Ауылшаруашылығы инновацияны енгізу арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету

        7-ші  көрсеткіш – негізгі  қорлардың   орташа  құны.  Бұл  көрсеткіштің  сапасы   2009 жылы   793210 мың теңгені құраса,  ал  2010 жылы  бұл сома  1847632 мың теңгеге дейін жетіп отыр.  Ауытқу  1054422 мың теңгені құрап отыр.  Көрсеткіш сапасының бұлай ауытқуының  басты себебі  есепті  жылы  тиімді  жоғары  негізгі қорларды  игеру,  яғни  жаңа  ғылыми  техналогияларға сай техникаларды  сатып алу болуы мүмкін. 

       8-ші  көрсеткіш – қор  қайтарымдылығы.  Базалық  жылы  бұл  көрсеткіш  759%-ға  тең  болған  болса,  есепті  2010 жылы  ол  330%-ды  құрап отыр.  Бұл жердегі ауытқу 0,43есе немесе  429%-ға  төмендеп  отыр.  Оның  себебі  негізгі қорлардың орташа  құнының өсуі  болып табылуы мүмкін. 

         9-шы   көрсеткіш – қор   сыйымдылығы  деп  аталады.  Бұл  көрсеткіш  2009 жылы  13%-ды  құраса,  2010  есепті  жылы  30%-ға  өсіп  отыр,  ауытқу 17%-ға  тең.  Көрсеткішке негізгі қорлардың орташа  құны  мен өткізілген  өнімнен  түскен  табыс  әсер  етіп  отыр.  Кестеде  көріп  отырғанымыздай  негізгі  қорлардың  орташа  құны  базалық  жылды  есептік  жылмен  салыстырғанда  есепті  жылы  ол  2,30  есе  өсіп  отыр.  Қор  сыйымдылығының  даа  өсуіне  осы  себеп  былуы  мүмкін

          10-шы  көрсеткіш – қызметкерлердің   тізімдік  саны.  Базалық  2009 жылы  қызметкерлердің саны  1013 адам  болды,  ал  есепті  жылы  бұл көрсеткіш 35 адамға  өсіп,  1048 адамға  жетті.  Бұның басты себебі  өндіріс көлемін ұлғайтуға байланысты  жаңа  еңбек күші  керек болады,  сонымен қатар жаңадан сатып алынған техникалар  бойынша да  жоғары  білімді мамандар  жұмысқа алынды. 

          11-ші  көрсеткіш – еңбек   ақы  қоры.  Еңбекақы  қоры  2009 жылы  162355,5 мың теңге болған  болатын,  ал  2010 жылы  ол  20600,1 теңгеге өсіп,  182955,6 мың теңгені құрап отыр.  Бұл ауытқудың басты себебі  2010 жылы  кәсіп орын  қызметкерлерілің  саны  өскен болатын.  Осы көрсеткіштің  еңбекақы  қорының өсуіне  әсері мол.

        12-ші  көрсеткіш – орташа айлық   еңбекақы  мөлшері.  Есепті  жылы  бұл  көрсеткіш  13,356 мың   теңге  болған  болса,  2010 жылы  ол  1192  теңгеге жоғарылап,  14,548 мың теңгеге дейін жетті.  Бұған кәсіп орындағы  ынталандыру жұмыстары көп әсерін  тигізді,  яғни  жұмысты жақсы істеген жұмысшыға жалақы  деңгейін  бір шама  өсіріп  отырды. 

         13-ші  көрсеткіш – еңбек   өнімділігі.  Базалыық  жылы  бұл   көрсеткіш  5943,3 мың  теңге   болса,  есепті  жылы  5824,3 мың   теңгеге  тең  болып,  есепті  жылы  0,97есе  өсіп  отыр.  Бұған  әсер  еткен  көрсеткіш  – жұмысшылардың  санының   көбейуі  болып  отыр. 

          14-ші   көрсеткіш – сату  рентабельділігі  болып  табылады.  2009 жылы  бұл көрсеткіш 4,5%-ға  тең болса,  2010 есепті  жылы  ол  4,7%-ға  төмендеп,  ауытқу  0,2%-ды  құрап отыр.  Оның  себебі  өткізген  өнімнен түскен  табыстың  өсіуіне байланысты  болып келеді. 

          15-ші  көрсеткіш - өнімнің  рентабельділігі.  Базалық  жылы  бұл  көрсеткіш  5,7%-ды  құраса,  есепті  2010  жылы  ол   5,9%-ға  көтеріліп,  өсу 0,2%-ға  тең болды.  Көрсеткіштің  бұлай өзгеруіне әсер  еткен факторларға жалпы табыстың  өсуі    мен 2010 жылы  өнімнің өзіндік құнының төмендеуін  жатқызуға болады. 

           16-шы  көрсеткіш – қор  қарулану  деп  аталады.  Бұл  көрсеткіш  2009 жылы  783 мың теңгеге тең болса,  есепті  жылы  ол  2,25 есе өсіп   1763 мың теңгені құрады.  Оған  әсер  еткен 2010 жылы  негізгі қорлардың   орташа  құынның    1054422 мың теңгеге артуы мен қызметкерлердің тізімдік санының ұлғайуы болып табылады.         

VIII . Біз жоғарыда кәсіпорынның  техникаэкономикалық негізгі көрсеткіштерін  қарастырып, талдадық. Ал енді «Сарыағаш»  ЖШС-ң қаржылық қызметін жеке-жеке талдап, есептеп көрейін.

 

Кесте 3.

«Алекс » ЖШС міндеттемелері бойынша көрсеткіштер

Көрсеткіштер	Оңтайлы мәні	2009 жыл	2010 жыл	ауытқу
				+/-	%
Қарызды абсолютті жою коэфициенті	0,2-0,25	0,02	0,8	7,08	40
Жабдықтаудың аралық коэфициенті	0,7-0,8	0,3	0,8	0,5	20
Төлем коэфициентері	2-2,5	1,6	1,8	0,2	25

Ескерту:«Сарыағаш» АҚ мәліметтері негізінде құрастырылған.

 

     Кәсіпорынның   қаржылық  жағдайын  талдау   тек  белгілі-бір  уақыт  аралығындағы  кәсіп  орынның  қандай  жағдайа  тұрғанын    ғана  емес,  сонымен  бірге  кәсіп  орынның  қаржылық  тұрақтылығын  ұамтамасыз  ету  мақсатында  тиімді  басқару  үшін  де  қажет.

       1-ші  көрсеткіш  бойынша,  яғни  қарызды   абсалютті  жою  коэфициенті   бойынша  көрсеткіш  мәні  оңтайлы  емес.  Себебі,  2009 жылы  да,  2010 жылы  да  көрсеткіш мәні   оңтайлы мәннен  төмен болып отыр.

       2-ші  жабдық  аралық  коэфициенті   бойынша  көрсеткіш  мәні  2009 жылы  0,8-ге  тең болып,  оңтайлы мәнге тең болып отыр. 

       3-ші  көсеткіш  төмен  коэфициенті   мәні  бойынша  есепті  жылы  да,  базалық  жылы  да  оңтайлы   мәннен  төмен  болып  отыр.

 

Кесте 4.

«Алекс»ЖШС-ң   негізгі  экономикалық көрсеткіштер

№	Көрсеткіштер	Оңтайлы  мәні	2003жыл	2004жыл	Ауытқу
1	Қарыз  капиталы мен меншік  капитал  қатынасы	1-ден  жоғары  емес	1,5	0,5	-1
2	Меншіктік  коэфициент	0,7-ден  жоғары	0,3	0,6	0,3
3	Қарыз  капиталының үлесі	0,3-тен  төмен	0,6	0,3	-0,3

Ескерту:«Сарыағаш» ЖШС-ң мәліметтері негізінде құрастырылған.

Кесте 5.

«Алекс» ЖШС-ң негізгі  экономикалық көрсеткіштер

№	Көреткіштер	Ауытұу(+ - )	2003жыл	2004жыл
1	Капитал айналымының жалпы коэфициенті	+0,9	1,2	2,1
2	Меншіктік капиталдың айналымдықкоэфициенті	+0,1	3,3	3,4
3	Дебиторлық міндеттемелердің  айналымдық коэфиценті	+5,1	3,1	8,2
4	Дебиталдық міндеттемелердің айналымдық орташа  мерзімі	- 73	117	44

Ескерту:«Сарыағаш» АҚ мәліметтері негізінде құрастырылған.

 

 

1-ші  көрсеткіш  капитал   айналымының   жалпы  коэфициенті.  Бұл  көрсеткіш  1 – жыл   ішінде  қанша  рет  толық   өндірістік  цикл  мен  айналым   жасалатындығын  көрсетеді.  Менің  кәсіп  орыным  бойынша  2009 жылы  1,2  рет болса,  есепті  жылы  2,1 рет болды.  Бұл көрсеткіш кәсіпорынның   жалпы капиталын пайдалану тиімділігі  жоғарылағанын көрсетеді.  Егер  активтің  2009 жылы  ақшалай бірлігі   1 теңге   2 тиын  әкелсе,  2010 жылы

 ол  2 теңге  1 тиынға  дейін  жоғарылап  отыр.

       2-ші  көрсеткіш  меншікті  капиталдың  айналым  коэфициенті.  Бұл   көрсеткіш  қызметтің  әртүрлі   аспектілері  бойыншасипатталады:  коммерциялық  жағынан  сату  артықшылығын  немесе  олардың   қажеттілігін  аныұтайды;  қаржылық  жағынан   салынған  меншікті  капиталдың   айналым  жылдамдығын,  ал  экономикалық  жағынан   кәсіпорынның  меншіктік  иесінің   тәуекел  ететін  ақша  қаражаттарышың  бепсенділігін  анықтайды.  Менің   кәсіпорыным  бойыншы  бұл  көрсеткіш  өскен,  2009 жылы  меншікті  капитал 3,3рет айналса,  2010 жылы  3,4  ретке жетіп отыр.  Бұл кәсінорын акционерлерінің қаржыларын  тиімді  пайдаланғанын көрсетіп  отыр.

        3-ші  көрсеткіш  дебйторлық  міндеттемелердің  айналым  коэфициенті.  Бұл   көрсеткіш  дебиторлық  міндеттемелердің  сапасын  бағалау  үшін  қолоданылады,   кәсіпорынмен   берілген   коммерциялық  несиенің   кеңейтілгенін   немесе  төмендегенін  анықтайды.  Оның  өсуі  сатылатын  несйенің  қысқартылуын,  ал  төмендеуі –  берілетін  несиенің  көлемінің  өскенін  көрсетеді.  2009 жылы  ол  3,1рет   болған  болса,  2010 жылы   8,2 рет болды,  яғни  несие көлемінң  қысқарғанын көрсетіп  отыр. 

         4-ші  көрсеткіш    дебиторлық  міндеттемілердің  айналымының   орташамерзімі.   Ол  кәсіпорын   бекіткен  клиенттерінің  төлем   уақытын  өкрсетеді.  Бұл   көрсеткіштердің  төмендеуі –  тура,  ал  өсуі – кері  әсер  береді.  2009 жылы  ол  117 күн  болса,  2010 жылы  44 күн болды,  яғни  тура  әсер  болып отыр. 

 

Кесте 6.

«Алекс» ЖШС-ң  рентабельдiлiк  кәрсеткiштерi

№	Көрсеткіштер	Ауытқу	2003жыл	2004жыл
1	Кәсіпорын  мүлкінің  рентабельділігі	-20	36	16
2	Меншікті  капиталдың  рентабельділігі	-2	18	16

Ескерту:«Сарыағаш» АҚ мәліметтері негізінде құрастырылған.

 

1-ші  көрсеткіш – кәсіпорын   мүлкінің   рентабельділгі.   Олкәсіпорын  рентабелділігі  деңгейін  көрсетеді.  Базалық   жылы  ол  36%-ды  құраса,  есепті   2010  жылы  16%-ға  дейін төмендеп  отыр. 

         2-ші  көрсеткіш – капиталының   рентабелділігі.  Ол  кәсіпорынның  рентабелділігін  бағалау көрсеткіші.  Ол  2009 жылы  18%-ды  құрады,  ал  2010  жылы  2%-ға  төмендеп,  16%-ды  құрап отыр.   Кәсіпорынның  төлем қабілеттігігі көрсеткіштері кәсіпорынның  нақты дір уақытта несие берушілермен  өзінің  қаражат көмегімен қысқа мерзімде  өтеу  үмкіндігін  сипаттайды.  Қаржылық  тұрақтылық  көрсеткіштері тартылған капиталдың  қорған  дәрежесін көрсетеді.            

 

 

 

 

 

 

 

III .Кәсіпкерлік қызметті жандандырудағы лиизнгті дамыту         жолдары және  шетелдік тәжірибе.

3.1.ҚР-дағы лизингтік операцияларға қатысты туындаған проблемаларжәне оларды шешу жолдары

 

Лизингтік қызмет нарығында  шешімін таппай жатқан мәселелер бар. 2010 жылы лизингке берілген мүліктердің құрылымында өндірістік құрал жабдықтардың үлесі өскен. Бұл өсім импорталған құрал жабдықтарға қосымша құн салығын төмендетуіне байланысты. Лизингтік компания жетекшілері айтуы бойынша импорт кезінде қосымша құн салығы салынбайтын мүліктердің тізімінде қазақстанда қажетті позициялардың барлығы қамтылмаған, яғни шектеулі. Келесі басты мәселелердің бірі әсіресе шағын шаруа қожалықтары үшін сублизингтің дамуы.

«Қаржылық лизинг» туралы заңда сублизингті қаржылық лизингтің  бір түрі ретінде нақты көрсетілген. Бірақта қаржылық лизингтің   салық заңдарының формалары толығымен  сублизингті қамтымайды және оның дамуын қолдамайды.

Лизинг заты және көлік  құралдарына меншік құқығын бөлу мәселесі де өзкетілердің бірі. Қаржы  лизингінің ерекше белгілерінің бірі, ол лизингке берілетін мүлікке меншік құқығы лизинг берушіде, ал лизинг алушыға  тке пайдалану құқығы ғана беріледі. Тәжрибеде күнделікті лизинг заты  болып табылатын көлік құралдарын тікелей лизинг алушыға да, лизинг берушіге де жүргізіледі. Екі вариантта  да кемшіліктер бар, лизинг алушы  көлік құралдарын есептен шығару тәуекелі немесе тіркеу процесінің қиындығы.  Бұл мәселенің шешімі ҚР көлік  құралдарымен оларға тіркемелерді есепке тіркеуге алу ережесіне өзгеріс  енгізу қажет.  

Лизингтік қызмет нарығының  даму келешегі бүгінгі таңда қаржылық  лизинг анықтамасы  Қаржылық есептің  халықаралық стандартына жақындаған. Сонымен бірге акциянерлік компаниялардың   Қаржылық есептің халықаралық стандартына (МСФО) өтуі компания жұмысы айқындылығын көрсетеді. Ал мұндай қызмет айқындылығы инвесторларды көптеп қызықтырады.   Бұл аталған мәселені шешу әсіресе лизингке инвестиция тарту арқылы біз негізгі құралдарды тез жаңартуға мүмкіндік аламыз. Қаржылық лизинг шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуда айтарлықтай негізгі механизмдердің бірі. Сәйкесінше лизингке сұраныс жақын жылдары жоғарлауы тиіс. Лизинтік компаниялар жорамалы бойынша Қазақстанда 2-3 жылда лизингтің көлемі 600 млн. $-ға  жетеді. Бұл шамамен негізгі құралдарға инвестицияның 5% құрайды. Лизинг көлемінің ұлғаюы, дамауы лизинтік компаниялар арасында бәсекелестердің жоғарлауына, ал ол өз кезегінде лизингтік қызметтің сапасын пайыздық сыйақының төмендеуіне алып келеді.  Лизингтік қызмет нарығы, инвесторлар және өндірушілер үшінде басты мәселе болып келе жатыр.