Сыртқы экономикалық қатынастардағы валюта-қаржы механизмі

     Мектепке  дейінгі тәрбие мен  оқытуға қол жетімділікті қамтамасыз ету.2020 жылы балаларды мектепке дейінгі тәрбие және оқытумен толық қамту қамтамасыз етілетін болады. Мемлекеттік балабақшалардың баламасы ретінде ірі компаниялар, ұйымдар, кәсіпорындар жанындағы балабақшалар, жекеменшік балабақшалар мен шағын орталықтар болып табылады. Президент тапсырмасына сәйкес осы мәселелерді шешудің тетіктерін қарастыратын «Балапан» арнайы бағдарламасы әзірленді.

Орта  білім беру жүйесінде

2015 жылы:

• мектептердің 1-ші,5-ші және 11-ші сыныптары 12-жылдық үлгі, жаңартылған ұлттық стандарттар бойынша жұмыс істей бастайды;
• жоғары сатыдағы «Бейіндік мектепке» (High school баламасы) оқушыларды алғашқы қабылдау басталады. ¹²

2020 жылы:

• барлық мектептер қазіргі заманғы химия, физика, биология оқу кабинеттерімен қамтамасыз етіледі;
• Назарбаев интеллектуалды мектептерінің оқу үлгісі басқа мектептерде де қолданылатын болады.
• барлық балалар  мектептерде сапалы және теңгерімді тамақпен қамтамасыз етілетін болады;
• халықаралық зерттеулерде жоғары нәтижелерге жететін боламыз.

     Техникалық  және кәсіптік білім  беруде 2015 жылы жұмыс берушілермен бірлесе отырып кәсіптік стандарттар әзірленіп, енгізіледі.

2020 жылы  Ұлттық біліктілік жүйесі құрылады. Түлектердің жоғары біліктілігі ішкі және сыртқы еңбек нарығымен танылатын болады.¹³

     Жоғары  білім беруде 2015 жылы Болон процесінің негізгі параметрлері орындалатын болады.Университеттердің 10%-ы халықаралық мамандандырылған аккредиттеуден өтеді. Астана қаласында әлемдік деңгейдегі университет жұмыс істейтін болады.2020 жылы Қазақстанның 2 жоғары оқу орны әлемнің үздік университеттері рейтингісінде көрінетін болады.Жоғары білім жүйесі еліміздің білікті мамандарына деген қазіргі заманғы сұраныстарына сай келетін болады.2020 жылы магистрлерді қабылдауды 12500-ге жеткізу қарастырылып отыр. PhD докторантурасына қабылдау 10 есе өсіп, 2500 орынды құрайтын болады.Электрондық оқыту жүйесі құрылады. 2020 жылы барлық білім беру ұйымдары кең жолақты интернетпен, жергілікті желімен және сандық контентпен қамтамасыз етілетін болады. Оқыту барысында ағылшын тілін қолданатын мұғалімдер санының үлесі 2015 жылы 15%-ды, 2020 жылы 50%-ды құрайды.

Нәтижесінде:

• -  балаларды мектепке дейінгі білім берумен 100% қамту;
• - оқытудың 12-жылдық үлгісіне көшу;
• - «Назарбаев Интеллектуальды мектептер» желісі;
• - электрондық оқытудың бірыңғай жүйесі;
• - білім беруді қаржыландыруды жетілдіру;
• - әлемдік деңгейдегі «Назарбаев Университеті» жоғары оқу орны;
• -  жоғары білімнің Болон процесі параметрлеріне сәйкес келуі;
• - Қазақстанның жоғары оқу орындары әлемдік университеттер рейтингісінен көрінуі іске асырылады.

Әрине, осының бәрін толыққанды жүзеге асыру  үшін ақшалай қаражаттар  республикалық бюджеттен және мемлекеттік шығыстардан бөлінуі керек. Сондай-ақ Мемлекет басшысының 2009 жылғы 6 наурыздағы «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Қазақстан халқына жолдауына сәйкес Үкімет мемлекеттің әлеуметтік төлемдерді және бюджет саласы қызметкерлері жалақысын ұлғайтуы бойынша барлық міндеттемелерінің толығымен сақталатындығына кепілдік берілді. Дағдарыс кезіндегі көмек ретінде , 2010 жылы сәуір айында бюджетшілердің жалақысы және мен студенттер стипендиясы 25%-ға, ал 2011 жылы тағыда 30%-ға ұлғайтылатын болады.

     Мемлекет басшысы бастамаларының арқасында еліміздің білім беру саласы тұрақты даму траекториясына көшті. Білім беру процесін ресурстық қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалатын болады. Білім дамуы индексінің, TIMSS салыстырмалы зерттеулерінің көрсеткіштері, құқықтық және ақпараттық қамтамасыз ету – осының дәлелі.

2010 жылғы  11 наурыздан бастап Қазақстан  еуропалық білім беру кеңістігінің (Болон процесі) толыққанды мүшесі  болған алғашқы орта-азиялық мемлекет  болып отыр.Осының өзі еліміздің білім беру саласын қаржыландыруының арқасында жүзеге асырылған нәтиже деп білуге болады.

     2009 жылы адами даму индексі бойынша  Қазақстан алғаш рет адами  әлеуеті жоғары деңгейде дамыған  елдер (0,804 индексімен) қатарына кірді.2008 жылы біз адами әлеуеті орта деңгейде дамыған елдер қатарында (0,794 индексімен) болғанбыз.2009 жылы Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік индекс рейтингісінде 7 білім беру индикаторы бойынша Қазақстанның ұстанымы жақсарды..

        Бір оқушыға кететін шығын  былтырғы жылмен салыстырғанда барлық білім беру деңгейлерінде 1,3 есе артты. Оқытудың қазіргі заманғы технологияларының дамуына ерекше көңіл бөлінетін болады. 2007 жылы бірде-бір мектеп кең жолақты интернетке қосылмаған болатын, бірде–бір мектепте интерактивті құрылғылар болмаған.

     Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 20 жыл толу қарсаңында 2011 жылды – Білім жылы деп жариялау туралы туралы ұсыныстар айтылуда.

     Соңғы үш жылда елімізде 254 жалпы білім  беретін мектеп салынды. Үш ауысымда оқитын мектептердің саны 44 бірлікке кеміп отыр. Оқушы орын тапшылығы 157 мыңнан  81 мыңға кеміді.Тұңғыш Президенттің 3  интеллектуалды мектебі ашылды.Мектептерде компьютерлермен жабдықтау        18 оқушыға 1 компьютерден болып отыр.

Интернетке  мектептердің 98% -ы қосылған (2001 ж. – 23%).

        Кең жолақты интернетке мектептердің 34%-ы қосылды. Бүгінгі күні мектептік пәндер мазмұнының 85%-ы сандық форматқа ауыстырылған.Республикамыздың 3385 мектебінде интерактивті кабинеттер бар. Былтырғы жылы 5136 педагог ауылдық жерлерге жұмысқа аттанды.  Олар үшін 70 айлық еңбекақы көрсеткішінен (АЕК-тен) кем емес «көтерме ақы» қарастырылған.

        2010 жылдан бастап тұрғын үй  алу үшін 630 АЕК-тен аспайтын процентсіз  несие беру жоспарланып отыр. Мемлекет басшысының тапсырмасына  сәйкес «Назарбаев интеллектуалды мектептер» желісі құрылуда. Олар 2013 жылға дейін барлық өңірлерде ашылатын болады.

     2009 жылы республикалық «Мектепке  жол» акциясының шеңберінде 200 мыңнан  аса балаға жалпы көлемі 1 млрд.теңге  шамасында көмек көрсетілді.Оқу  орындарының материалдық-техникалық базасы 4,9 млрд. теңге көлеміндегі қаржыға жаңартылды.

     Әрине, алда білімді дамытуға арналған көптеген міндеттер мен мақсаттар тұр. Солардың барлығы мемлекет тарапынан  қатаң бақылауға алынып, алдағы жарқын болашақтың құралы ретінде айқындалды. Қаржыландыруды нарық заманына сәйкестендіріп, жаңа арналарын тауып, білім сферасын одан әрі дамыту керек. Сонда ғана білім сияқты маңызды факторды негізгі құрал ретінде пайдаланып, бәсекеге қабілетті елу ел қатарына кіреміз. 

      ҚОРЫТЫНДЫ

      Жазған Жұмысымды қорытындылай келсем, мен өзімінің курстық жұмысымда еліміздегі білім беруге жұмсалатын шығыстардың экономикалық маңызын, мәнін ашып, қазіргі заманда болып жатқан дағдарыс кезіндегі жағдайлармен , сонымен қатар білім беруге жұмсалатын шығыстарды оңтайландыру үшін ұсыныстармен ұштастыра оттырып, қай жағынан болсын, мәнін аша алдым деп ойлаймын.

      Білім беруді қаржыландыру кез келген мемлекет үшін саяси, экономикалық даму үшін маңызы болып табылады. Және оның маңызы күн сайын өсуде,себебі тек сапалы білім алған ұрпақ ғана жас мемлекетіміздің ертеңі бола алады.  Нарық жағдайындағы қоғамдағы серпінде әлеуметтік экономикалық өзгерістер жағдайында білім беруге сапалы реформа жүгізу білім беру саласында қалыптасқан нақты жағдайларын осының үрдістермен іс - жүзіндегі қатынастарды сондай-ақ қоғаммен мемлекеттің болашақтағы дамуын мүмкіндік жолдарын ескеретін егжей-тегжейлі жасалған стратегия қабылдағанда ғана мүмкіндік болады. Мұндай стратегия жылдам өзгеретін нақты жағдайларының тұрақты бейімделетін икемді тактикалық іс-қимыл бағдарламасын әзірлеу үшін негіз болуға тиіс. Сонымен қатар қазіргі замандағы дағдарыс факторын негізге ала отырып, қазіргі талаптарға сай келетін, қазіргі заманауи үрдістерді жүзеге асыруға көмектесе алатын білім салаларын қаржыландыру қажет.

      Елбасымыздың  Қазақстан халқына жолдауында айтқан: «XXI ғасырда білімін  дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық...» - деген сөздерінің астында ең біріншіден білім беру саласын мемлекет тарапынан, яғни республикалық және жергілікті бюджет тарапынан қаржыландыру керектігін, қаржыландырып қана қоймай, аз уақыт ішінде нәтижелерін көру керекпіз деген ой жатыр. Сонда ғана еліміз 2030 жылға дейін экономикасы жанданған, саясаты тұрақтанған, халқы гүлденген ұлы елге айналатынымыз айдан анық.

      Қазақстан Республикасында білім беруді қаржыландырудың алдағы мақсаттарын іске асыру нәтижесінде білім берудің тиімді жұмыс істейтін Қазақстандық жүйесі қалыптасып, қазіргі әлемде қазақстаның лайықты орын алуға мүмкіндік беретін оқыту мен кадрларды даярлаудың сапалы биік деңгейіне қол жеткізілетін болады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Құлпыбаев С., Мельников В.Д. Қаржы негіздері: Оқулық. – Алматы: LEM.2009
2. Мельников В.Д.,Ли В.Д. Қаржының жалпы курсы: Оқу құралы.- Алматы:Қазақ Университеті,2005-220 бет.
3. Грязнова А.Г., Маркина Е.В., Курочкина В.В.Финансы: Учебник. – Москва: Рассвет,2008
4. Финансы: Учебник для вузов/ Под ред. проф. ЛА Дробозиной. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1999. - 475 с.
5. ҚР президенті Н.Ә.Назарбаетың «Қазақстан экономикалық,  әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты жолдауы
6. ҚР президенті Н.Ә.Назарбаетың «Дағдарыстан – жаңару мен дамуға» атты жолдауы
7. ҚР президенті Н.Ә.Назарбаетың «ЖАҢА ОНЖЫЛДЫҚ – ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨРЛЕУ – ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕРІ» атты жолдауы
8. Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
9. Қазақстан – 2030 стратегиясы
10. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің  2009 – 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары
11. ҚР 1999 жылғы «Білім туралы» заңы
12. С.Искакова.Жаңа мүмкіндіктерге жол немесе адам – басты байлық//Ақтөбе,12 ақпан 2010 жыл
13. www.stat.kz
14. www.minfin.kz
15. www.e.gov.kz
16. www.edu.e.kz
17. www.minplan.kz
18. М.Макулбеков. Расходы социального сектора неизменно составляют почти половину всех расходов государственного бюджета//Казинформ 15 декабря 2010
19. Мышанова С. Білімділер бар мақсатқа жетеді// Айқын. 29.08.2009
20. Қазақстан Республикасында техникалық  және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 – 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
21. Бабич А.М., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник. –М.:2001.
22. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. В 4-х т. –Алматы: Экономика, 2002.
23. Финансы. Учебное пособие (Под. Ред. Проф. А.М. Ковалевой). 4-изд. –М.: 2000.
24. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы.
25. www.alb.kz