Материалдық емес активтер есебінің маңызы

Міндеттемелер бойынша  сый-ақыларды есептегенде:

                                                      Дт – 5020, 5055

                                               Кт – 2700, 2720

Комиссиондық шығындар төленген уақытта немесе төлеуші  келіскенде қабылданады:

                                              Дт – 5601 - 5608

                                               Кт – 1051, 2203

Талап ету аманаты  бойынша шотты жабы кезінде банк аманат қалдығына сый-ақы сомасын аударады:

                                               Дт – 5211

                                               Кт – 2211

 

5211 – «Талап ету  аманаты бойынша сый-ақылық шығындар».

Шұғыл аманаты бойынша  шоттардың жабылуы немесе келісім-шарттың аяқталуы бойынша сый-ақы сомасын аудару кезінде:

Дт – 5215, 5217, 5219

                                               Кт – 2215 - 2223

5215 -5219 – «Қысқа, орта , ұзақ мерзімдері бойынша сый-ақы  төлеумен байланысты шығындар».

Жай жалға берілген құралдар бойынша амортизациялық аударымдар банкпен қарастырылған нормалар бойынша есептелінеді және келесі өкізбе құрылады:

                                               Дт – 5785

                                               Кт – 1696

Жалдық төлемді арендодательге төлеген кезде:

                                                 Дт-5801

«Жай жалға беру бойынша  шығындар»

                                                 Кт-2203

Қаржылық лизинг бойынша  амортизация есептеген кезде:

                                                 Дт-5784

                                                 Кт-1695

Бағалы қағаздарды қайта  бағалау бойынша шығындар:

                                                 Дт-5510 , 5520

                                                 Кт-1152, 1201

Акция бланкісін алғанда  және қаржы аударғанда оларды дайындау үшін Ұлттық Банк:

                                                  Дт-5802

« Басқада операциялық  шығындар»

                                                  Кт-36214

                                                 Кіріс-7339

Бағалы қағаз бойынша  сый-ақы мен жеңілдік сомалары олар өшіргенге дейін әр бір сый-ақы  төлеуде белгіленеді. Қосылған пайыздар сомасы ай сайын банктік шығындарына  жіберілгенде, келесі шоттар бойынша 5250, 5301, 5303 (айналымға шығарылған бағалы қағаз бойынша сый-ақы төлеумен байланысты шығындар):

                                                 Дт-5250, 5301,5303

                                                 Дт-2803 - сый-ақы

                                                 Кт-1803 - жеңілдік

Негізгі құралдар бойынша  есептелген тозу құны:

                                                Дт-5781-5787

                                                 Кт -1692 – 1697

5781 – «Ғимараттар мен  үйлер бойынша амортизациялық аударымдар».

5782 – «Компьютерлік  техникалар бойынша аударулар».

5783 – «Басқа да негізгі  құралдар бойынша амортизациялық  аударымдар».

5784 – «Қаржылық лизинг  бойынша қабылданған негізгі  құралдар бойынша амортизациялық  аударулар».

5785 – «Жалға беруге негізделген негізгі құралдар бойынша амортизациялық аударулар».

5786 – «Жалға алынған  үйлер және күрделі шығындар  бойынша амортизациялық аударулар».

Клиенттердің операциялары бойынша пошталық және телеграфтық  шығындар:

                                                  Дт – 5920

                                                  Кт – 2203, 1051 

Жұмсалған материалдардың құны:

                                                    Дт – 5748, 5744

                                                     Кт – 1602

 Қамтамасыз етуді  резервтеу бойынша шығындар:

                                                  Дт – 5452, 5455, 5456

                                                  Кт – 1439, 1465, 1469 

 Төленген айып және  өсім-ақылар:

                                                Дт – 5900

                                                   Кт – 2203, 1051

  Несие алынған  кезден төлену мерзімі соңына  дейін ай сайын сый-ақы есептелінеді:

                                                  Дт – 5054, 5215

                                                  Кт – 2705, 2720

 

Банк шығынының көп  бөлігі басқару аппаратын ұстау  шығындары құрайды.

5721 – «Басқарма әкімшілік  шығындары».

5722 – «Қызметкерлердің  еңбек ақысын төлеу шығындары».

5723 – «Жұмысшылардың  еңбек ақысын төлеу шығындары».

Ұлттық Банк осы шоттар бойынша және екінші деңгейлі бас  банктер шығындар мөлшерін әрбір  филиалға бекітеді. Жалақы айына бір  енмесе екі рет беріледі. Айдың  алғашқы жартысында жлақы төлегенде:

                                                 

                                                  Дт – 5721-5723

                                                  Кт – 1001

Айдың екінші жартысында жалақы есептеген кезде бір-ақ төленбеген несиеге алынған тауар үшін жалақыдан  ұстаулар, аударуға дейінгі жеке сақтандыру және берулер 2854-ші шотта есептеледі. Бұл кезде келесі өткізбе құрылады:

                                                  Дт – 5721-5723

                                                  Кт – 2854   

Табыс салығы жалақыдан  ұсталынғанда:

                                                  Дт – 5721-5723

                                                  Кт – 2851

Басқа да жалақыдан ұстаулар:

                                                  Дт – 5721-5723

                                                  Кт – 2854

Табыс салығын аударған кезде:

                                                  Дт – 2851

                                                  Кт – 1051

Жалақыдан басқа да ұстаулар аударған кезде:

                                                  Дт – 2854

                                                  Кт – 1051

Айдың екінші жартысына  жалақы төленген кезде:

                                                  Дт – 2854

                                                  Кт – 1001

Техника, байланыс қызметінің, кеңсе құралдарының шығынын төлеген кезде:

                                                  Дт – 5742

                                                  Кт – 2203, 1051

Егер алынған аванстан жұмсалған шығын сомасы аз болса, онда:

                                                  Дт – 5724, 5725 – шығын сомасына

                                                  Дт – 1001 – айырма сомасына 

                                                  Кт – 1854 – аванс сомасына

Егер жұмсалған шығын берілген аванс сомасынан көп болса онда:

                                                  Дт – 5724, 5725 – шығын сомасына

                                                  Кт – 1001 – айырма сомасына 

                                                  Кт – 1854 – аванс сомасына

5824-5826 – «Басқарма  әкімшілік, қызметкерлер, жұмысшылар  іс-сапр шығындары».

Барлық екінші денгейлі банктер табыс салығының мүмкін бөлігін 33-ші нұсқауға сәкес, әр айдың 20-шы күнінен кешіктірмей аударуға міндетті болып табылады.  Бюджеттік жіктелу бойынша қай кезең үшін есеп айыру жүргізілетіндігі көрсетілген тапсырысына сәйкес табыс салығын аударады:

                                                  Дт – 1851

                                                  Кт – 1051

Тоқсан аяқталғанда бас банкте тоқсандық табыс салығын есептеу бойынша есеп айыру жүргізіледі және 1851 шот 5999 шотқа жабылады:

                                                  Дт – 5999

                                                  Кт – 1851

Егер үш ай үшін аванс түрінде тоқсандық есеп айырудан көп болса, онда жағымсыз айырме мерзімінен бұрын төленген салық болып табылады және 2857 шотта банк алдындағы салық инспекциясының берешегі ретінде есептеледі немесе 1857- «мерзімінен бұрын төленген табыс салығы» деген шотта есептелінеді:

                                                          Дт – 1857                                                 

                                                  Кт – 5999

Егер нақты төлемдер тоқсандық сомадан аз болса, онда жағымды айырма мерзімі ұзартылған салық болып табылады және банк берешегі ретінде 2857 – «мерзімі ұзартылған табыс салығы» деген шотта есептелінеді:

                                                  Дт – 5999

                                                  Кт – 2857

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Қазіргі таңда ірі банктер кірістілігі  және сенімділігі мен айтарлықтай  жоғарғы рейтингті иеленген. Бұл  банктер қатарынада «Тұран Әлем»  банкі, «казкоммерцбанкі» , «Халық банкі» жатады. Болашақта Казкоммерцбанк Т23,8 млрд көтеруге, Халық банкі стратегиялық инвесторларды іздестіруде, ал Альянс банкі 2007 жылға дейін 100 млн доллар көтеруге ұмтылған т.б. банктер өзінің капиталын көбейтуге ұмтылады.

Кәсіпорындардың бухгалтериясында негізгі қүралдар-дың  әрбір объектісіне типтік ведомостволық түгендеу карточка ашылады. Егер жеке бірінсіз-бірі қызмет ете алмайтын бірнеше бүйымдар, саймандар, аспаптар, тағы басқалары қосылып бір түгендеме объектіні қүрайтын болса, онда оның түгендеу карточкасына сол объектінің қүрамына кіретін барлық бүйымдардың тізімі жазылады. Егер үйымның бір бөлімшесіне қүралдың (инвентардың), аспаптың немесе басқа да негізгі қүралдардың бір түрінің (аты, техникалық сипаттамасы, бағасы бірдей болатын) бірнешеуі бір уақытта келіп кіріске алынса, онда олар түгендсу карточкаларында тобы бойынша есептеледі. Бірақ бүл жоғарыда айтылғандарға қарамастан ол негізгі қүрал-дардың әрқайсысына бөлек түгендеме нөмірі бсрілсді. Негізгі қүрадцардың барлық түрлерін, сондай-ақ үйымға күнтізбелік (календарлық) бір ай ішінде пайдалануға берілген біртектес өндірістік-шаруашылық қызмстінің бір түрін орындауга арналған жеке техникалық сипаттамасы мен бағасы бірдей негізгі қүралдарды есептеуге үлгілі түрі НҚ-6 ведомоствоаралық түгендеу карточкасы қолданы-лады. Түгендеу карточкалар үйымның бухгалтериясында тиісті топтары бойынша тіркеледі.

Негізгі құралдардың  бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың  келіп түсуін, кәсіпорын ішінде орын ауыстыруын және шығуын, дұрыс құжаттықрәсімделуін  және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсетілуін; олардың материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақталуы мен ұтымды пайдаланылуын бақылайды; негізгі құралдардың есептелген амортизациясы мен тозу сомасының есепте дұрыс көрсетілуін, сондай-ақ есептелген амортизация сомасының есепте дұрыс көрсетілуін, негізгі құралдардың қор қайтарымын анықгауды, жаңа техниканың және оны қолданудың жаңа әдістерінің тиімділігін; негізгі құраддарды жөндеу бойынша шығындардың сенімді есебін; негізгі құраддарды түгелдеуді және қайта бағалауды мезгілінде жасауын және олардың нәтижесін есепте көрсетілуін; негізгі құралдарды сату және олардың басқаша шығу нәтижелерін есепте нақты көрсетелуін қамтамасыз етуі керек.

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

 

1. ҚР-ның “Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі” туралы заңы. 24. 06. 2002.
2. ҚР-ның Қаржы министрлігінің 18. 09. 2002 жылғы №438 бұйрығымен (ҚР Қаржы министрлігінің өзгертулер енгізілген 21.10.2003 жылғы № 372 бұйрығымен) бекітілген Бухгалтерлік есеп типтік шот жоспары.
3. Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003г.). – А. : Ержанов и К, 2003.
4. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- А. : Центраудит- Казахстан 2002.
5. Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО/Пер. В.И. Тарусина/Ред. коллегия: А.С. Бакаев, Л.В. Горбатова, Т.Б. Крылов и др. – М., 1998.
6. Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.-

А. : Қазақ университеті, 2002.

     7. Баймұханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих