Интелектуалды меншік

     3) интеллектуалдық меншiк объектiсiн  пайдаланудың заң актiлерiне қайшы  келмейтiн басқа да жағдайларын  беру көзделуi мүмкiн.

     Егер  лицензиялық шартта өзгеше көзделмесе, лицензия жай (ерекше емес) деп ұйғарылады. 

     Лицензиаттың  интеллектуалдық меншiк объектiсiн пайдалану құқығын басқа адамға беруi туралы шарт қосалқы лицензиялық шарт болып танылады. Лицензиат қосалқы лицензиялық шартты тек лицензиялық шартта көзделген жағдайларда ғана жасауға құқылы. 

     Лицензиардың  алдында қосалқы лицензиаттың iс-әрекетi үшiн, егер шартта өзгеше көзделмесе, лицензиат жауапты болады. 

     Интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң  нәтижелерiн жасау және пайдалану туралы шарт.

     Автор шарт бойынша туындыны, өнертабысты  немесе интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң өзге де нәтижесiн жасау және өзiнiң жұмыс берушiсi болып табылмайтын тапсырысшыға оны пайдаланудың айрықша құқығын беруге өзiне мiндеттеме алуы мүмкiн. 

     Шарттың белгiлi бiр түрдегi не белгiлi бiр саладағы интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң  нәтижелерiн жасауға автордың құқығын шектейтiн талаптары жарамсыз болады.

            

           3.   Айрықша құқық және меншiк құқығы

       Интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижесiне немесе дараландыру құралына, мұндай нәтиже немесе дараландыру құралы көрсетiлген материалдық объектiге меншiк құқығына қарамастан, айрықша құқық қолданылады.

     Интеллектуалдық меншiк объектiсiне айрықша құқық  осы Кодексте немесе өзге де заң  актiлерiнде көзделген мерзiм iшiнде  қолданылады.

     Заң актiлерiнде мұндай мерзiмдi ұзартудың  мүмкiндiгi көзделуi мүмкiн. Интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерiне жеке мүлiктiк емес құқық мерзiмсiз қолданылады. Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда айрықша құқықтың қолданылуы оны белгiлi бiр уақыт iшiнде қолданбаудың салдарынан тоқтатылуы мүмкiн.      

Айрықша құқықтарды қорғау Кодекстiң 9-бабында көзделген  әдiстермен жүзеге асырылады. Айрықша  құқықтарды қорғау:

     1) пайдалану арқылы айрықша құқықты  бұзған материалдық объектiлердi және осындай бұзушылық нәтижесiнде  жасалған материалдық объектiлердi алып қою;

     2) жiберiлген кемшiлiктер туралы, оған  бұзылған құқықтың кiмге қатысты  екендiгi туралы мәлiметтердi қоса  отырып, мiндеттi жариялау жолымен;

     3) заң актiлерiнде көзделген өзге  әдiстермен де жүзеге асырылуы  мүмкiн.

     Интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерi мен дараландыру құралдарын пайдалану туралы шарттар бұзылған жағдайда мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiк туралы жалпы ережелер қолданылады (Кодекстiң 20-тарауы).

     Авторлық  құқық. Авторлық құқықпен қорғалатын туындылар (авторлық құқық объектiлерi). Авторлық құқық шығармашылық қызмет нәтижесi болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындыларына олардың бағытына, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ оларды бiлдiру әдiсi мен нысанына қарамастан қолданылады. Авторлық құқық халыққа таратылған (жарияланған, жарыққа шыққан, басып шығарылған, көпшiлiк алдында орындалған, көпшiлiкке көрсетiлген), сондай-ақ халыққа таратылмаған туындыларға қандай да бiр объективтi нысанда: 

1) жазбаша (қолжазба, машинаға басылған, нота жазбасы  және т.б.); 

2) ауызша (көпшiлiк алдында айту, көпшiлiк алдында орындау және т.б.); 

3) дыбыс немесе  бейне жазу (механикалық, цифрлық,  магниттi, оптикалық және т.б.); 

4) бейнелеу (сурет,  эскиз, картина, жоспар, сызба,  кино, теле, бейне немесе фото  кадр және т.б.); 

5) көлемдiк-кеңiстiктi (мүсiндеме, модель, макет, құрылыс және т.б.); 

6) өзге де  нысандарда қолданылады. 

     Авторлық  құқық идеялардың, тұжырымдамалардың, принциптердiң, әдiстердiң, жүйелердiң, процестердiң, жаңалықтардың, фактiлердiң  жеке өздерiне қолданылмайды.

       Авторлық құқық объектiлерiнiң түрлерi.  Авторлық құқық объектiлерi мыналар болып табылады: әдеби туындылар; драмалық және музыкалық-драмалық туындылар; сценарийлiк туындылар; хореография және пантомима туындылары; мәтiндi немесе мәтiнсiз музыкалық туындылар; аудио-бейне туындылар, радио туындылар;  кескiндеме, мүсiн, графика туындылары мен басқа да бейнелеу өнерiнiң туындылары; қолданбалы өнер туындылары; сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ өнерi туындылары; фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас әдiстермен алынған туындылар;  географияға, топографияға және басқа ғылымдарға қатысты карталар, жоспарлар, эскиздер, безендiрмелер мен үш өлшемдi туындылар;  ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар;  өзге де туындылар. 

     ЭЕМ-ге арналған бағдарламаларды қорғау кез  келген тiлде және кез келген нысанда көрсетiле алатын, оларға негiзгi мәтiндi және объектiлiк кодты қоса алғанда, ЭЕМ (оның iшiнде операциялық жүйелер) бағдарламаларының барлық түрлерiне қолданылады. 

     Авторлық  құқық объектiлерiне, сондай-ақ:  туынды шығармалар (аудармалар, өңдеулер, аннотациялар, рефераттар, түйiндеулер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық аранжировкалар және ғылым, әдебиет пен өнер туындыларының басқа да қайта өңделiмдерi); жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және басқа да iрiктелу және (немесе) материалдардың орналасуы бойынша шығармашылық еңбек нәтижесi болып саналатын құрастырылған туындылар жатады. 

     Туынды  және құрастырылған шығармалар оларға негiз болған немесе олар қамтыған шығармалардың авторлық құқық объектiлерi болу-болмауына қарамастан авторлық құқықпен қорғалады.

     Авторлық  құқық объектiлерi болып     табылмайтын туындылар. Мыналар авторлық құқық объектiлерi болып табылмайды:

- ресми құжаттар (заңдар, сот шешiмдерi, заң шығару, әкiмшiлiк, сот және дипломатиялық сипаттағы өзге де мәтiндер), сондай-ақ олардың ресми аудармалары;  мемлекеттiк рәмiздер мен белгiлер (жалаулар, елтаңбалар, ордендер, ақша белгiлерi және өзге де мемлекеттiк рәмiздер мен белгiлер);

-халық шығармашылығының  туындылары; ақпараттық сипаттағы  оқиғалар мен фактiлер туралы  хабарлар.  

4.   Интеллектуалдық меншік объектілеріне құқықтың пайда болу негіздері

  Интеллектуалдық меншік объектілеріне құқық Интеллектуалдық меншік объектілерін кұру фактісі және тәртіп бойынша өкілетті мемлекеттік органның құқықтық қорғауды і беруі нөтижесінен туындайды.

     Суретші сурет салды, автор  кітап жазды. Бұл  жердегі сурет пен интеллектуалдық меншік құқығы негізінде заңды дәлел болып табылады.

     Интеллектуалдық меншік құқығы объектілеріне байланысты мүліктік емес (абыройын қорғау құқытғы, т.б.) және мүліктік (басу, жалға беру, т.б.) құқықтар болуы мүмкін. Бұл жерде интеллектуалдық меншік субъектісін екіге бөліп қарастыруға болады: автормен объектіге құқығы бар иеленуші. Интеллектуалдық қызмет нәтижелерінің авторларына жеке мүліктік емес және мүліктік құқыктар да тиесілі болады. Мүліктік құқығын басқа адамдарға берген жағдайда да авторда жеке мүліктік емес құқықтар әр уақытта сақталады. Тауарлық белгілердің иегерлеріне тек мүліктік кұқықтар ғана тиесілі.

Интеллектуалдық меншік объектілеріне қатысты күңделікіі қолданылып жүрген затқа, мүлікке, ментттік құқығьш қолдануға болмайды. Оған интеллектуалдық меншіктің өзіндік табиғатының ерекшелігі мүмкіндік бермейді. Сондықтан да қолданыста жүрген заңнамада интеллектуалдық меншік объектілерше айрықша құкықтар қолданылады.

• Айрықша құқық меншік иесінің интеллектуалдық шығармашылықтың объектісін өз қалауы бойынша кез келген өдіспен пайдалануға мүліктік құқығы интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижесіне немесе дараландыру құралына айрықша құқық болып танылады. Оны пайдалану тек құқық иесінің келісімі арқылы ғана жүзеге асады.

Интеллектуалдық меншік объектісін уақытша пайдалану лицензиялық шарт арқылы жүзеге асырылады.

• Лицензиялық шарт бойынша интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижесіне немесе дараландыру құралына айрықша құқықты иеленуші тарапына (лицензиар) екінші тарал (лицензиатқа) интеллектуалдық меншіктің тиісті объектісін белгілі бір әдіспен уақытша пайдалану құқығын береді.   

     Ресми құжаттардың, мемлекеттiк рәмiздер менбелгiлердiң  жобаларына құқық. Ресми құжаттардың, мемлекеттiк рәмiздер мен белгiлердiң  жобаларына авторлық құқыққа жобаларды жасаған адам (жасаушы) ие болады. Ресми құжаттардың, рәмiздер мен белгiлердiң жобаларын жасаушылар, егер оны жасауға тапсырма берушi оған тыйым салмаса, ондай жобаларды жариялауға құқылы. Жобаны жариялаған жағдайда оны жасаушылар өз есiмiн көрсетуге құқылы. Жобаны, жасаушының келiсiмiнсiз, егер бұл жобаны автор жарияласа немесе тиiстi органға жiберсе, оны ресми құжат дайындау үшiн құзыреттi органның пайдалануы мүмкiн.  Ресми құжаттарды, мемлекеттiк рәмiздердi немесе белгiлердi жобаның негiзiнде дайындаған кезде оған ресми құжатты, мемлекеттiк рәмiздi немесе белгiнi дайындауды жүзеге асырушы орган өз қалауы бойынша толықтырулар мен өзгерiстер енгiзуi мүмкiн.

     Құзыреттi орган жобаны қабылдағаннан кейiн  ол әзiрлеушiнiң есiмi көрсетiлмей-ақ және авторлық сыйақы төленбестен пайдаланылуы мүмкiн.

     Авторлық  құқықты қорғау белгiсi. Айрықша авторлық құқық иесi өз құқықтары туралы мәлiмдеу үшiн туындының әрбiр данасына салынған және үш элементтен:

-қоршауға алынған  латынша "С" әрпiнен; 

- айрықша авторлық құқықтар иесiнiң есiмiнен (атауынан);

- туындының бiрiншi жарияланған жылынан тұратын  авторлық құқықты қорғау белгiсiн  пайдалануы мүмкiн.

       Егер өзге дәлел болмаса, қорғау  белгiсiнде көрсетiлген адам айрықша  авторлық құқықтың иесi болып  саналады. Автордың жеке мүлiктiк емес құқықтары.

     Туынды  авторының мынадай жеке мүлiктiк  емес құқықтары болады: 

1) туынды авторы  ретiнде танылу және оны пайдалану  кезiнде осы туындыға басқа  адамдардың авторлығын тануды  болғызбайтын нақ осындай тануды  талап ету құқығы (авторлық құқық); 

2) туындыны өз  атынан, бүркеншiк атпен немесе  жасырын атпен пайдалану құқығы (авторлық атқа құқық); 

3) өз туындысына  өзгерiстер мен толықтырулар енгiзуге  және оның атауын қоса алғанда,  туынды жарық көргенде, көпшiлiк  алдында орындалғанда немесе өзге түрде пайдаланылғанда автордың келiсiмiнсiз кiмнiң болса да өзгерiстер мен толықтырулар енгiзуiнен туындыны қорғау құқығы (туындыға қол сұқпаушылық құқығы).

     Автордың  келiсiмiнсiз оның туындысын шығарғанда безендiрулер, алғысөздер, соңғысөздер, түсiнiктемелер немесе қандай да болсын түсiндiрмелер беруге тыйым салынады.

     Автор қайтыс болғаннан кейiн оның туындысын  қол сұғушылықтан қорғауды өсиетте  көрсетiлген адам, ал мұндай нұсқау болмаған жағдайда - автордың мұрагерлерi, сондай-ақ заң актiлерiне сәйкес авторлық құқықтарды қорғау жүктелген тұлғалар жүзеге асырады. 

4) белгiсiз тұлғалар  тобының туындыны ашуға рұқсат  құқығы (халыққа жария ету құқығы).

     Автор туындыны халыққа тарату туралы бұрын  қабылдаған шешiмiнен бас тартуға  құқылы (керi қайтарып алу құқығы), бұл жағдайда жоғалтылған пайдасын қоса алғанда, пайдаланушыға осындай шешiм арқылы келтiрiлген залал өтелуi керек. Егер туынды халыққа жария болып кетсе, автор оны керi қайтарып алатыны туралы көпшiлiкке хабарлауға мiндеттi. Бұл орайда ол туындының бұрын әзiрленген даналарын өз есебiнен айналыстан алып тастауға құқылы. 

Осы тармақтың  ережелерi қызметтiк туындыларға  қолданылмайды. 

Автордың бiреумен келiсiмi немесе автордың жеке мүлiктiк  емес құқықтарын жүзеге асырудан бас  тартуы туралы арызы жарамсыз болады. 

     Автордың  мүлiктiк құқықтары. Авторға туындыны кез келген нысанда және кез келген әдiспен пайдалануға айрықша құқықтар берiледi. 

     Туындыны  сақтауға беру. Туындылардың қолжазбаларын, материалдық негiздегi басқа туындыларды, оның iшiнде машинкаға басылғандарын сақтауға беру, егер осылайша сақтауға беру әркiмнiң кiруiне ашық қоймада (депозитарийде) жүргiзiлсе және депозитариймен жасалған шарт бойынша кез келген адамның туынды данасын алуына жол берiлсе, туындыны пайдалану деп танылады.