Аудит инвестиции

Тәуелді шарушылық  серіктестіктерінің активтерін қайта  бағалауға байланысты инвестор үлесінің өзгеруі инвестицияның баланстық құнын өсіреді немесе кемітеді және ол шоттар жоспарының өзіндік капитал бөлімінде дебет 2040-„Тәуелді серіктестіктердің инвестициялары" шоты, кредит 5320-„Инвестициялары қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал" шоты немесе керісінше дебет 5320 - шоты кредит 2040 -шотында бухгалтерлік жазуларында көрсетіледі. Егер инвесторлдың тәуелді шаруашылық серіктестігінің шеккен зияндағы үлесі инвестицияның балаыстық құнына тең болған немесе одан асып кеткен жағдайда ондай зиянның есебі әрі қарай жүргізілмейді, яғни инвестиция бұл жағдайда нөлдік құнмен есептілінеді. Инвестор тәуелділік шаруашылық серіктестігінің таза пайдасындағы өзінің үлестік қатынасын қайтадан, тек кейін оның таза пайдасындағы үлесі бұрынғы шеккен зиянына тең болғанда ғана есептейді. [2].

Бірігіп қызмет ету -ол  ортақ шаруашылық мақсатқа жету үшін  екі

немесе одан да көп субъектілердің бірігіп әрекет жасауға, яғни қызмет етуге міндеттеме алуы болып табылады.

Бірігіп бақылау  дегеніміз - келісім-шартпен белгіленген тең құқықтық жағдайда қызметке бақылау жүргізу.

Бірігіп қызмет ету қатысушы - біріккен қызметке қатысушының немесе бірігіп бақылау жүргізушінің бірі болып табылады.

Біріккен  қызмет инвесторы -бірігіп бақылау жүргізе алмайтыи тек қана бірігіп қызмет етуші жақтарының бірі болып табылады.

Инвестиция 2-бөлім –«Инвестиция» -деп аталатын бас шотының тиісті бөлімше шоттарының дебетіне, сатылып алынған кезіндегі сатылып алу құнымен тиісті қаржылар есептелінетін немесе инвестиция есебінен берілген активтер бойынша есептелінетін шоттардың кредитінде көрсетіледі, яғни бұл жағдайда 2040 –«Еншілес серіктестерді инвестициялар», 2040 –«Тәуелділік серіктестерді инвестициялар»,

2040 –«Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестициялар», 2310 -«Басқа да инвестициялар» -деп аталатын шоттардың тиісті дебеттелініп,

1310 –«Материалдар», 2400 –«Негізгі құралдар», 1050 –«Валюталық шоттағы ақшалар» және 1010 –«Кассадағы ақшалар» бас шоттарының тиісті бөлімше шоттары кредиттелінеді.

Еншілес және тәуелді серіктестіктердің, бірлесіп-бақыланатын  заңды тұлғалардың таза активіндегі инвестордың үлесін қайта бағалаудан өзгеруіне байланысты инвестицияның өсуі 2040 –«Еншілес серіктестіктердің инвестиция», 2040 –«Тәуелді серіктестіктердегі инвестициялар», 2040 – «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардағы инвестициялар», 2310 –«Басқа да инвестициялар» шоттардың дебетіне, 871-«Басқа да ұйымдарға үлестік қатысудан болатын табыс (зиан)» -деп аталатын шоттың кредитіне жазылады. Егер де шаруашылық субъектісі таза активтерінің азаюына байланысты инвестордың үлесі азаятын болса, бухгалтерлік есепте мынадай жазу жазылады: 871 –« Басқа да ұйымдарға үлестік қатысудан болатын табыс немесе зиан» шоты дебетеленіп, 2040 – «Еншілес серіктестіктердің инвестиция», 2040 –«Тәуелді серіктестіктердегі инвестициялар», 2040 – «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардағы инвестициялар», 2310 –«Басқа да инвестициялар» -деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді. Инвестордың алған немесе алуға тиісті дивидентінің сомасына (инвестиция үлестік қатысу әдісі бойынша есптелінген жағдайда) 1220 -„Еншілес серіктестіктердің дебиторлық қарыздары", 1050- „Валюталық шоттағы ақшалар", 1040- „Есеп айырысу шоттағы ақшалар" және 1010-„Кассадағы ақшалар" - деп аталатын басшоттардың тиісті шоттары дебеттелініп, 2040-„Еншілес серіктесстіктердегі инвестициялар", 2040-„Тәуелді серіктестіктердегі инвестициялар", 2040 -„Бірлесіп -бақыланатын заңды тұлғалардағы инвестициялар" және 2310 -„Басқа да инвестициялар" -деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.

Инвестиция сатылғанда немесе басқа да жағдайларға байланысты есептен шығарылғанда оның алдағы уақыттардағы құны 2040 -„Өзге ұзақ мерзімді қаржылық активтер (Еншілес серіктесстіктердегі инвестициялар, тәуелді серіктестіктердегі инвестициялар, бірлесіп -бақыланатын заңды тұлғалардағы инвестициялар)" және 2310 -„Басқа да инвестициялар" -деп аталатын шоттардың тиістілерінің кредитіне, 7410- „Бағалы қағаздарды сату бойынша шығындар" шотының дебетіне жазылады. Ал сатқаннан түскен табыс 2120-„Еншілес серіктестіктердің дебиторлық қарыздары", 1050 -„Валюталық шоттағы ақшалар", 1040 - „Есеп айырысу шотындағы ақшалар", 1010 -,,Кассадағы ақшалар" бас шоттарының тиісті шоттарыныц дебетіне, 708-„Инвестициялық қыызметіне алынатын табыс "- деп аталатын шоттыц кредитіне жазылады. Егер субъекті акцияны ұзақ мерзімге өзініц иақтылы құнынан жоғары бағамен сатып алса, онда өзіне тиісті табысты ор уақытта есептегенде акцияныц нақтылық құнымеіі сатып алғап құпымен айырмасыпа акцияның баланстағы құнын азайтып отырады. Бұл жағдайда мынадай бухгалтерлік жазу жазылады: 1260- „Басқа да дебиторлық қарыздар"- деп аталатын шоты, кредит 2040-„Еншілес серіктесстіктердегі ипвестициялар", 2040-„Тәуелді серіктестіктердегі инвестициялар", 2040 -„Бірлесіп -бақыланатын заңды тұлғалардағы инвестициялар" жэне 2310 -„Басқа да инвестициялар" -деп аталатын шоттар. Сонымен қатар дебет 1260- „Басқа да дебиторлык қарыздар" - деп аталатын шоты, кредит 708 „Ипвестициялық қыызметтен алынатын табыс"- деп аталатын шотта жазылады. Егер субъект акцияы өзінің нақтылы қүнынан төмен бағамен сатып алса, онда ол өзіне тиісті табысты эрбір есептеген сайын акцияның сатылып алынған құнымен нақтылы қүнының арасындағы айырмасының тиісті бөлігі акцияның баланстағы құнына қосылып отырады.

Жоғарыдағы  екі жағдайда да субъектінің акциядан алынатын табыстарын есптеген уақытында акцияның сатылып алынған құнына қосылатын немесе одан кемітілетін аакцияның сатылып алынған қүнымен нақтылы құнының аарасындағы айырмашылық табыс экелінетін мрзімге қарай анықталады. Құнды қағаздардың өтілетін мерзімде олардың 2040-,,Енншілес серіктесстіктердегі инвестициялар" — деп аталатын шоттағы құны нақтылы құнға сәйкес келуі керек. Акцияның өтілінуі мен сатылуы 2040-„Еншілес серіктесстіктердегі инвестициялар" шотының кредитінен, 7410-„Бағалы қағаздарды сату бойынша шығындар" шотының дебетіне жазылады. Ал оларды сатқаннан алынатын табыс 1210- „Басқа да сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қарыздары", 1280- „Басқа да дебиторлық қарыздар", 1050- „Ел ішіндегі валюталық шоттағы ақшалар", 1050- „Шетелдік валютадағы шоттағы ақшалар", 1040- „Есеп айырысу шотындағы ақшалар", 1010- „Кассадағы ақшалар", 1020- „Кассадағы шетелдік валютадағы ақшалар" және тағы да басқа шоттардың дебетіне , 6210- „Бағалы қағаздарды сатудан алынатын табыс" - деп аталатын шоттың кредитіне жазылады. [3].

3. Инвестициялар есебі бойынша жүргізілетін есеп операцияларының негізгі корреспонденциясы

2. ИНВЕСТИЦИЯЛАР АУДИТІ

2.1.    Аудиттің мәні, қажеттілігі және зерделеу аспектілері.

Америкалық  бухгалтерлер ассоцияциясы комитеті бухгалтерлік есептің негізі тұжырымдамасы бойынша (ААА) аудитке мынадай анықтама берді: "Аудит - бұл экономикалық іс-әрекеттер мен оқиғалар туралы объективті деректердің бағалауын, оның деңгейінің белгілі бір өлшемге (критерийге) сәйкестігін алудың және мүдделі пайдаланушылардың нәтижелерін ұсынатын процесі".

Классикалық ұғымда аудит - кәсіпорында жұмыс істемейтін маманданған тәуелсіз аудитор жүзеге асыратын ешкімге тәуелсіз сырттай қаржылық бақылау.

Мұндай кәсіби бақылау аудитке деген қажеттілік көптеген жағдайларға байланысты артып отыр:

1. Кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
2. Өзін-өзі реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының арта түсуі,
3. Экономикалық     тұрақтылықты,      меншік      иеленушілерге     және 
   кредиторларға  олардың  салған  ақшаларының  сақталуына  кепілдік 
   беруді қамтамасыз ететін жағдай тудырудың қажеттілігі;
4. Компаниялардың    операциясы    көп    әрі    күрделі    болуы    мүмкін, 
   пайдаланушылар   ол   туралы   ақпаратты   дербес   алуға   мүмкіндігі 
   болмағандықтан аудиторлардың қызметіне мұқтаж;
5. Қаржылық     ақпаратты     пайдаланушылар     компанияның     ссептік 
   жазбаларына әдетте қолдары жете бермейді және олардың тиісті 
   тәжірибелері жиі бола бермейді;
6. Пайдаланушылар қабылдайтын шешімнің салдары өздері үшін өте маңызды болуы мүмкін, сондықтан да аудитор арқылы алатын ақпараттың толық болуы мен анықтығы оларға ауадай қажет. [5].

Аудит - бұл еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен тексеру қызметі жүзеге асырылмаған деп, айтуға болмайды. Алайда көптеген операциялық мазмұны жағынан бір-біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады.

Аудиторлық  іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе сот-бухгалтерлік сараптаманы есеппен тексеру туралы біздің ұғымымыздан бөлек болса да аудитор өзінің міндетін жүзеге асыру барысында аты аталғандардың және есептік, бақылаушы-талдамалары тәжірибе салаларының рәсімдерін пайдаланады. Белгілі ғалым Я.Соколовтың айтуынша, тексерудің мақсаты — кемшіліктсрді құрту жәие жамандықты жою, ал аудиттің мақсаты - кемшіліктерді кеміту және қастықты шектеу.

Әкімшілікті құқы бар және сатылас байланысты ұстанатын тексерушіні клиент өз қалауыммен таңдамайды. Бүған керісінше, аудиторлы клиент өз қалауымен таңдайды және олардың арасындағы қарым-қатынас деңгейлес байланысқа жол ашатын азаматтық құқықпен реттеледі. [6].

Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы кең,      өйткені     бұл     ұғым      қаржылық      көрсеткіштердің      шындыққа жанасымдылығын тексеруді ғана білдірмей ғылыми негізде шығындары ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметін жақсарту бойынша ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды. Аудитке келісмшарт негізінде  жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау және қаржылық есеп берулердің жағдайын жағдайын тексеретін, сондай –ақ артық шығындарды болдырмау, ресурстарды  пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субьектілердің табысын өсіру мақсатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.

Бизнес аудитін жургізу  үшін белгілі бір салалар мен  компаниялар іс -әректтің жағдайы туралы шындыққа жанасымды ақпарат алудың кең ауқымды мәселелерін жан –жақты зерделеу қажет.

Мемлекеттің, аймақтың экономикалық жағдайы белгілі бір салалар  мен шаруашылық жүргізуші субъектілер  іс -әрекетінің жағдайы туралы мәліметтерді алу бойынша бірқатар әдістемелік тәсілдемелер мен нұсқамалар «310».

Бизнесті білу атты аудиттің халықаралық стандартында ашып көрсетілген. [7]. Алайда бұл стандарт қаржылық есеп берулердің аудитін ұйымдастыруда қолданылады, ал аудиттің басқа түрлері әдетте экономиканың әр түрлі салаларында болатын оқиғаларды, процестерді және құбылыстарды бағалауға өзіндік ерекшелігі бар тәсімдемелерге, әдістерге және өлшемдерге ие. Осы арада бизнес аудиттің озық түрін ұйымдастыруды жетілдірумен байланысты теориялық және іс –тәжірибе сипаттарындағы бірқатар мәселелер пайда болды.

  Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақтылы жүзеге асыру шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін қаржылық - кредиттік, материалдық - техникалық қамтамасыз етудің, өндірісті ұйымдастырудың тиімділігін және жоспардың баланстылығын арттыруға ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда бизнестің жағдайы мен дамуына субъектілердің өзінен басқа мемлекеттік, қаржылық, кредиттік, ведомствалық, салықтық және басқа да органдар белсенді әсер етуі мүмкін. Бірақ осы буындардың бірде-біреуі салықтық жеңілдіктер беру, кредит және баға саясатын жақсарту, өндірісті, отандық өнімдердің, жұмыс, қызметті өткізуді ынталандыру есебінен бизнесті басқарудың тиімділігін арттыру үшін қолайлы экономикалық жағдай тудыратын мүмкіндіктері мен белгілі бір өкілеттіліктері болса да елеулі көмек көрсете алмайды әрі материалдық өндіріс салаларындағы бизнесті ұйымдастыруды жақсартуға ықпалын тигізбейді.