Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі жанама салықтар

Бюджетке аударылуға тиіс акциздердің сомасы банк және банк операцияларының кейбір түрлерін жүзеге асыратын басқада ұйым төлем тапсырмасы алынған күні тиісті бюджетке аударады.

Уақтылы төленбеген салық  сомасы, соның ішінде ағымдық төлемдер, бюджетке осы сома төленген күні тексеру  сәтінде мерзім өткен әр күн үшін (төлем жасау күнін қосқанда) Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі белгілеген қайта қаржыландыру ставкасының 1.5 есе мөлшерінде өсім есептеліп  өндіріп алынады.

Белгіленген мерзімде жеткілікті негізсіз декларациясын табыс етпеген  жеке тұлғаға декларация ұсынылмаған әр ай үшін төленуге тиісті, бірақ декларация бойынша төленбеген соманың 5 пайыз мелшерінде айыппүл салынады.

Декларацияда көрсетілген  салық мөлшерін оның толық төленбеуіне  әкеліп соққан кеміту үшін салық төлеушіге  қемітілген салық сомасын 100 пайыз мөлшерінде айыппұл салынады.

Бір айдағы ағымдық төлемдер сомасының мөлшері кемітілген үшін кемітілген арымдары төлемдерінің 100 пайыз  мөлшерінде айыппұл салынады.

Есепте көрсетілген  тауарларды (атқарылған жүмысты, көрсетілген  қызметті) сату жөніндегі операцияларда жүргізілгені үшін аталған тауарлар (көрсетілген қызмет, атқарылған жұмыс) құнының 100 пайыз мөлшерінде айыппұл салынады.

Салық төлеуші салық  салынатын кезең біткеннен кейін  оны дұрыс есептемеу нәтижесінде  келіп түскен салығының сомасын қайтару туралы өтініш беруіне болады. Аталған сомалар төлеушіге қайтарылуы тиіс немесе төлеушінің қалауы бойынша төлеушіден тиесілі басқа сомаларының есебіне алуға жатқызылады. 

 

3.3. Акциздердің бюджет кірісіндегі орны 

Бюджеттің кірістері  орталықтанған ақша қорын құру кезінде болатын мемлекеттің кәсіпорындарымен, ұйымдармен және халықпен болатын экономикалық қатынастарынан тұрады. Бұл экономикалық қатынастардың формасы болып, мемлекеттік бюджетке түсетін кәсіпорындар, ұйымдар және халықтың әр түрлі төлемдері, ал олардың заттай материалдық енуі, бюджеттік қорда жиналатын ақша қаражаттары. Бюджеттік кірістер, қор жағынан, ұдайы өндіріс процесінің әр түрлі қатысушылары арасындағы қоғамдық өнім құнын бөлу -нәтижесі,екінші жағынан - мемлекет қолында

жинақталған құнды әрі қарай бөлудің обьектісі, яғни аймақтық салалық және мақсаттық негіздегі бюджеттік қорларды құру үшін құнды жұмсау болып табылады .

Нарықтық экономикаға  көшуге байланысты, бюджеттің кірістері  заңды және жеке тұлғалардың салықтық және салықтық емес төлемдерінен тұрады. Бюджеттің кіріс көздері ішінде ерекше орынның бірі акциз салығына тиесілі.

Акциздердің 2002-2004 жылдардағы Қазақстан Республикасының  мемлекеттік бюджет кіріс ішіндегі орны бірінші кестеде көрсетілген.  
 Кесте 1

Акциздердің 2002--2004 жылдар аралығындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіне түсуі 

Атауы	2002	2002	2003	2003	2004	2004
	Нақты (млн тг)	Үлес салмағы (%)	Нақты (млн тг)	Үлес салмағы (%)	Нақты (млн тг)	Үлес салмағы (%)
Табыстар  Барлығы	394773	100	544673	100	605676	100
Акциздер	18956	4,8	24774	4,5	29561	4,9

 

 

Кесте 1 көрсетіліп отырғандай, акциздердің Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі үлес салмағы 2000 жылы - 4,8 %, 2003 жылы -- 4,5 % және 2004 жылы 4,9 % құрады. 2003 жылы акциздердің нақты түсімі 2002 жылмен салыстырғанда 5818 млн теңгеге өскенімен де, үлес салмағы 0,3 % түскен.

Акциз салығы үлес салмағының 2003 жылы 0,3 % түсуіне алкоголь өнімдері және бензин мен дизель отындары бойынша  акциз алымдарының орындалмауы  әсер етті. Мұны екінші кестенің мәліметтері дәлелдейді.

Кесте 2

Түсу болжамы орындалмаған акцизделінетін тауарлар 

Акцизделетін тауарлар	2004	2004	2004	2004	2003 нақты	Өсу қарқыны, %
	Жоспар (млн тг)	Нақты    (млн тг)	Ауытқуы (млн тг)	Орындалуы  (%)
Алкоголь өніміне акциз	9901,2	7546,9	-20354,3	76,2	6902
Бензин мен дизель отына акциз	7608,9	6332,5	-1276,3	83	7741,3	82

 

  

Акциз салығының бензин мен дизель отыны бойынша бюджетке түсу жоспарының орындалмауы акциз ставкасының төмендеуіне байланысты.

Сонымен қатар мұнай өңдеуші компаниялар көбінесе өз өнімдерін экспортқа шығарады. Экспорт акциз салығымен алынбайтындықтан мемлекетіміздің бюджеті қаражаттан айырылды .

Сонымен, акциз салығы кез келген жанама салық сияқты тауардың бағасына қосылады, сондықтанда үстеме құн ретінде тағайындалып тұтынушыдан төленеді. Бұл салық, әрқашанда тауар бағасының өсуімен бірге өсіп отырады, сөйтіп бюджеттің тұрақты, әрі тиімді қаражат көзі болып табылады.  
 

 

ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

 Пайдаланылған әдебиеттер:

 

1. Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексі, Алматы, 2008 жыл
2. Бухгалтер бюллетені №23, маусым 2008 жыл
3. Бухгалтер бююлетені №33, тамыз 2008 жыл
4. Бухгалтер бюллетені №20, мамыр 2008 жыл
5. Бухгалтер бюллетені №16, сәуір 2008 жыл
6. Бухгалтер бюллетені №10, наурыз 2008 жыл
7. Үмбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. «Салық және салық салу» Алматы, 2008 жыл
8. В.Г Князева Д. Г.Черника «Налоговая системы зарубежных стран» Закон и право , 1997 г
9. Карагусова Г.Д. «Налоги : сущность и пракика использования» Алматы 1994 г