Қылмыстық құқықтың ерекше бөлімінің түсінігі және оның маңызы

           ҚК – те адам өлтірудің ( 96 – бап ) негізгі құрамы мен ауырлататын жағдайында адам өлтірудің құрамы бір бапқа біріктірілген. Негізгі құрам – бұл осы қылмыстың ауырлататын түріне ( 96 – баптың 2 – тармағы ) жатпайтын құрам. Негігі құрамға ( 96 – баптың 1- тармағы ) мынадай адам өлтіру түрлері жатады : қызғаныштан, төбелес кезінде немесе ұрыс – керіс үстінде ( бұзақылық себептер болмағанда ), жәбірленушінің заңсыз әрекеттеріне байланысты, жеке қарым – қатынас негізінде туындаған кек алумен байланысты болған адам өлтіру оқиғалары.

            Ауырлататын жағдайда адам өлтіруге :

           а )  Екі немесе одан көп адамды өлтіру;

           б  ) адамның қызметтік іс - әрекетін жүзеге асыруына не кәсіби немесе қоғамдық борышын орындауына байланысты адамды немесе оның жақындарын өлтіру;

           в  ) дәрменсіз жағдайда екендігі  айыпкерге белгілі адамды, сонымен  бірдей адамды ұрлаумен не  адамды кепілге алумен ұштасқан адам өлтіру;

           г  ) жүкті екендігі кінәліге белгілі  әйелді өлтіру;

           д  ) аса қатыгездікпен жасалған  адам өлтіру;

           е  ) көптеген адамдардың өміріне  қауіпті тәсілмен жасалған адам  өлтіру;

           ж  ) ұйымдасқан топ жасаған адам өлтіру;

           з  ) пайда табу мақсатымен немесе  жалданып, сол сияқты қарақшылықпен,  қорқытып алу немесе бандитизммен  ұштасқан адам өлтіру;

           и  ) бұзақылық ниетпен адам өлтіру;

           к  ) басқа қылмысты жасыру немесе  оны жасауды жеңілдету мақсатындағы, сол сияқты зорлау немесе жыныстық қатынас сипатындағы күш қолдану әрекеттерімен ұштасқан адам өлтіру;

           д  ) әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік, дінге  байланысты жек көрушілік немесе  араздық не қанды кек себебі  бойынша адам өлтіру;

           м ) жәбірленушінің органдарын немесе тканьдерін пайдалану мақсатында жасалған адам өлтіру;

           н  ) бірнеше рет қайталанған адам  өлтіру.

       

 

 

 

 

 

 

 

                                                      Денсаулыққа қарсы қылмыстар.

 

           1. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың түсінігі және түрлері.

           2. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян  келтіру.

           3. Денсаулыққа қасақана орташа  ауырлықтағы зиян келтіру.

          Денсаулық дегеніміз – адам организмінің дұрыс әрі қалыпты жұмыс істеуі. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың қоғамға қауіптілігі – бұл қылмыстарды жасаған кезде, бір адам екінші бір адамның денсаулығына қасақана немесе абайсызда зиян келтіреді, яғни кінәлі қоғамға қауіпті іс - әрекеттерді жасай отырып, адам өмірі үшін ең қымбатты болып табылатын адам денсаулығына заңсыз түрде қол сұғады. ҚР – ң ҚК – де адам денсаулығына қарсы қылмыстарға қандай қылмыстар жататыны нақты көрсетілген. Сонымен адам денсаулығына қарсы қылмыстарға мыналар жатады :

            Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ( 103 – бап ); денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру ( 104 – бап ); азаптау ( 107 – бап ); денсаулыққа жан күйзелісі жағдайында зиян келтіру ( 108 – бап ); қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде денсаулыққа ауыр зиян келтіру ( 109 – бап ); қылмыс жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян келтіру ( 110 – бап ); денсаулыққа абайсызда зиян келтіру ( 111 – бап ); қорқыту ( 112 – бап ); ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын – тінін алуға мәжбүр ету ( 113 – бап ); медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы ( 114 – бап ); соз ауруларын жұқтыру ( 115 – бап ); адамның иммун тапшылығы вирусын жұқтыру ( 116 – бап ); заңсыз аборт жасау ( 117 – баптың 4 - тармағы ); науқасқа көмек көрсетпеу ( 118 – бап ); қауіпті жағдайда қалдыру ( 119 – бап ).

              Денсаулыққа қарсы қылмыстардың обьектісі – бөгде адамның қалыпты денсаулығы болып табылады.

              Адам денсаулығына қарсы қылмыстардың обьективтік жағы – басқа адамның денсаулығына, құқыққа қайшы әрекеттер мен әрекетсіздіктер арқылы зиян келтірумен көрініс табады.  

              Дене жарақатын келтірудің субьективтік жағы 2 нысаннан тұрады : 1) қасақана

( тікелей немесе жанама ), 2) абайсызда  ( менмендікпен немесе немқұрайдылықпен ).

              Денсаулыққа қарсы қылмыстардың субьектісі болып мына қылмыстарды жасаған есі дұрыс субьектілер үшін 14 жас белгіленеді : ҚК – ң ( 103, 104 – баптың 2 – тармағы.

              Ал мына дене жарақаттарын  салғаны үшін заң бойынша есі  дұрыс субьектілер үшін 16 жас белгіленеді : ҚК – ң ( 105, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 115, 116 – баптары ).

              Ал мына төмендегі дене жарақаттарын  салумен байланысты қылмыстарды  жасаған есі дұрыс арнаулы  ( 16  жас ) субьектілер заң бойынша жауапкершілікке тартылады : ҚК – ң

( 113, 114, 117, 118 – баптары ).  

              2. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ұғымына келетін болсақ, ол былай делінген : «Адамның өміріне қауіпті немесе көруден, тілден, естуден, қандай да болсын органнан айырылуға немесе органның қызметін жоғалтуға немесе бет - әлпетінің қалпына келместей бұзылуына әкеп соққан денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру, сондай – ақ өмірге қауіпті немесе еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін тұрақты түрде жоғалтуға ұштасқан немесе кінәліге мәлім кәсіби еңбек қабілетін немесе түсік тастауға, психикасын бұзуға, есірткімен немесе уытты умен ауруға душар еткен, денсаулықтың бұзылуын тудырған, денсаулыққа өзге зиян келтірген қасақана ауыр зиян келтіру».

              Осы баптың  1 және 2 – тармағында көзделген әрекеттер абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соғуы мүмкін. Ауыр дене жарақатының салдарынан жәбірленушінің өлімі бір құрамдағы екі кінә нысаны ретінде көрініс табады :

              1) қасақана ауыр дене жарақатын  келтіру;

              2) абайсызда жәбірленушіге өлім келтіру.

          Ауыр дене жарақаттарының салдарынан жәбірленушінің өліміне әкеп соғатын кінәлінің әрекеттері тікелей басқа адамның денсаулығына қол сұғуға бағытталады, сондықтан да жалпы кінәлілік әрекеттері адам денсаулығына қарсы қылмысқа жатады. Жалпы кінәлінің әрекеттерінің субьективтік жағын қарастырсақ, кінәлі өзінің қасақана әрекеттері арқылы жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтіреді, мұндай әрекеттерді ол тілеп немесе саналы түрде жол беріп істейді, бірақ бұл әрекеттердің салдарынан келетін зардап, зиян жәбірленушінің өлімі абайсызда болады. Егер абайсызда жәбірленушіге ауыр дене жарақаты келтірілсе, мұның салдарынан жәбірленуші өлетін болса, онда бұл жағдай абайсызда кісі өлтіру қылмысы құрамын құрайды. Егерде кінәлінің өлтіруге бағытталған тікелей қасақаналық әрекетінің салдарынан жәбірленушіге өлім келмей, оған тек ауыр дене жарақаты салынса, онда кінәлінің әрекеті кісі өлтіруге оқталуретінде есептелінеді, ал жанама қасақаналықта – дене жарақаты ретінде бағаланады.

            Егерде ауыр дене жарақатының  салдарынан келген жәбірленушінің  өліміне кінәлінің тікелей немесе  жанама қасақаналық ниеті болмаған кезде, онда кінәлінің әрекеті тұтасымен 103 – баптың 3 – тармағымен сараланады.

            3. Қылмыстық кодекстің 104 – бабында көрсетілген қылмыстың денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіруден өзгешелігі келтірілген зиянның дәрежесінде. Ауыр зиянға қарағанда орташа ауырлықтағы зиян келтіру мынадай өзіндік белгілерімен : 1) адамның өміріне қауіптіліктің болмауынан; 2) Кодекстің 103 – бабында көрсетілген зардаптарға әкеп соқпауынан; 3) денсаулықтың ұзақ уақытқа бұзылуына; 4) жалпы еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін айтарлықтай тұрақты жоғалтуға әкеліп соғумен сипатталады. 3 аптадан ( 21 күннен әрі ) артық уақытқа уақытша еңбек қабілетін жоғалту денсаулықтың ұзақ уақытқа бұзылуы, ал жалпы еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін ( 10 – нан 30% - ға дейін ) жоғалту тұрақты жоғалту деп танылады.

             Субьективтік жағынан көрсетілген қылмыс тікелей немесе жанама қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субьектісі 104 – баптың 1 – тармағы бойынша 16 – ға толған, ал осы баптың 2 – тармағы бойынша 14 – ке толған адам болады.      

             4. ҚК - с денсаулықтың қысқа уақытқа немесе жалпы еңбек қабілетін айтарлықтай емес тұрақты жоғалтуға әкеп соққан денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіргені үшін жауаптылық белгілеген. Ұзақтығы 6 күннен 21 күнге дейінгі уақыт аралығындағы денсаулыққа келтірілген зиян денсаулықтың қысқа уақытқа бұзылуы, ол жалпы еңбек қабілетінің 10 % дейінгісін жоғалту айтарлықтай емес тұрақты жоғалту деп танылады. Қылмыс субьективтік жағынан тікелей немесе жанама қасақаналықпен істеледі. Қылмыстық ниет әртүрлі болуы мүмкін. Егер жеңіл зиян бұзақылық ниетпен қоғамдық тәртіпті бұзумен ұштаса отырып келтірілсе, онда кінәлінің әрекеті ҚК – ң 257 – бабы бойынша сараланады. Қылмыстың субьектісі 16 – ға толған кез келген есі дұрыс адам.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                          Жыныстық қылмыстар. 

 

             1. Жыныстық қылмыстардың түсінігі.

             2. Зорлау ( 120 – бап ).

             3. Нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлық  әрекеттері ( 121 – бап ).

            Жыныстық қылмыстардың қоғамға қауіптілігі өте зор және ол кең өріс алған қылмыстардың бірі. Оның қоғамға қауіптілігі сол мұндай қылмыстарды істеу азаматтардың заң қорғайтын жыныстық бостандығына және жыныстық бостандығына қол сұғылмаушылыққа қасақана қол сұғу арқылы, оларға моральдық, рухани, адамгершілік тұрғысынан зиян келтіре отырып, жеке тұлғалардың өмірі мен денсаулығына зор қатер туғызады.

             Бұл арада қылмыстардың топтық обьектісі жеке тұлғалардың жыныстық бостандығын, жыныстық бостандыққа қол сұғушылықты реттейтін қоғамдық қатынастардың жиянтығы болып табылады. Қылмыстың тікелей обьектісі – жыныстық бостандықтың, жыныстық бостандыққа қол сұғылмаушылықтың жекелеген салалары болып табылады.

             Обьективтік жағынан бұл тұрғыдағы қылмыстардың барлығы белсенді әрекет арқылы жүзеге асырылады. Заңдылық құрылысы жөнінен бұл қылмыстар ( зорлаудың ауырлататын түрінен басқалары ) формальдық құрамға жатады.

             Субьективтік жағынан осы топқа  жататын қылмыстар тікелей қасақаналықпен  жүзеге асырылады. 

             Қылмыстың субьектісі – нақты қылмыс құрамының ерекшеліктеріне байланысты 14, 16 немесе 18 – ге толған кез келген ер немесе әйел жынысты адамдар болады. Зорлаудың

( 120 – бап ) субьектісі тек ер жынысты адам болады.

             2. Зорлаудың тікелей обьектісі әйелдің жыныстық еркі және бостандығы, ал қосымша тікелей обьектісі әйелдің денсаулығы, ар – намысы болып табылады. Қылмыстың жәбірленушісі тек қана әйел жынысты адамдар болады.

             Обьективтік жағынан алғанда зорлау жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып қорқытып, не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау арқылы көрініс табады.

             Зорлау дегеніміз еркектің әйелдің  еркінен тыс, оның келісімінсіз  табиғи түрде жыныстық қатынас  жасауы болып табылады. Бұдан  басқа күш қолданып жасалатын жыныстық актілер нәпсіқұмарлық сипаттағы басқадай іс - әрекеттерге жатады ( мысалы, табиғи емес түрде жыныс қатынасын жасау, еркек пен еркектің , әйел мен әйелдің зорлықпен жасалатын жыныстық қылмыстары т.с.с ).

             Субьективтік жағынан зорлау тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады.

             Зорлаудың субьектісі болып 14 – ке толған ер адам ғана  болады. Әйелдер осы қылмыстың  ұйымдастырушысы, айдап салушысы  немесе көмектесушісі болуы мүмкін.

             3. Қылмыстың обьектісі жәбірленушінің ( әйелдің де, еркектің де ) жыныстық бостандығы.

             Қылмыс обьективтік жағынан жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып қорқытып не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жасалған еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің жыныстық қатынасы немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы өзге де қатынастар арқылы сипатталады.

             Өзге де нәпсіқұмарлық сипаттағы  зорлық әрекеттерге еркек пен  еркектің, әйел мен әйелдің жыныстық  қатынастарына жатпайтын, басқа тұрғыдағы жыныстық құмарлықты қанағаттандыруға бағытталған әртүрлі әрекеттер жатады, оған еркектің әйелдермен немесе әйелдің еркектермен нәпсіқұмарлық сипаттағы әртүрлі зорлық қатынастары жатады. Мысалы, табиғи түрге жатпайтын зорлық жыныстық қатынастары ( жәбірленушінің жыныс органдарынан басқа дене мүшелерін пайдалану арқылы жыныстық құмарлықты қанағаттандыру ( анус ); садистік тәсілдерді қолдану; жәбірленушінің жыныс органдарын күйдіру, оған мүйіз, таяқ, басқа зат тығу, әйелдің еркекті оның еркіне қарамастан жыныстық қатынас жасауға зорлауы ( онанизм ) т.с.с.

            Қылмыс формальдық құрамға жатады. Қылмыс күш қолдану немесе оны қолданбақшы болып қорқыту не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдалану арқылы нәпсіқұмарлық сипаттағы әрекеттерді істеуді бастаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

            Субьективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың негізгі ниеті – жыныстық құмарлықты қанағаттандыру болып табылады. Бұден басқа кейбір реттерде кек алу, адамгершілікті аяққа басу, кінәлінің өзінің жыныстық қабілетсіздігін ( импотент ) жасыру ниеттері де орын алуы мүмкін.

            Қылмыстың субьектісі – 14 – ке толған ер немесе әйелдер.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы.

 

            1) Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түсінігі.

        2) Отбасына және кәмелетке толмағандарға  қарсы қылмыстардың жекеленеген          құрамдары.