Қазақстандағы газ және мұнай қоймалары

Ішкі қуатты төмендегі өрнектен есептеп табамыз:

 

кВт

Бір-бірімен тізбектеліп қосылған екі айдағыштың мінездемесін құрамыз. Айдағыштардың қысу дәрежесі онша үлкен болмағандықтан сығымдаудағы газ температурасының әсері де мардымсыз. Құру тәртібі төмендегіше болады. Мысал үшін n/nн=1,1 болғандағы Q=20млн.м3/тәулік нүктесін алайық. Бұл жағдайда бір агрегат жұмыс істегенде айдағышқа кірудегі газ қысымы Рв1=5,65МПа, ал қысу дәрежесі ε=7,4/5,65=1,30 болады. ε1 ≈ ε2 деп пайымдай отырып, тізбектеліп қосылған екі агрегат жұмыс істеген жағдайдағы бірінші айдағышқа кірістегі газ қысымын табамыз:

Рв2=Рв1 / ε1

Рв2=5,65 / 1,30=4,34МПа.

Сурет-6

Екінші типтегі Н-370-12-1 айдағышының келтірілген мінездемесі

 

(Тв=288 К; Rпр=490,5 Дж/(кг*К); zпр=0,91; (n/nн)пр=0,7÷1,1; пн=5300 айн/мин)

 

Осындай ретпен айдағыштың екі сатылы жұмысындағы Q мен n/nн шамаларының басқа да мәндері үшін газдың кірістеші қысымының мәндерін анықтайды (16,17,18,19 - кестелер). Алынған нәтижелер бойынша тізбектеліп қосылған екі айдағыштың мінездемесін құрады (7 – сурет).

Газқұбырының мінездемесін құрамыз. Газқұбырының учаскесіндегі соңғы қысымды табамыз:

Гидравликалық қарсылығы бойынша газқұбырының барлық учаскелері бірдей болуы қажет. Демек тасымалданушы газдың соңғы қысымдары мен барлық компрессиялық станцияларға кірістегі қысымдар шамасы іс-жүзінде бірдей болады. Сондықтан Рк=Рв.

 

Мысал үшін, Q=20 млн.м3/тәулік деп алып есептейміз:

МПа.

Q шамасының басқа да мәндері  үшін (20 - кесте) Рв-ны есептеп газқұбырының мінездемесін құрамыз (7 - сурет). Мұнан компрессиялық станциялардың өнімділігі 13,75-19,1 млн.м3/тәулік аралығында өзгеретінін көреміз. Сондай-ақ графиктен аталған өнімділік диапазоны n/nн=1,07   болғандағы екі айдағышпен қамтамасыз етілетіндігі көрінеді (7 – суреттегі А,В,С,Д нүктелері).

 

Кесте-16

 

n/nн=1,1 болғандағы екі Н – 370-12-1 агрегатының мінездемесінің деректері

 

Q, млн.м3/тәу	Рв1, МПа	ε1= ε2	Рв2, МПа
10	3,94	0,70	5,58
15	4,18	0,74	5,62
20	4,29	0,76	5,64
25	4,58	0,78	5,85
30	5,05	0,82	6,12
35	5,78	0,88	6,53

 

Кесте-17

 

n/nн=1,0 болғандағы екі Н – 370-12-1 агрегатының мінездемесінің деректері

 

Q, млн.м3/тәу	Рв1, МПа	ε1= ε2	Рв2, МПа
10	4,57	0,78	5,80
15	4,77	0,80	5,93
20	4,90	0,81	6,02
25	5,31	0,84	6,27
30	5,85	0,89	6,57
35	6,57	0,94	6,98

 

 

Кесте-18

 

n/nн=0,9 болғандағы екі Н – 370-12-1 агрегатының мінездемесінің деректері

 

Q, млн.м3/тәу	Рв1, МПа	ε1= ε2	Рв2, МПа
10	5,30	0,84	6,28
15	5,45	0,85	6,37
20	5,60	0,87	6,42
25	6,10	0,91	6,70
30	6,70	0,95	7,00
35	7,56	1,01	7,47

 

Кесте-19

 

n/nн=0,8 болғандағы екі Н – 370-12-1 агрегатының мінездемесінің деректері

 

Q, млн.м3/тәу	Рв1, МПа	ε1= ε2	Рв2, МПа
10	6,00	0,89	6,69
15	6,17	0,91	6,78
20	6,28	0,92	6,82
25	6,96	0,96	7,19
30	7,50	1,00	7,44
35	8,52	1,07	7,90

 

Кесте-20

 

Газқұбырының мінезедемесі

 

Q, млн.м3/тәу	Рв, МПа
10	6,61
15	5,47
20	3,28
25	3,80
30	2,20

 

Сурет-7

Н-370-12-1 айдағышы мен газқұбырының біріккен мінездемесі

 

3.10. Газ тасымалдаудың  жуықталған өзіндік құны

 

Магитралды газқұбырының бүкіл трассасы бойлап газ тасымалдаудың өзіндік құны С төмендегі өрнектен анықталады:

мұндағы: Э=Эr*L+Эк*пкс,

мұндағы:  Э – газқұбыры желісі және компрессиялық станциялар бойынша эксплуатациялық шығындар жиынтығы;

Эr – газқұбыры желісі бойынша эксплуатациялық шығындар;

Эк – компрессорлық станциялар бойынша эксплуатациялық шығындар;

пкс – КС саны;

105 – мың теңгені тиынға айналдырушы коэффициент;

Qс – газқұбырының өнімділігі, м3/тәулік.

Э=3,51*102*456,2+1040*102*2=160126,2+208000=368126,2мың.теңге

теңге/м3.

 

 

4. БАТЫС ҚАЗАҚСТАН - ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ҚҰЛСАРЫ – ШАЛҚАР МАГИСТРАЛДЫҚ ГАЗҚҰБЫРЫ УЧАСТОГЫНЫҢ НЫСАНДАРЫНЫҢ МІНЕЗДЕМЕСІ

 

4.1. Құлсары –  Шалқар газқұбырының линиялық  бөлімі

 

4.1.1. Газқұбырының категориясы

Дипломдық жобада Құлсарыдағы жұмыс істеп тұрған компрессорлық станциядан Шалқардағы станцияға дейінгі газқұбырын жобалау көзделген. Газқұбырының қарастырылып отырған линиялық бөлімінде ГКС-1, ПКС-2, ГРС-1, ГРС-6 станцияларын іске қосу, сондай-ақ ГРС-2, ГРС-3, ГРС-4, ГРС-5 станцияларын жобалау көзделген. СНиП 2.05.-85 талаптарына сәйкес газқұбырының негізгі бөлімі өткізгіш құбырлардың IV категориясына жатады. Жобадағы қысым 7,4МПа I, II және III категориялы участоктар да кездеседі.

Суғарылатын жерлермен өтетін газқұбырының учаскелері III категорияға жатады. Өзен арқылы өтетін бөлігі I категорияға жатады. Жарлардан, балкалардан, рвы, қиылысқан жылғалардан өтетін бөлігі II категорияға жатады. III және IV категориялы автомобиль жолдары арқылы өтетін бөлігі III категорияға жатады. Солончакты топырақтан өтетін бөлігі II категорияға жатады. Жерасты коммуникациялармен қиылысатын бөлігі, екі жақтан 20м қамти отырып II категорияға жатады. Газқұбырының көмілу тереңдігі турбаның үстінен санағанда өту районымен топырақ түріне қарап 1,5-1,9м аралығында жатады.

 

4.1.2. Өткізгіш құбырдың біріктіру  тетіктері

СНиП III-42-80 талаптарына сәйкес газқұбырының линиялық бөлімі пісірілген желінің упругий иілу жолымен жасау немесе түзу сызықты емес бөлімдерін иілген отводтардан монтаждау жолымен жасау көзделеді. Упругий иілудің ең кіші радиусы 910мм-ге тең етіп қабылданады.

Құбыр бағыты немесе деңгейі өзгергенде нысанда арнайы жабдықтар жәрдемінде салқын күйінде ию әдісімен дайындалатын иілген ставкалар (отводтар) қолданылады. Салқын күйінде иілетін құбырлардың унификацияланған ию радиусы 35метрді құрайды. Жасанды жолмен иілген қысықтарды (иілген ставкалар) құбырдың упругий иілген бөлігімен біріктіруге болмайды. Екі қисықты біріктіргенде олардың араларында ұзындығы кемінде 1,5м болған түзу вставка болуы шарт. Егерде иілген вставкаларды қолдану шектелген кеңістік тарлығынан мүмкін болмаған жағдайда зауытта (ыстық күйде иілген) СНиП 2.05.06-85 талаптарына сәйкес дайындалған, радиусы құбырдың сыртқы диаметрінен 5 есе артық болатын иілген вставкалар қолданылады (R=4,6м).

 

4.1.3. Құбырды өткізу әдісі

Жобада газқұбырының бүкіл трассасы бойлап оны жердің астына көміп өткізу көзделген. Тұзды жерлерде ғана көмілмейді, онда насып арқылы өтеді. Сондай-ақ каналдар, аврагтар, балкалар арқылы өткенде көмілмейді (ашық өткізу).

Трасса бойынша учаскеде I типтегі шөгетін топырақтар кездеседі.

Траншеяларды алдын-ала қазып қоюға болмайды. Құбырды жатқызу сәтінде траншеяның түбі жобадағыға сәйкес тегістелуі керек.

Траншеяларды көму құбырды жатқызып бола салысымен жүзеге асырылады, жобада көзделген жерлерге балластық жүктер қойылады. Запорлық арматуралар қойылатын жерлері, бақылау-өлшеу пунктері, электрохимиялық қорғау орнатылатын жерлері катодтық выводтарды қойып, пісіріп болған соң көміледі.

Газқұбырының учаскелерінде көптеген сорлар кездеседі. Сорлармен қиылысқанда газқұбырын насыптарға жатқызу көзделген. Насыптың ені 29,5м, биіктігі 2,4м, баурайының көлбеулігі 1:3 болуы қажет. Насып ұлтанының топырағын 0,2м қалыңдықта ауыстыру керек.

 

4.1.4. Өткізгіш құбырды монтаждау, пісіру  және бақылау

Құбырды монтаждау, пісіру біріктірілетін жерлерін пісіру және бақылау жұмыстарының барлығы СНиП III 42-80 "Магистралдық газқұбырлары" нормаларының талаптарына сай жүргізіледі. Трассада монтаждалатын құбырлар алдымен электрдоғалы жартылай автоматты пісірумен пісірілген секциялардан тұрады. Пісіргенде түпкі шов төбесінен бастап қолдан пісіріледі. Ал одан кейінгі толтыру шовы мен ең соңғы сыртқы қабаты жартылай автоматты аппараты жәрдемінде төбеден бастап пісірудің қолменен орындалатын электрдоғалы пісіру қолданылуы қажет.

 

4.1.5. Газқұбырының үрмелеу және сынау

Магистралдық газқұбыры СНиП 2.05.06-85, ВСН-011-88, ВСН-014-89, СНиП РК А3.2.5-96 талаптарына сай тазалануы және беріктікке сыналуы қажет.

Магистралдық газқұбырын үрмелегендегі мақсат:

• тотыққан қабатты окалиналарды және граталарды кетіру, сондай-ақ құрылыс-монтаж жұмыстары барысында кездейсоқ құбыр ішіне түсіп кеткен топырақ, су тағы басқа заттардан тазарту;
• газқұбырының толық өтімділік қимасын қамтамасыз ету;
• газбен толтырылғанда оның физикалық-химиялық қасиеттерін өзгертпейтін жағдай жасау.

Үрмелеу металдан жасалған тазартқыш поршенді құбыр ішінен өткізу арқылы жүзеге асырылады. Бұл үшін пісірілген газқұбырының бір участогында орнатылған ресиверден пайдаланады. Жылжымалы компрессорлар жәрдемінде ресиверге ауа сығымдалып толтырылады (8 – сурет). Тазартқыш поршен үрмеленетін участоктың жапқышынан соң қойылады. Жапқыш ашылғанда сығылған ауа поршенді итеріп алып ұшады. Енді ресивер тұрған жерді тазарту үшін поршенді жапқыштың арғы жағына қояды да, тазартылған участоктың аяғы тығынмен пісіріліп бекітіледі. Енді осы участокқа сығымдалған ауа үрленеді. Жапқышты ашқанда сығылған ауа поршенді итере зымыратып, құбыр ішін тазалайды. Осылайша әрі қарай үрмелеу жалғаса береді. Үрмеленген участок кейінгі үрмеленетін жанындағы участок үшін ресивер болып қызмет етеді. Бұл үшін үрмеленген және үрмеленбеген участоктар арасына ажыратқыш крандары бар перемычка орнатылады. Ресивердегі ауа қысымы ресивер ұзындығының үрмеленетін участок участок ұзындығына қатынасы 1:1 болған жағдайда 1,0МПа ға сәйкес келеді.