Аудит инвестиции

Қаржы нарығы мынадай нарықтардан түрады: валюталық, қүнды қағаздар, несеие-капиталы (ақша нарығы) жэне асыл металдар нарығы (алтын нарығы).

Қаржы нарығының  айырықша бөлігі қүнды қағаздар мемлекеттік, муниципалдық жэне корпоративтік болып бөлінеді.

Өздерінен алынатын табысқа байланысты құнды қағаздар қарыздық облигациялар, вексельдер т.б. жэне инвестициялық акция болып екі топқа бөлінеді.

Қаржылық  инвестициялардың есебі 40-қаржылық инвестициялар бөлімінде жүргізіледі, оларға 401-„Акциялар", 402- „Облигациялар", 403-„Басқадай қаржылық инвестициялар" шоттары жатады.

Қазақстанның  ішкі рыногындағы акцияларын алған  кезде 402 -„Облигациялар" шотында мемлекеттік жэне жергілікті заемдалық проценттік

облигацріяларына  салынған қаржылық инвестициялардың нақтылы қолда бары мен қозғалысы көрсетіледі және осындай бағалы қағаздар сатып алу қүнымен есептеледі.

Еншілес, тәуелді  жэне бірлесіп бақыланатын заңды  түлғалардың инвестицияларының  есебі № 13 ҚР бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес „Инвестициялар"-деп аталатын бөлімшесінің мына шоттарында жүргізіледі:

• 141- „Еншілес серіктестіктердегі инвестициялар" шоты;
• 142 - „Тәуелді серіктестіктердегі инвестициялар" шоты;
• 143 - „бірлесіп бақыланатын заңды түлғаларға инвестиция" шоты. 
  Инвестиция   аудитінің    мақсаты    шаруашылық    жүргізуші    субъекті

қолданылатын  Қазақстан Республикасының тексерілетін кезеңде қолданылып жүрген қүқықтық-нормативтік актілерге, инвестиция есебі бойынша операцияларға салық салу мен есеп эдістемесіне сэйкес белгілеу болып табылады, яғни ол қаржылық есеп берудің анықтығы туралы пікірді қалыптастыру үшін керек.

Аудит объектілері аудитордың алдында түрған мақсаттар мен міндеттемелерге негізделіп анықталады: ұзақ мерзімдік инвестициялар, соның ішінде - еншілес жэне тәуелді үйымдарға; үзақ мерзімді, қысқа мерзімді жэне т.б. қаржылық инвестициялар.

Инвестицияны  артық бағлаудан түскен төленбеген қосымша капитал: негізгі емес қызметтен түскен табысы (зияны).

Қаржылық  инвестициялық операциялар эдетте көп емес, бірақ кейбір мэмілелер көлемі бойынша өте маңызды жэне елеулі, сондықтан осындай операцияны жеке зерттеу мен бағдарлаудың ерекше жөні бар.

Инвестиция аудитіне кіріскенде аудитор ақпараттың негізгі көзі болып не қызмет ететінін айқындауы тиіс, яғни бұл жағдайларда мынадай ақпарат көздері болуы мүмкін:

1. Инвестиция есебі бойынша бастапқы есептік қүжаттама;
2. Мәмілелер    бойынша    тараптардың    міндеттемелерін    белгілейтін 
   кркаггар.
3. Түгендеу бойынша бастапқы есептік қүжаттама түрлері;
4. Шаруашылық жүргізетін  субъетілерге  инвестиция  есебі  бойынша 
   шаруашылық   операцияларын   көрсету   үшін   қолданылатын   есеп 
   регистр л ері.

Баланста инвестицияны көрсетудің дүрыстығын тексеру мынадай бірізділікпен жүзеге асады: Баланс - Бас кітап - 12 журнал-ордер -бастапқы қүжаттар.

Аудитор инвестициялар жөніндегі операциялар аудитінде әдетте қаржылық есептілікте бекітулергет қатысты аудиторлық процедуралар жүргізеді: бар болуы, аяқталғандық, қүнды анықтау, қүқықтар мен міндеттер, үсыныстар мен ашып көрсетулер.

Қазақстандағы нарықтық экономикаға көшу жағдайында инвестициялық процесс барысын жэне инвестиция тиімділігін жоғарылатудың негізгі бағытын анықтау қажет, яғни капитал салу немесе өз кэсіпорнына басқа капитал енгізу жөнінде шешім қабылдамас бүрын инвестицияны жоспарлау және талдау әдісін білу шарт.

Шетелдік теория инвестициясының зерттеу объектісі қаржылық инвестиция, ал отандық экономикалық ғылым тек капитал жүмсау инвестициясымен     айналысып    келеді.     Мүнда    капитал     жүмсаудың

экономикалық  тиІмділігінен басқа, жалпы тиімділік қағидасынан алынған бағалау пайдаланылған.

Инвестициялық зерттеу кезеңіндегі инвестициялық  тиімділік әдістемесі бағалы, яғни осы күйде инвестициялық шешімнің алға жылжуы мынадай 4 кезеңнен өтуі керек:

І.Инвестициялық  концепцияны іздену;

2.Жобаның  альтернативтік нүхқасы;

З.Техникалық-экономикалық негіздеуді дайындау;

4.Инвестициялық  шешім қабылдаумен қорытындысын  шығару.

Қаржылық  жоспарды құраушы жэне инвестициялық  жобаны жоспарлауға, талдау мен бақылауға мүмкіндік беретін мынадай үш негізгі қүжат бар: „Бухгалтерлік баланс", „Қаржы -шаруашылық кызметінің нэтижесі туалы есеп" жэне „Ақша қаражаттарының қозалысы туралы есеп", ал бүларды пайдаланғанда кэсіпорын қызметінің тиімділігін арттьфудың тек екі жолы бар екенін есте үхтау керек: қымбатырақ жэне көбІрек сату немесе арзанырақ өндіру.

Нарықтық қатынастары  дамыған елдерде инвестициялардың тиімділігін бағалауда шығынсыздық эдісін қолданады, яғни зиянсыздықты талдау көмекшімен тэуекелдің бір көрсеткіші болып табылатын қауіпсіздік диапазонының деңгейін есептеуге болады.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

1. Қаржылық   есеп:    оқу   қүралы   Қ.Қ.    Кеулімжаев,   т.б.   -Алматы: 
   Экономика, 2001 ж. [72-74].
2. Кредиты. Инвестиции. М.: ПРИОР, 1995 г. с. [105-106].
3. Қаржылық   есеп:    оқу   құралы   /   Қ.Қ.    Кеулимжаев,    З.Әжібаева, 
   Н.Құдайбергенов, А.Жантаева. Алматы: Экономика, 2001 ж. [77-79].
4. Кеулімжаев Қ.Қ. Корреспонденция счетов. Алматы: БИКО, 2000 г. с 
   [55-56].
5. Робертсон Дж.К. Аудит: Пер. С англ. М.: КПМГ, Аудиторская фирма 
   „Контакт", 1993 г. 4 с.
6. Адаме Р.Оеновы аудита: Пер. с англ./ Под ред. Я.Соколова М.: Аудит, 
   ЮНИТИ, 1995 г. с.7.
7. Қазақстан   аудиттің   халықаралық   стандарттары.   Алматы:   Раритет, 
   2004ж. 206 б.
8. Абленов Д.С.Аудит негіздері. Оқулық. Алматы: Экономика, 2005 ж. 
   16-18 66.
9. Данилевский Ю.А. Общий аудит, аудит бирж, внебюджетных фондов и 
   инвестицинных институтов. Уч. Пос. М.: Бухгалтерский учет, 1996 г. 
   с.55.
10. Банкроттық  жағдайында  Қазақстан   Республикасының   1997   ж.   21 
    қаңтардағы № 67-1 Заңы. 1997 ж. №1-2.
11. Қазақстан Республикасындағы банктер мен банктік үйымдар. Негізгі 
    заңнамалық актілер.- Алматы: Юрист, 2002 ж. [52] .