Есеп саясатының ұйымдық техникалық аспектілері

• мазмұны мен мәніне қарай есеп саясаты тәжірибеде қандай дәрежеде қолданылатындығын;
• есеп саясатын қалыптастыруда әр түрлі варианттардың іске асырылуын және қандай әдістерді қолдану керектігінде білулері қажет.

Есеп саясатын қалыптастыру процесінде бухгалтерлер белгілі авторлардың  және ресми органдардың жариялаған арнайы оқулықтарын, мақалаларды, әдістемелік  құжаттар мен материалдарға жүгінуі  керек.

Сонымен қатар бухгалтерлер білімі мен кәсіби деңгейі жоғары дәрежеде танылған басқа бухгалтерлердің  іс-тәжірибесін, сондай-ақ есеп саясатын қалыптастыруға жақсы негіз болатын  бұған дейін жарияланған каржылық есеп қорытындыларын зерттеп пайдалануы керек. Есеп саясатын қалыптастыру кезінде  мүмкін болатын ұйғарымдарды (альтернативы) қолданудың жауапкершілігі бас бухгалтерлерге жүктеледі. Есеп саясатының негізін  қалаушы әдіснамалар мен ережелерді т.б. ресми құжаттарды қолдану процесі  қаржы көрсеткіштерін талдаушыларды  шатасіырмайтындай жинақы жасалынуы керек. Өткен жылдағы қорытынды есеп жүйесінде колданылған әдістерге қарағанда осы жылға жасалған есеп саясатындағы әдістер едәуір сенімді болып қалыптасқандығын көрсете білген жөн.

Есеп саясатын жасаушы  мамандар есеп саясатының негізгі элементтерін, бастапқы құжаттардың мазмұны мен  ерекшеліктерін, бухгалтерлік есеп счеттарының  типтік жоспарын, активтер мен міндеттемелерді  бағалаудың әдістерін, амортизация  есептеу тәртібін, мүліктерді түгендеу, аяқталмаған өндірісті бағалау, құжат айналысы ережесін, ақпараттарды өңдеу технологиясын т.б. көптеген бухгалтерлік есеп -өрісіндегі мәселелерді  зерделей білуі керек.

Есеп саясатын қалыптастыру барысында мына төмендегі базистік принциптер маңызын басшылыққа алу  керек:

а) осы ұйымның активтері мен міндеттемелері меншік иелерінің активтері мен міндеттемелерінен (үлес қосушылар, инвесторлар) дербес жүргізілетіндігін (дербестік принцип);

б) ұйым өз қызметін белгісіз уақытқа дейін үздіксіз жалғастыра беретіндігін, осы ұйымның жуық арада  жойылмайтындығын және ұйым өз қызметі  көлемін қысқартпайтындығын (үздіксіздік  принцип);

в) таңдалып алынған есеп саясаты бір жылдан келесі жылдарға сабақтастықпен қолданылына беретіндігін (сабақтастык принцип);

г)  дайын өнімдерді  сатудан түскен немесе түсетін ақшалардың қашан түсетіндігі уақытына қарамастан сатылған өнімдер сатып алушыларға жөнелтілген кезде түскен табыс  түрінде осы жылы керсетілетіндігін (сату принципі).

Ұйымдар есеп саясатын ыңғайлы  қалыптастыру мақсатында активтер, меншікті капитал және міндеттемелер мына төмендегіше топтастырылуы керек:

• бухгалтерлік есептің счеттар жоспарына қарай материалды емес активтер мен олардың амортизациясы, негізгі құралдар мен олардың тозуы, айналыс сыртындағы активтерге салынған табыстық инвестициялар сабақтастығы бойынша;
• бухгалтерлік баланс құрамындағы активтік баптардың, яғни өтімділік дәрежесінің жоғарылауына қарай айқындалған материалды емес активтер, тауарлы-материалды құндылықтар, аяқталмаған өндіріс, берешектер қарызы сабақтастығы бойынша;
• активті қаражаттар көздерінің пайда болуына қарай (меншікті капитал, міндеттемелер) арнайы сабақтастық принципі бойынша.

Ұйымдар есеп саясатын жасауға  ыңғайлы және икемді басқа да топтастыру әдістерін қолдануға болады.

Жоғарыда айтылған мәселелер  мен ұсыныстар мазмүны түгелімен  есеп саясатын жасауға колданылады  деген ұғым болмауы керек. Ұйымдардың есеп саясатын жасау барысында есеп элементтері мен әдістерді кеңінен  қолдануына құқылы және бұлардың өрісін кеңейтіп, бірімен-бірін байланыстырып  қолдануына олардың мүмкіндігі бар.

        Ұйымдардың есеп саясаты мына төмендегі принциптерді сақтау арқылы қамтамасыз етіледі:

а) шаруашылық өрісіндегі фактілерді бухгалтерлік есеп жүйесіне толығымен тіркеу (толықтық принцип);

б)   пассивтердің азаймайтындығын қамтамасыз ету, сондай-ақ жасырын резервтер құру жолдарын болдырмау (сақтық принципі);

в) әрбір айдың біріне қарай аналитикалық счеттар айналымы мен қалдығы синтетикалық счеттардағы осындай мәліметтермен сай келуі, сондай-ақ бухгалтерлік қорытынды есеп мәліметтерінің синтетикалық және аналитикалық счеттардағы мәліметтермен бірдейлігі (тепе-теңдік принцип).

Есеп саясатын қалыптастыру барысында ұйымдар төмендегі  факторларды есепке алуы керек:

- меншіктің түрі, шаруашылық  қызметінің ұйымдық және құқықтық  үлгісі;

- ұйымның көлемі және  технологиялық ерекшеліктері (өнімдер  өндіру, сатудың көлемі, жұмыстар  орындау, қызметтер көрсету);

- шаруашылық өрісі;

- кадрлармен қамту (инженер-техниктер,  менеджерлер, бухгалтерлер білімінің  кәсіби деңгейі);

- салық салу және салық  есебі ерекшеліктері;

- есептеу техникалары  мен бағдарламалармен қамту дәрежесі;

- өнімдерді сату принципі (базардағы жағдай, баға қалыптастырудың  бостандығы, өтеушілік пен сатып  алушылардың өтімділік сипаты).

Есеп саясатын тәжірибеде қолдану мен қалыптастыру барысында  ұйымдар құқылы тұлғалар ретінде  өздері тіркелген жердегі салық  органдарымен келісті жағдайда болуы  керек.

Егер ұйымдар қызметінің нәтижесін шығару кезінде есеп мәліметтерінің кейбір объектілерінде ауытқушылық  оқиғалар болса, есеп жүйесін жүргізу  кезінде өзгерістер енгізілсе, бұларды  реттеу мен дұрыс жолға қоюдың тәртібі есеп саясатын қабылдаушы органдарға хабарланады.

Есеп саясатын қалыптастыру процесі - қаржылық қорытынды есепке, басқарушылық және салық есебіне  тән барлық бухгалтерлік есеп элементтер мазмұнын сабақтастық жолдармен  ашып көрсетуге, сондай-ақ ұйымдардың қаржы нәтижесі көлемін арттырып отыруға арналған.

Есеп саясатын жасау алдында  ұйымдардың міндет атқарушы бухгалтерлері  осы кезеңде басшылыққа алынған  және өз қызметін атқарудың негізін  құраушы ресми заң актілері мен  нормативтік базаларды зерделеп, өткен жылдары жасалған есеп саясатының тиісті тараулары мен объектілерін сараптауы керек. Нормативтік құжаттар мазмұнын талдау мен іске асыру жұмыстары  ұйымдар қызметінің барлық объектілері  деңгейінде жүргізілуі тиіс. Егер ұйымдар  заң актілеріне қайшы келмейтін  бухгалтерлік операцияларын жүргізіп, алайда бухгалтерлік есеп жүргізуді  реттеуші құжаттарда кейбір операциялар  мазмұны көрсетілмеген жағдайда, ұйымдар өз еркімен жаңа әдістерді  құру мен жасауға және мұндай операцияларды  есеп саясатына қосуына құқылы. Мұндай мүмкіндіктер Қазақстандық 30 «Қаржылық  қорытынды есеп тапсыру» стандартының 2-ші тарауындағы 19-шы бапта қаралған.

Сонымен есеп саясатын қалыптастыру процесінде ұйымдар өз таңдауы бойынша  және нақтылы жағ