінде батыс Европаның  өнеркәсібі дамыған мемлекеттерін  біріктіретін ұйым. Ол 1957 жылы Рим шарты  бойынша құрылған «Жалпы нарық» одағындағы мемлекеттердің экономикалық және валюталық ынтымағының дамуынан бастау алып, 1979 жылы құрылды.

    Бұл жұмыстың құрылымына келетін болсақ, ол үш тараудан тұрады. Бұл тараулардың  әр қайсысы өте маңызды,әрі ерекше. Курстық жұмысым тек қана үш тараудан тұрмай, ол бірнеше бөлімдерден, әдебиеттерден, қосымшалардан 1тұрады.

    Бірінші тарауда, ҚР-ның Ұлттық валютасы зерттелген. Мұнда валютаның мәні, нарығы, бағамы, жүйесі, факторы, паритеті, халықаралық  есеп айырысу балансы қарастырылады.

    Екінші  тарауда, валютаның даму кезеңдері  де қарастырылып,зерттелген. Мұнда ҚР-ның валюта жүйесі, төлем балансы, валюта ресурстарының қалыптасуы, пайдалануы қарастырылады.

    Үшінші  тарауда, Ұлттық валютаның тұрақтандыру жолдары туралы қарастырылады. Оның ішінде инфляциямен күресу жолдары  туралы айтылған.

    Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті валютаның қайшылықтарын қарастырып, валютаның мәнін, оның жүйе қатынастарын талдау және Қазақстандағы Ұлттық валютаның банктегі қызметін атау.

      
 

 

I тарау Қазақстан  Республикасының  Ұлттық валютасы

 

        1.1 Валютаның мәні, нарығы. 

     «Валюта» деген терминді екі мағынада қолдануға болады.

     Біріншіден, елдің ақша бірлігі – оның ақша жүйесінің элементтерінің біреуі деп.

    Екіншіден, шетел мемлекеттерінің ақша белгісі ретінде,мұнда олардың несие және төлем құралдары көрініс алады.

      Ал жалпы түсінікке келсек, валюта  халықаралық төлем есеп айыру  айналымындағы  ұлттық  ақшаны  пайдаланудың  ерекше  әдісі   болып табылады.

     Қай  ел  болмасын, ол басқа   елдермен  есептескенде, шетел   валютасын  қолданылады. Сондықтан   шетел тауарлары  мен  қызметтерін өтеу қажеттігі валюта айырбасы  мәселесін  тудырады. Валюта сыртқы валюта нарығында  сатылады. Осы сатылымдар әлемдік  қаржы нарығының  елеулі бөлігін құрайды. Мемлекет валюта қатынастарын  Орталық  банк арқылы  реттеп  отырады. Бірақ, валюта  нарығы – децептрализациаланған (бір орталыққа бағынбайтын) нарық болып  табылады. Мұнда Орталық банктен  басқа көптеген мекемелер мен делдалдар әрекет етеді. Қаржы нарығының  аса  ірі орталықтары: Лондон, Нью-Йорк, Майндағы  Франкфурт, Токио, Мәскеу қалалары. Валюта нарығында сұраныс пен ұсыныс орналасады, тауар нарығында әрекет ететін заңдылықтары осы нарыққа  да тән  болады.

    Сыртқы  валюта  нарығының  институттарына  Орталық  банк, ірі  коммерциалдық  банктер, банктік емес дилер мен брокерлер жатады. Коммерциалық банктер валютамен жасалатын сатып алу, сату  операцияларының  ірі мүшесі  болып  табылады. Дилер ретінде  бұлар «валютаның деңгейін» қолдайды, яғни   олардың  корреспонденттенген банктердегі  ұлттық  ақша  салымы  болады. Бұл  банктерге валютаны  «сатып  алушы бағасынан» жоғары  болатын «сатушы бағасымен» сатудың  арқасында   пайда табуға мүмкіндік береді.

    Коммерциалық  банктер  жеке  фирмалардың  шетел  валютасын  сатып  алу, сату  туралы  тапсырмасын  орындап, брокер  рөлін  атқаруы мүмкін. Валюта  нарығы  өте үлкен  нарық, сондықтан  осы нарықта банктік  емес  дилерлік  және брокерлік  фирмаларда  әрекеттерін  жүргізе алады. Экономикасының  жағдайы  төмен  және  демократиалық жүйелері дамыған елдерде «қара» валюталық  нарықта әрекет  ететін, тіркеуден  өтпеген  келісімдердің  делдардары  мен  мүшелерінің  саны  өте көп  болды.

    Валюта  нарығында  есеп  айырысу қолма-қол  ақша  арқылы  және  қолма-қол  ақшасыз  жүргізіледі. Бірінші, валюта немесе  жол  шегі  қолданылады. Қолма-қол  ақша  айналымы  қаржы  операциаларының  өте аз шамасын құрады. Жол шегі валюталық аккредитивтің  бір түрі болып  табылады. Демек, «Американ  Экспресс» компаниясының  кең тараған жол шегін, белгілі бір дисконт бойынша шетелде коммерциалық бакте қолма-қол валютаға айырбастап алуға болады.

    Қолма-қол  ақшасыз төлемдерді коммерциалық банктар  телеграф немесе аударылатын вексель  арқылы орындайды. Осы вексельдер кейін, белгіленген мерзімде төленуі мүмкін және ел ішіндегі айналымда жүретін  қарапайым вексель түрінде айналуы  мүмкін.

    Экспортерлер  мен  импортерлердің  шығындары  ұлттық валютада белгіленеді, бірақ  сатушыға өз елінің валютасына сатады. Ұлттық ақша түрінде түскен түсімнің көлемі, осы екі валютаға сұраныс  пен ұсыныстың ара қатынасымен  белгіленетін  валюта курсына тәуелді болады. Әдетте, валюта курсы – бұл басқа елдің ақша бірлігі түрінде белгіленген ұлттық ақша бірлігінң бағасы болып табылады. Оның екі жақты көрінісі болады: шетел валютасын сатып алу үшін қажет шетел валютасы бірлігінің саны.   Валютаның сұранысы мен көлемі оның бағасына – валюта курсына тәуелді болады.

    Біртұтас  халықаралық валюта нарығының әр орталығында бір валютаның өзінің курсы әртүрлі болып қалыптасуы мүмкін.  Валюта дилері бір жерде  валютаны сатып алып, оны екінші жерде сатып, біртұтас халықаралық валюта курсының бір дәрежеде қалыптасуына ықпал етеді. [1,381-382 бет]

Қазақстан Республикасындағы  банктер және банк мекемелері туралы заңындағы 36 бабындағы Қазақстан  Ұлттық Банкінің валюта нарығындағы интервенцияларында көрсетілген.

Қазақстан  Ұлттық Банкінің валюта нарығындығы интервенциялары банкаралық немесе биржа нарығында Қазақстан теңгесінің бағамына ықпал ету үшін шетел валютасын сатып алуы-сатуы ұғынылады.

    Қазақстан Ұлттық Банкінің валюта нарығындағы интервенцияны  валюталвқ мәміленің  қандай да болсын түрін қолдана отырып, кез келген банктер немесе валюта биржалары арқылы дербес жүзеге асырады.

    Қазақстан Ұлттық Банкінің валюта нарығындағы интервенциялары  жалпы ақша-кредит саясаты шеңбнрінде жүргізіледі.[7,36-бап] 
 

1.2 Валюта бағамы, жүйелер,  фактор, паритеті 

       Экономикадағы төлем балансында  көрінетін өзгерістер түбінде  келіп, валюта курсына ықпал  жасайды. Валюта нарығы өз жағынан  пассивтік білдірмей, белсенді  түрде экономикадағы процестерге  әсер етеді. Мемлекеттің валюта  нарығын реттеу саясаты оның экономика процестеріне қатынасуының әр түрлі дәрежесімен сипатталады. Осыған байланысты валюта нарығын және курсын ұйымдастырудың қарама-қарсы екі жүйесі болады:

     1.Валютаның айырбастау курсы  сұраныс және ұсыныспен белгіленген  жағдайдағы валюта курсының жұмсақ немесе еркін жүзу жүйесі. Шұғыл өзгерістер болып қалғанда, мемлекет курсты жанама реттеу арқылы қолдап отырады;

    2.Қатал  белгіленген валюта курстарының  жүйесі. Осы жағдайда сұраныс  және ұсыныс өзгерістерінің нәтижесінде  курстың ауытқуы болмайды. Бұл жағдай валюталық және басқа нарықтардың қызметтеріне мемлекеттік кірісудің күшті болуымен қамтамасыз етіледі.

      Валюта курсының осы екі қарама-қарсы  жүйелерінен басқа көптеген аралық  жүйелері де болады. Демек, Экономистердің  көбінің тұжырымдалуы бойынша, бүгінгі АҚШ-та еркін жүзетін, қатал белгіленген курстар жоқ, онда «басқарылған жүзу» жүйесі қолданылады. Осы жүйе доллардың маңайында басқа валюталардың жүзуіне, егер осы «жүзу» АҚШ экономикасына жағымды болса, жол береді.

     Валюта курсы ұзақ мерзімде паритетпен белгіленуге тиіс. Паритет өз кезегімен, елдегі еңбек өнімділігінің дәрежесіне, экономикалық өсудің қарқыны және сапасына, экономиканың құрылымына және халықаралық еңбек бөлінісіне тартылуына тәуелді болады.

     Валюта курсы қысқа және орта мерзімде валюта нарығындағы сұраныс және ұсыныспен белгіленеді. Осы процестер төлем балансында көрсетілген. Сондықтан, төлем балансын белгілейтін фактор, сонымен қатар айырбас курсына әсер етеді. Валюта нарығында тепе-теңдік экспорт және импорт көлемімен, капиталдың кіріс және шығысымен байланысты болады. Валюта курсын белгілейтін факторлар:

    1.Тұтынушылардың  талғамының өзгеруі тауарлар  мен қызметтердің экспортын немесе  импортын өсіреді. Шетел тауарларының  ұнамдылығын жарнама және т.б.  арқылы өсіруге болады. Импорттық тауарлардың ұнамдылығының өсуі олардың тұтынуын өсіреді. Экспорт көлемі өзгермесе ұлттық валютаның ұсынысы шетелдікімен салыстырғанда өседі. Осы фактордың ықпал ету нәтижесінде ұлттық валюта құнсызданады. Егер тұтынушылардың талғамы жергілікті заттарға ауысқан болса, керісінше процестер жүреді.

    2.Белсенді  сауда саясаты да экспортерлер  мен импортерлер жасап отырған  экспорттың  және импорттың валютаға  сұранысы мен ұсынысының көлемін  өзгерте алады. Баж салығы және  импорт  квотасы  енгізілгенде, тауардың сапасына және қоршаған ортаны сақтаудың қатал стандартына «күтпеген»  жаңалықтар енгізілгенде,  импорт  төмендейді. Бұндай шаралар әкімшілік  болғандықтан  халықаралық  сауданың көлемін төмендетеді, жеке елдерге  дискриминация  тудырады. Сондықтан  валюта нарығын тұрақтандыру  мақсатымен осындай саясатты қолдану негативтік дәрежелер тудырады.