Негізгі құралдар есебі

Ұйымның операцияларында  оларды пайдалану мазмұны мен  сипаты бойынша бірдей активтер тобы жылжымайтын мүлік, үйлер мен  жабдықтар тобы деп аталады. Төменде жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтардың жекелеген топтарына мысалдар келтірілген: жер учаскелері;жер учаскелері және ғимараттар; машиналар мен жабдықтар; су кемелері; әуе кемелері; автокөлік құралдары; жиһаз және инженерлік жабдықтың салынатын элементтері; және кеңсе жабдығы. Объектілерді жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтардың бір тобының ішінде қайта бағалау активтерді таңдап қайта бағалауды, сондай-ақ қаржы есептілігіне шығындар мен әр күнгі құндардың қосындысы болып табылатын сомалардың қаржы есептілігіне енуін болғызбау мақсатымен бір мезгілде жүргізіледі. Алайда, егер қайта бағалау қысқа уақыт ішінде жүргізілетін болса, және нәтижелер ұдайы жаңартылып отыратын болса, активтер тобы сырғымалы кесте бойынша қайта бағалануы мүмкін. 
      Егер активтің баланстық құны қайта бағалау нәтижесінде ұлғаятын болса, осы ұлғаю «қайта бағалаудан болған өсім» деген тақырыппен капиталдың өзінде көрсетілуге тиіс. Алайда бұл ұлғаю пайдада немесе залалда бұрын пайдада немесе залалда танылған сол активті қайта бағалаудан залалды реверстейтін дәрежеде танылуға тиіс.

Егер активтің баланстық  құны қайта бағалау нәтижесінде  кемитін болса, бұл кему пайдада  немесе залалда танылуға тиіс. Алайда, қайта бағалаудан болған кему тап  сол активке қатысты қайта  бағалаудан болған өсімде кез келген кредиттік сальдо болған жағдайда «қайта бағалаудан болған өсім» деген тақырыппен тікелей капиталға дебеттелуге тиіс.

Активті тану тоқтатылған  жағдайда жылжымайтын мүлік, үйлер  мен жабдықтар объектісіне қатысты  капиталға енгізілген, оны қайта бағалаудан болған өсім тікелей бөлінбеген пайдаға аударылуы мүмкін. Актив пайдаланудан шығарылған немесе істен шығып қалған кезде барлық өсім толық көлемінде аудару мәні болуы мүмкін. Алайда, егер активті ұйым пайдаланатын болса, қайта бағалаудан болған өсімнің бір бөлігі ғана аударылуы мүмкін. Ондай жағдайда аударылған өсім сомасы активтің қайта бағаланған баланстық құны негізінде есептелген амортизация сомасы мен оның бастапқы құны негізінде есептелген амортизация сомасының арасындағы айырманы құрайды. Қайта бағалаудан бөлінбеген пайдаға өсімді аудару пайда немесе залал арқылы жүргізілмейді. 
      Негізгі қордың толық бастапқы құны тасымалдау мен монтажға жасалған шығындарды қосқандағы әрбір түрін сату немесе иемдену процесінде төленген нақты сомамен анықталады. Оған пайдалану процесінде еңбек құралдарының кеңейтілуі мен жаңартылу шығындары кіреді. Егер негізгі құралдар қаржы төлемін кейін төлеу арқылы немесе несиеге алынса, онда бастапқы құнға жабдықталуға төленетін пайыз сомасы да кіреді. Толық бастапқы құн бойынша негізгі қор кәсіпорының негізгі іс-әрекетінің балансына жатқызылады. Оның шамасы негізгі қордың кезекті қайта бағалау сәтіне дейін өзгермейді. Бағалаудың бұл түрі меншікке салынатын салықтың шамасына және амортизациялық төлемдерді анықтауға қолданылады.

  Еңбек құралдарын жасауға және иеленуге кететін шығындар әр түрлі уақыттарды жүзеге асырылады және бұл өздерінің тұтыну қасиеттеріне байланысты зерзаттардың бастапқы құнын түрлендіруге әкеледі.Толық бастапқы құн бойынша ескерілген негізгі қорды сатып алу бағасы инфляция кезінде уақыт өткен сайын өзгеріп отыратын ағымдағы бағамен сәйкес теңестіріледі. Бұл негізгі қордың динамикасын, өндірісін зерттеуді қиындатады, негізгі қорлардың өнім көлеміне немесе алынған табысқа қатысты алынған көрсеткіштерді сәйкессіздендіреді.

Толық қалпына келтіру құны бағалауды  қайта орындау процесінде негізгі  қорларды жаңа түрде қайта өндіруге қажетті шығындарын анықтайды. Бұл  жағдайда амортизация сомасын анықтау  амортизациялық төлемдердің мөлшерін дәл анықтау, негізгі қорлардың көлемдерін және динамкасын зерттеу барысында барлық кәсіпорындарды тұтас экономикалық жағдай жасауға мүмкіншілік беретін бағалардың сәйкессіздігі жойылады.

Қалпына келтіру құны негізгі қордың іс-әрекетке келу уақытындағы бастапқы құнымен сәйкес келеді. Бұдан әрі бастапқы және қалпына келтіру құндарының айырмашылықтары негізгі қордың және элементтердің өзгеруіне байланысты болады. Әдетте іс-әрекетке келумен негізі қорды қалпына келтіру құнының алшақтығы неғұрлым айқын болған сайын, олардың баға шамаларының айырмашылығы да соғұрлым көп болады.

Тозуды алып тастағандағы бастапқы құн дәл сол кезеңде пайда  болған тозудың сомасын алып тастағандағы толық бастапқы құнға сәйкес келеді, яғни негізгі қордың қызмет ету процесінде өнімге аударылған құнының бөлігіне тең. Ол қалдық құны деп аталады, оны  анықтауға қажетті тозудың сомасы бухгалтерлік баланстың пассивінде көрсетіледі, негізгі қордың қалдық құны жылдық есепке енгізіледі.

Негізгі құралдарды қайта бағалау №16 ХҚЕС сәйкес, негізгі құралдардың бастапқа құнын белгілі бір күнге әрекет етіп тұрған бағасымен сәйкес келтіру үшін объектілерге қайта бағалау жүргізіледі,содан соң ол есепте және есеп беруде көрініс табады.Оның барысында негізгі құрал-жабдықтардың нақты бары және құрылымы, олардың нақты қалпына келтіру құны мен тозу дәрежесі туралы дәл де толық мәлімет алынады. Негізгі құралдарды қайта бағалау кәсіпорынға өнімнің өзіндік құнын, рентабельділігін анықтаудың экономикалық тиімді жағдайларын тудырады, сондай-ақ нарықтық қатынастар жағдайында ете маңызды болып табылады.

Негізгі құрал-жабдықтарды  қайта бағалауды өткізу үшін мүліктік түгелдеудегідей комиссия құрылады. Негізгі құралдарды қайта бағалауды  өткізердің алдында мүліктік түгелдеу жүреді. Негізгі құраларды қайта  бағалауда олардың бастапқы (ағымдағы) құны негізгі мәлімет болып табылады. Қайта бағалау меншік түріне, қызметіне және жұмыс істеу жүйесіне қарамастан   барлық кәсіпорындарда жылына бір рет негізгі құралдардың жыл басындағы күйі бойынша жүргізіледі. Қайта бағалау өз меншігінде және ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құрал-жабдықтарға жүргізіледі. Сондай-ақ әлі орнатылмаған, қоймадагы құрал-жабдық, бітпеген күрделі құрылыс та қайта бағаланады. Қайта бағалау өнеркәсіптік өнімді шығарушы кәсіпорындардың көтерме бағасына белгіленген салалық индекстер бойынша негізгі құралдардың құнын өсіру коэффиценттері бойынша жүргізіледі.

Бухгалтерлік есеп пен  есеп берудің деректерінің дұрыстығын қамтамасыз ету мақсатында шаруашылық субъектісі жылына кем дегенде бір  рет мүліктермен қаржылық міндеттемелерге түгендеу жүргізеді.

Негізгі құралдар түгендеудің негізгі міндеті болып табылатындар:

1. Есепте тіркелмегенобъектілерді қоса алғанда, негізгі құралдар нақты қолда барын анықтау;
2. Нақты қолда барын бухгалтерлік есеп деректерімен салыстыру арқылы негізгі құралдар сақталуын бақылау;
3. Жиынтығы бұзылған және куйреудің,тозудың және басқа себептердің салдарынан бұдан әрі пайдалануға жарамсызнегізгі құралдар объектілерін анықтау;
4. Машиналарды,механнизмдерді,жабдықтарды,көлік құралдарын және негізгі құралдар басқа объектілерін ұстау және пайдалану тәртіптерін сақтауды тексеру;

Түгендеуді:

• Жылдық бухгалтерлік есептемені жасамас бұрын,бірақ есепті жылдың бірінші қарашасынан кешіктерместен,
• Кәсіпорын мүлкін жалға бергенде,өтемін төлеп алғанда, сатқанда, сондай-ақ шаруашылық субъектісі жүргізген кезде түгендейді;

Негізгі құралдарды мүліктік түгендеу жылдық қаржылық есеп беру мен  баланстарды жасау алдында,жылына ең аз дегенде 1рет қараша айында жүргізеді. Үйлерді, ғимараттарды және басқа жылжымайтын объектілерді 3 жылда 1 рет; өнім беретін және жұмысқа пайдаланатын малды тоқсан сайын және жылдық есепті жасау алдында (есепті жылдың 31 желтоқсанында) түгендеу жүргізіледі.

 

 

 

3. Есептеу бөлімі. Шоғырландырылған қаржылық есеп жасау

 

«Локомотив сервис орталығы» АҚ-ның ХҚЕС-ғна сәйкес әзірленген

2011 жылдың аралығындағы пайда мен залал туралы біріктірілген есеп беруі

Көрсеткіштердің атауы	НК	ЕК	Түзетуге дейін	Түзетуден кейін
1			4	5
1.Өнімді сату мен  қызмет     ұсынудан түскен  табыс	75 222 520	64 421 060	75 222 520 + 64 421060	391 648 580
2. Топ ішіндегі  өнімді сату мен  қызмет  ұсынудан түскен табыс		60 000
3.Жалпы табыс	75 222 520	64 481 060		139 648 580
4. Сатылған өнім мен  ұсынылған қызметтердің өзіндік  құны	40 224 597	38 292 831	40 224 597 + 38 292 831	78 517 428
5. Топ ішіндегі сатылған  өнім мен ұсынылған қызметтердің  өзіндік құны		50 000
6. Жалпы табыс	34 997 923	26 112 8229		61 131 152
7. Кезең шығындары	668 957	809 308	668 957 + 809 308	1 478 265
8. Салық салуға дейінгі  пайда (залал)	34  328  966	25 318 921	34  328  966+25 318 921	32 969 256
9. Корпоративтік табыс  салығы бойынша шығындар	68 657	50 637		65 938
10.Салық салуға кейін  пайда (залал)	34 260 309	2 526 884		32 903 318

 

 

 

 

КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ АТАУЫ	НК	ЕК	Түзету жазбалары		Түзетуден кейін
1	2	3	ДТ	КТ	5
1.Өнімді сату мен  қызмет     ұсынудан түскен  табыс	75 222 520	64 421 060			139 648 580
2. Топ ішіндегі  өнімді сату мен  қызмет  ұсынудан түскен табыс		60 000	60 000
3.Жалпы табыс	75 222 520	64 481 060			139 648 580
4. Сатылған өнім мен ұсынылған қызметтердің өзіндік құны	40 224 597	38 292 831			78 517 428
5. Топ ішіндегі сатылған  өнім мен ұсынылған қызметтердің  өзіндік құны		50 000		50 000
6. Жалпы табыс	34 997 923	26 112 829			61 131 152
7. Кезең шығындары	668 957	809 308			1 478 265
8. Салық салуға дейінгі  пайда (залал)	34  328  966	25 318 921			32 969 256
9. Корпоративтік табыс  салығы бойынша шығындар	68 657	50 637			65 938
10.Салық салуға кейін  пайда (залал)	34 260 309	2 526 884			32 903 318

 

Есептеу жолдары:

1. Сатылған өнім мен ұсынылған қызметтердің өзіндік құны жалпы табысы  = өнімді сату мен  қызмет ұсынудан түскен табыс жалпы табысы - Сатылған өнім мен ұсынылған қызметтердің өзіндік құны  
   негізгі компания

Негізгі компания:

75 222 520- 40 224 597 = 34 997 923

Еншілес компания:

64 421 060 – (38292631+ 50 000) = 260 782 29

Түзетуден кейін:

        139 648 580 – 78 517 428  = 61 131 152

2. Салық салуға дейінгі пайда (залал) = Сатылған өнім мен ұсынылған қызметтердің өзіндік құны жалпы табысы - Кезең шығындары

Негізгі компания:

     34 997 923 – 668 957 = 34 328 966

Еншілес компания:

    26 128 229 -809 308 = 25 318 921

Түзетуден кейін:

33 730 872 - 761 616 = 32 969 256

3. Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар = Салық салуға дейінгі пайда (залал) * 20%

Негізгі компания:

  34 328 966 * 20% = 68 657

     Еншілес  компания:

        25 318 921 * 20% =50 637

Түзетуден кейін:

32 969 256 * 20% = 65 938

4. Салық салуға кейін пайда (залал) = Салық салуға дейінгі пайда (залал) - Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар

Негізгі компания:

34 328 966- 68 657 = 34 260 309

Еншілес компания:

318 921- 50637= 25 268 284

Түзетуден кейін:

     32 969 256 -65938 = 32 903 31

 

«Локомотив сервис орталығы» АҚ-ның ХҚЕС-на сәйкес әзірленген

2011 жылға қатысты біріктірілген

БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫ

                                                                                                                                                

АКТИВТЕР	НК	ЕК	Түзетілгенге дейін	Түзетілгеннен кейін
І. ҚЫСҚАМЕЗІМДІ АКТИВТЕР:
Ақшалай қаражаттар	22 573 424	14 409 368	22 573 424 + 14 409368	36 982 792
Қысқамерзімді қаржылық инвестициялар	2 869 086	33 878 600	2 8690862                                                                      + 33 878 600	36 747 686
Қысқамерзімді дебиторлық берешек	1 045 665	3 791 437	1 045 665 + 3 791437	48 371 02
Қорлар	3 265 760	6 320 884	3 265 760 + 6 320 884	9 586 644
Топ ішіндегі қорлар	10 222 410	8 236 850	10 222 410 + 8 236 850	18 459 260
Ағымдағы салықтық активтер	4 738 283	233 145	4 738 283 + 233 145	4 971 428
Өзге түрдег қысқамерзімді  активтер	4 602 532	4 761 471	4 602 532 + 4761 471	9 364 003
Қысқамерзімді активтердің  жиыны	49 317 160	71 631 755		120 948 915
ІІ. ҰЗАҚМЕРЗІМДІ АКТИВТЕР
Ұзақмерзімді дебиторлық берешек	99 920	2 799 920	99 920 + 2 799 920	2 899  840
Үлестік қатысу әдісімен есепке алынып отыратын инвестициялар	3 656 562	6 169 748	3 656 562 + 6 169 748	9 826 310
Негізгі құралдар		1 440 671		1 440 671
Материалдық емес активтер		45 049 585		45 049 585
Өзге түрдегі ұзақмерзімді активтер	209 435 532	158 932 271	209 435 532 + 158 932 271	368 367 794
Ұзақмерзімді активтердің  жиыны	225 494 585	214 392 795	225 494 585 + 214 392 795	3 844 426 856
Баланс (100-жол + 200-жол)	274 811 745	286 024 550		560 836 293
МІНДЕТТЕМЕЛЕР МЕН КАПИТАЛ
ІІІ.ҚЫСҚАМЕЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Қысқамерзімді қаржылық міндеттемелер	2 449 276	23 232 245	2 449 276 + 23 232 245	25 681 521
Салықтар бойынша міндеттемелер	1 205 903	561 922	1 205 903 + 561 922	1 767 825
Топ ішіндегі бойынша  міндеттемелер	256 148	90 353	256 148  + 90 353	346 501
Қысқамерзімді несиегерлік  берешек	7 673 838	8 505 904	7 673 838 + 8 505 904	16 179 742
Қысқамерзімді бағалау  міндеттемелері	1 667 194	2 333 048	1 667 194 + 2 333 048	4 000 242
Өзге түрдегі қысқамерзімді міндеттемелер	13 999 116	12 589 393	13 999 116 + 12 589 393	26 588 509
Қысқамерзімді міндеттемелердің жиыны	27 251 475	47 312 865		74  564 340
ІV. ҰЗАҚМЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Ұзақмерзімді қаржылық міндеттемелер	48 984 283	52 660 901	48 984 283 + 52 660 901	101 645 184
Ұзақмерзімді несиегерлік  берешек	427 728	11 017 903	427 728 + 11 017 903	11 445 631
Ұзақмерзімді баға беру міндеттемелері	14 477 507	230 695	14 477 507 + 230 695	14 708 202
Ұзақмерзімді міндеттемелердің жиыны	63 889 518	63 909 499		127 799 017
V. КАПИТАЛ
Капитал	32 916 055	32 916 055	32 916 055 + 32 916 055	65 832 110
Резервтер	75 560 190	78 330 506	75 560 190 + 78 330 506	154 390 696
Үлестірілмеген пайда (өтелмеген залал)	75 194 507	63 055 625	75 194 507 + 63 055 625	138 250 132
Азшылықтың үлесі
КАПИТАЛДЫҢ ЖИЫНЫ	183 670 752	174 802 186		358 472 938
Баланс (300-жол + 400-жол + 500-жол)	274 811 745	286 024 550		560 836 295