Есеп саясатының ұйымдық техникалық аспектілері

Жоспар

 

Кіріспе………………………………………………………………………….  2-3

 

1-бөлім. Ұйымдардың есеп саясаты ………………………………………4-23

1.1. Есеп саясаты туралы түсінік және оған қойылатын талаптар………...4-6

1.2 Есеп саясатын қалыптастыру …………………………………………….6-23

 

2-бөлім. Есеп саясатының ұйымдық техникалық аспектілері ……...24-27

 2.1. Есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілері …………..24-25

 2.2. Есеп саясатының өзгеріске түсу жағдайлары ………………………...25-27

 

Қорытынды ………………………………………………………………….28-30

 

Пайдаланылған әдебиеттер ……………………………………………………..31

 

Қосымшалар ………………………………………………………………. ..32- 41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстандық бухгалтерлік есеп тәжірибесіне «есеп саясаты» термині  кезіндегі Қазақстан Республикасы «Бухгалтерлік есеп жөніндегі үлттық комиссияның» 13 қазан 1996 жылғы №2 «Қаржылық  қорытынды есеп дайындау және тапсыру  жөніндегі тұжырымдама (концепция)»  деп аталған қаулысымен енгізілген. Бұдан соң «есеп саясаты» ұғымы  Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарының  №1 «Есеп саясаты және оны ашу» стандартында көрсетіліп, меншік түрі мен қызмет ерекшеліктеріне қарамастан барлық үйымдар өздеріне тән есеп саясатын қалыптастыратындығы міндеттелді.

Кейіннен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 17 қаңтар 2003 жылғы  №14 бұйрығымен: №1 «Есеп саясаты  және оны ашу», №2 «Бухгалтерлік  баланс және қаржылык корытынды есеп маңызын ашу негіздері», №3 «Қаржы-шаруашылык қызметі нәтижесі жөнінде қорытынды  есеп» жөніндегі стандарттары жойылып, бұлардың орнына №30 «Қаржылық қорытынды  есеп тапсыру» жөніндегі жаңа стандарт қабылданып, мұның 14 тарауы 2-ші тармағында ұйымдардың есеп саясатын жасау мен  тапсырү жөніндегі тәртіптер  қарастырылған.

Есеп саясаты ұғымы  екі жағдайда; біріншісі - мемлекеттік  және қоғамдық ұйымдардың белгілеген есеп саясаты, екіншісі -ұйымдардың ішкі есеп саясаты болып ажыратылады. Ендігі жерде біздер ұйымдарда жасалынып, қалыптасатын ұйымдардың ішкі есеп саясатының мәселелерін қарастырамыз.

 

Есеп саясаты  деп қандай мазмұнды түсінеміз?

Халықаралық қаржылық есеп стандартында (ХҚЕС) есеп саясаты; «Қаржылық  қорытынды есеп дайындау мен тапсыру  жөніндегі ережелер мен тәжірибе»  деп анықталған.

Қазақстандық 30 «Қаржылық  қорытынды есеп тапсыру» жөніндегі  стандарттың 2-ші тарауында: «Есеп саясаты  деп -Қазақстан Республикасындағы  бухгалтерлік және қаржылық қорытынды  есеп, бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есептің типтік счеттар  жоспарының талаптарына және ұйымдар  қызметін жүргізу ерекшеліктеріне  сай бухгалтерлік есеп пен қаржылық қорытынды есеп жасау үшін ұйымдардың қабылдаған принциптерін, негіздерді, ережелер мен тәжірибені айтады», - делінген.

Ары қарай осы стандарттың 19-шы бабында: «Ұйымдарда бухгалтерлік есеп стандарттары (БЕС) қабылданбаған  жағдайда ұйым басшылары қорытынды  есеп ақпараттарын пайдаланушыларды қамтамасыз ету мақсатында, ішкі есеп саясатын жасау мақсатында өз жағдайлары мен  ойларын енгізуіне болады» делінген.

Осы заманғы нарықтық экономика  жағдайында шаруашылык операцияларының  түрлері әр түрлі ықпалдастық  жағдайда болады.

Елімізде көптеген типтегі  ұйымдардың әр кайсысы әр түрлі экономикалық факторларға тап болады. Әр түрлі  типтегі ұйымдар саны аса көп. Осыларға байланысты әрбір ұйым өзінің алға қойған мақсат-мүддесіне жету үшін өз қызметтеріне тән: өнім өндірудің технологиялық ерекшеліктері, басқарудың ұйымдық құрылымы, қызмет көлемінщ түрі мен деңгейі, операциялар жүргізу, клиенттермен жұмыс істеудщ тәртібі, ақпараттарды өңдеу т.б. ерекшеліктерін зерделеуі керек. Мұның барлығы да шаруашылық жүргізу ерекшеліктеріне байланысты ұйымдарда есеп саясатын қалыптастырудың мазмұны мен маңызын ашып көрсетудің негізін қалайды.

Ұйымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибедегі есеп әдістері мен қорытынды есеп жасаудағы ережелердің ішіндегі ең тиімділерін таңдап алуына құқылы. Таңдалып қабылданған ережелер мен  әдістерді өз мәнінде қолдану  арқылы есеп мәліметтерін жинақтаудың  тәртібін, мұны пайдаланушыларға түсіндіріп, шаруашылық процесінің ерекшеліктері  жөніндегі ақпараттарды зерделеу және ұйымдар қызметіндегі өзгерістер мен  жағдайларды дер кезінде білу мүмкіндіктері туындайды.

Сонымен есеп саясаты деп — ұйымдар  шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде  қолданылынатын, таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығын  айтамыз. Есеп саясатының мазмұны ұйымдардың шаруашылық жүргізу қызметі талабы мен қаржы нәтижесін сипаттауға арналған есеп әдістерін жақсы және тиімді қолданудың жолдарын көрсетеді. Есеп саясаты каржылық қорытынды есеп жасауда ұйымдардың қолданатын есеп принциптері, әдістер мен ережелер, сондай-ақ ұйымдардың шаруашылық қызметі мазмұнын тәжірибеде ашып көрсету үшін қабылданған ережелер жиынтығынан құралады.

Сондықтан әрбір ұйымда бухгалтерлік есеп пен қорытынды есеп жүйесінің  қандай жолдармен жетілдірілетінін біліп түсіну үшін бүған әсер етуші  факторларды зерделей білу қажет.

Жоғарыда қойылған талаптарға сай, біздер, мейлі студенттер. мейлі  атқарушы бухгалтерлер, есеп саясатының мазмұны мен мақсатын, мұндағы  шешілетін мәселелерді тереңінен  түсініп білуіміз керек.

Есеп саясатының мазмұны  белгіленген жағдайда ұйым әкімшілігінің  басқару процесін қандай дәрежедегі тиімділікке жеткізгендігі, ұйымның  қаржы жағдайы мен мұның өзгеріске  түсуін, сондай-ақ шаруашылық қызметінің нәтижесін шындық және сенімді әдістермен дайындау үшін қолданылатын есеп принциптерін таңдап алу бағытында ашылды. Есеп саясатын жасау мен мұның маңызын  ашып көрсету мақсатында әрбір ұйым өздеріне тән есеп ережелерін, есеп тәсілдерін таңдап алуға, мұндай ережелерді қорытынды есеп жасау процесіне  қолдануға құқылы болып танылады. Мұның өзі ұйымдар мен меншік иесінің өз мүліктеріне иелік  ету, пайдалану және әміршілік жүргізу  құқысын сипаттайды.

 

 

1Бөлім. Ұйымдардың есеп саясаты

 

1. Есеп саясаты туралы түсінік және оған қойылатын талаптар

 

     Бухгалтерлік  есеп принциптері бойынша кәсіпорынның  есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік  есепті жүргізу әдістері мен  тәсілдерінің жиынтығын, яғни  алғашқы бақылау, құндық өлшеу,  ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің  фактілерін жинақтап қорытындылау  жолдарын айтады.

     Бухгалтерлік  есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық  қызмет фактілерін топтау мен  бағалау әдістері, активтердің құнын  есептеу, құжат айналымын қабылдауды  ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есепшоттарын қолдану  әдістері, бухгалтерлік есептің  тіркелім жүйесі, мәліметті өндеу  мен басқа да сәйкес әдістер  мен амалдар кіреді.

Есеп саясаты – бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және ұсыну үшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер және практика.

Есептік бағалаудағы  өзгеріс – бұл активтің немесе міндеттемелердің баланстық құнын немесе активті кезең-кезеңмен тұтынудың активтердің және міндеттемелердің ағымдағы жай-күйін бағалау салдарынан болатын, сондай-ақ оларға байланысты күтілетін болашақ пайдалар мен міндеттерге байланысты өлшемін түзету. Есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер жаңа ақпарат алу немесе жаңа міндеттемелердің басталу нәтижесі болып табылады және тиісінше қателерді түзету болып табылмайды.

     Ұйымның өзінің  есеп саясатын өндеу мүмкіндігі  мен қажеттілігі бухгалтарлік  есеп пен басқа екінші деңгейлі  нормативтік құжаттар бойынша  баптарда (стандарттарда) қарастырылған  бухгалтерлік есептің кез келген  мәселелерін шешудің көп түрлілігімен  анықталады. «Бухгалтерлік есеп  және қаржылық есеп беру туралы»  Қазақстан Республикасының заңы  мен Бухгалтарлік есеп принциптерінде  кәсіпорын өзінің есеп саясатын  құруы барысында бұйрық немесе  жарлық бойынша қажетті құжаттар  тізімін бекітуі керек екендігі  көрсетілген. Бұл бекітілетін  құжаттардың қатарына мыналар  жатады:

• Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
• Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары;
• Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
• Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
• Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
• Актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі (реті)
• Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
• Шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;
• Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.

     Кәсіпорының  қабылдаған есеп саясатын сол  ұйымдағы бухгатерлік есептің  маңызды мәселелерінің бірі.

     Ұйымның есеп  саясатын таңдауы мен негіздеуіне  келесі негізгі факторлар әсер  етеді.

• меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық  нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық  акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
• салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және тағы басқа);
• Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа);
• салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);
• қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі (перспективалық) мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);
• ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша);
• материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық- әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);
• кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың  экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;

     Кез келген  ұйымның өзінің қызметін іске  асыру үшін таңдап бекіткен  есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама қайшылықсыздығы  мен  орындылық талаптарына  сай болу қажет. 

     Көрсетілген  талаптардың әрқайсының мазмұнын  қарастырайық.

     Толықтылық.Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.

     Уақыттық.Кәсіпорының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп пен беруде уақытында көрініс табуы  қажет. Ешқандай операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.

     Сақтық.Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік (кепілдік) бар болатын кірістер алынады.

     Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп отыруы қажет.

     Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.

 

 

 

1.2. Есеп саясатын қалыптастыру

 Есеп саясатының тиімді  бағытын қалыптастыру үшін бухгалтерлік  есеп принциптері мен мұның  қолайлы нақтылы әдістерін, салық  салу процесін, қаржылық менеджментті  және басқа да көптеген экономикалық  қатынас мәселелерін кімде-кім  болмасын жақсы білуі керек.  Өкінішке орай, кейбір ұйым басшылары  мен атқарушы бухгалтерлер айтылған  мәселелер өрісін терең түсініп  біле бермейді.

Есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесіне тән қойылған талаптар мен принциптерге жауап беруді қамтамасыз етуі керек.

Осы кезеңдегі нарықтық қатынастар, меншіктік экономика және кәсіпкерлік  процестің дамуына сай бухгалтерлік қорытынды есептің шынайы жасалуына  ең әуелі ұйымдардың басшылары жауапты. Ал бухгалтерлік есеп саясатының сапалы қалыптасуына ұйымдардың атқарушы бухгалтерлері  жауапты.

Сенімділік пен толықтылық терминдері бірінің маңызын бірі сипаттайтын кең ұғымдағы терминдер. Яғни осы терминдерді негізге  ала отырып, тәжірибеде қолданылатын есеп әдістері мен критерийлерді  бухгалтерлік есеп саясаты шеңберінде жақсы қолдану керектігі туындайды. Осыған байланысты ұйымдардың бухгалтерлері  тәуелсіздік пен кәсіби мамандықты және техникалық мүмкіндіктерді ұштастыра  отырып, ұйымдардағы есеп саясатын сапалы қалыптастыруы керек. Есеп саясатын қалыптастырушы бухгалтерлер бухгалтерлік есеп теориясын біліп қана қоймай, сонымен қатар: