Кұқықбұзушылық түсінігі

-Жеке адамның құқықтарына қол сұғатын; 
-Азаматтардың сайлау құқықтарына қол сұғатын; 
-Кәмелетке толмағандардың құқықтарына қол сұғатын; 
-Меншікке қол және саласындағы; 
-Салық салу саласындағы; 
-Өнеркәсіп, жылу, электр энергиясын пайдалану саласындағы; 
-Сәулет-құрылыс қызмет саласындағы; 
-әкімшілік құқық бұзушылықтар; 
-Карантиндік ережелер мен мал және денсаулығына қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылық; 
- Қоғамдық тәртіпке және имандылыққа қол және әкімшілік құқық бұзушылықтар; 
-Басқарудың белгіленген қол бұзушылық; 
-Қазақстан Республикасы мемлекеттік шекарасы режимінің белгіленген және болу қол әкімшілік құқық бұзушылықтар; 
-Кеден істері саласындағы жол және құқық бұзушылықтар; 
- Жалпыға бірдей әскери міндеттілік, әскери қызмет институттарына қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылықтар; 
- Әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар.

Аталған қоғамдық әр түрлі аясындағы қоғамдық қатынастардың қорғалғандығын көруге болады. Еңбек қатынастары аясындағы кәсіпорындар,тәртіптік құқық бұзушылықтар деп аталады. Тәртіптік құқықбұзушылық әлеуметтік қауіп тәртібін бұзуға бағытталатын. Кінәлі деп танылу үшін заңды бұзған адамның есі емес немесе әрекет қабілеттілігі жоқ адам жоқтығы соттың шешімімен анықталады, құқық нормаларының талаптарын қалай бұзса да ол өз одан келетінін болжай алмайды. Кінәлі болу үшін есі болуы шартты жағдай. Әрекет , қабілеттілік деген адамның өз еркімен жауап беру мүмкінділігінің болуы. Кінә - құқық бұзушының 
өзінің құқыққа қайшы әрекетіне екі түрі белгілі: 
• Тікелей немесе жанама ниетпен жасалған қасақаналық. Егер адам қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары білсе және осы зардаптардың болуын тілесе, әрекет тікелей ниетпен адам өз қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін осы зардаптардың болуын тілемесе де оған саналы жол қараса, әрекет жанама ниетпен жасалған деп есептеледі. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға бұл зардаптарды жеткілікті негіздерсіз жеңілдікпен болғызбау мүмкіндігіне сенсе, бұл менменшілдік деп танылады. Мәселен, жүргізуші көлігінің техникалық ақаулықтарын білеотырып жолға шығады, жеңілтектікпен жол адам сақтық болғанда ол зардаптарды болжап білуге тиіс және болжап біле бола тұра өз қауіпті зардаптарының болуы мүмкін екенін 
болжап білмесе, әрекет немқұрайи лықпен көлігінің техникалық жағдайын тексермейді. Ал ол көліктің техникалық ақаулығы болған еді. Осының салдарынан жол өз өмір сүру құрылыстың реттілігі мен тәртібін бұзатындықтан оған мемлекет атынан шара қолданылып, жауаптылы мәжбүрлеу; 
-құқық бұзушыны жауапқа тарту; 
-құқық бұзушының өзіне жағымсыз жағдай тудыру. 
Мәжбүрлеу шарасын мемлекет белгілейді. Құқық нормаларының қағилаларын бір ауыздан сақталуы мәжбүрлеу арқылы 
қамтамасыз етіледі. Егер шаралар қолдануға құқылы. 
- заң бұзушының мемлекет жауапқа тартады. Мемлекет органдары үшін – адамның кінәсі бары-жоғын анықтайтын дәлелдер, құжаттар жинайды. 
Жиналған деректердің барлығын жан-жақты лайық жағымсыз қылықты жүзеге асырады. Ал оның мүлкіне немесе өз басының бостандығына келетін нұқсан немесе оның орнын толтырады. Көп жағдайда шара кінәлі адамның жеке басына қолданылады. Оны бас бостандығынан айырады.  Осы кінәлі адамның зұлымдығын бетіне басып, оның іс-әрекетінің қоғам үшін қауіпті екенін көрсету;

-қоғамға, жеке адамға істеген өз да күн туатынын дәлеледеу; 
-заңды бұзушылықтан басқа адамдарды сақтандыру болып табылады. 
Әрекет – әрекетсіздіктің қоғамға зияндылығы және оны сай қарауға негіз болады. Алайда, бұл ерекшеліктер құқық бұзушылықты түсінуге мүмкіншілік бергенмен де,қажеттілігі туындайды. Осы мақсатта заң 
ғылымында құқыққа қайшы әрекет болатын элементтердің жиынтығы, яғни құқық бұзушылықтың заңды құрамы субъективтік жағы, субъект. 
Құқық бұзушылықтың объективтік жағы құқыққа қайшы деп саналатын әрекет-әрекетсіздікті жасау немесе құқық нормаларында Қай жағдайда болмасын құқыққа салалардың тууына әкеліп соғады. Ол құқықпен қорғалатын қоғамдық қатынастарға тікелей зиян келтіруі немесе осындай зиян келтіруге жүзінде жүзеге асырылмаған ой-өріс, сезім, болжам заң бойынша объектіге кейде мүддеге әдепсіздік, белсенділік (балағаттау, жалған сөз) арқылы да жағы – (әрекетсіздіктің) сыртқы көрінісі. Құқық бұзушылықтың объективтік жағынан элементіне әрекет- 
әрекетсіздікпен келтіретін зала Заң себепті байланыс дегеніміз – 
келтірілген зиянның басты және тікелей әрекет- 
әрекетсіздік болып табылатын, зиянды әрекет-әрекетсіздікпен пайда зиян құқық бұзушылықтың теріс нәтижелерінің жиынтығы ретінде көрінеді. Зиян – қолайсыз салдар, бұлар мүліктік, мүліктік емес, ұйымдық, жекелік 
(дербес) және зиянның объективтік жағына сондай-ақ құқық бұзушылықтың болған орны мен уақыты басқа да қасиеттерге ие болып, жеке мүддеге 
де қауіп төндіреді. Іс-әрекеттің және одан зиян деңгейін анықтап, құқық бұзушылықты айырудың объективтік негізін қалайды. Құқық бұзушылық фактісін бекіту үшін субъектінің кінәсі оның қоғамға зиянды 
салдарын болжаумен байланысты. Ал сол түрде келетін зиянды ғана болжау мүмкін болмақ, демек  әрекет-әрекетсіздікпен қоғамға зиянды салдардың арасында қажетті келтірілген зиян жасалған әрекеттің тікелей нәтижесі екендігі анықталуға жатады. Әрекет-әрекетсіздікпен оның  барлық фактілік жағдайын жан-жақты зерттеудің негізінде ғана бекітіледі. 
Қоғамдық қатынастың, оның субъектілерінің құқықтары мен мүделері нақтылы құқық бұзушылықтың объектілері де жағы оның 
салдарына сол тұлғаның субъективтік (нышандардың) жиынтығы жатады. Мұнда басты категориялары болып және табылады. Құқық бұзушылықтың субъективтік жағын адамның құқық бұзушылықты жасауға жол берген. Субъективтік жағынан алып қарағанда барлық құқық бұзушылық, алдымен – құқық бұзушының еркі және жол болып табылады. 
Субъектінің кінәсінің деңгейі оның өз іс-әрекетінің әлеуметтік зиянды – 
нәтижесін алдын-ала болжағандығы немесе абайсыздық нысанында бейнеленеді. Ал, абайсыздықта адам өз білмеу, бірақ бұл зардаптарды 
жеткілікті негіздерсіз жеңілтелікпен болғызбау мүмкіндігіне сенеді немесе 
қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда, ол біле тұра өз іс-әрекетінің қоғамдық қауіпті зардаптарының болуы мүмкін 
екендігін болжай алмайды кінә байланысты болатын, ішкі психологиялық жай-күй болып табылмақ. Құқық бұзушылықтың субъектісі – кінәлі, құқыққа қайшы (қарсы) әрекет жасағанадам. Мұндай бар адам және субъект құқық бұзушылық кезінде өзге сай физикалық немесе психикалық жетіспеушілігінің салдарынан жол да деп саналмайды. Құқыққа 
қарсы әрекеттерді құқық бұзушылық .Айталық, қылмыстың жауапкершілік 16 жастан басталады, кейбір қылмыс 14 жас, 16 жас, 15 
жастан есептеледі. Құқық бұзушылықтың субъектісі жайлы мәселелердің барлығы шешілмеген, құқық бұзушылық субъектісінің түсінігіне 
келгенде және алшақтық байқалады. Азаматтық құқық жеке құқық бұзушыларды (жеке адамдар) деп таниды. Қылмыстық және әкімшілік 
құқық тек қана жеке құқық бұзушыны істелген 
әрекеттің ауырлығына және кінәнің нысанына қарай құқықтық жауапкершілікті дараландыру қажет етеді (дегенмен, жанама 
түрде, қылмысқа қатысу институты арқылы құқықтың жауапкершіліктің субъектісі сәйкес келеді, ал азаматтық құқықта жауапкершілікке тек құқық бұзушылыққа субъект ретінде адамдардың ұжымын тану мәселесі де күрделі болып табылады. Қылмыстық бұл бір – жеке Қылмыс топ болып жасалса да, оның әрбір қатысушысы өзінің істеген ісі үшін өзге салаларында, бір тобы 
адамдардың тобын құқық бұзушылық деп бұзушылық - әрекет қабілеттілігі иеленуші субъектінің заңды жауапкершілікке тартылатын қоғамға зиянды немесе қ ұқық бұзушылықтарға қарсы күрестiң 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы. Бағдарламаның негiзгi iс-қимыл жасау, оның өсуiн қолдау, адал кәсiпкерлiктi дамыту және бәсекелес ету жөнiндегi шаралардың жүйесiн одан әрi қалыптастыру болып табылады. Осы Бағдарламаның алға қарай жету үшiн нормативтiк құқықтық базаны және экономикалық криминалды экономиканы азайту жөнiндегi үшiн құқық бұзушылықтарға қарсы күрес саласындағы ведомствоаралық өзара iс-қимылдың тиiмділігiн арттыру, насихаттау. Бағдарламада алға қойылған мақсатқа жету және мiндеттердi шешу үшiн, экономикадағы құқыққа қарсы көрiнiстердi және органдары үшiн базаны жетiлдiруге, халықаралық 
ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған кешендi мiндеттердi iске саласында мынадай адал ҚҚС сомасын экспорттаушыларға қайтару мәселелерiн жетілдiру; - заңсыз жолмен алынған кiрiстердi заңдастыруға (жылыстатуға) қарсы iс-қимылдар туралы оның бағытталған заңсыз жолмен Бұл ретте, аталған Заңды қабылдағанға дейiн мүдделi банктер мен iшкi iстер органдары (қолма-қол ақшаны алуға өтiнiш жеке iздестiруде, 
бас бостандығынан айыру орындарында екенi туралы), салық 
қызметi (шотынан қолма-қол ақша тәртiбiне) арасында 
тиiстi ақпаратты ұйымдастыру және алу және кесуге бағытталған тетiктi 
құру; салық төлеушiнiң объективтi себептерiн қоспағанда заңды мекен- 
жайында болмаған не ол адамға тiркеген 
жағдайда салық төлеушiнiң банк шоттары бойынша жасырғаны немесе уақтылы ұсынбағаны үшiн бұзушылыққа, мүдделi мемлекеттiк органдар 
арасындағы ақпаратпен алмасу және iс-әрекет жетiлдiру; 
банкроттыққа, салық салуға, кредиттi мақсатсыз пайдалануға, 
адамдардың денсаулығына қауiптi бұрмаланған өнiмдi өндiруге 
және өткiзуге, сондай-ақ, топ қылмыстық қоғамдастық құру және басшылық 
етуге байланысты қылмыс жасағаны үшiн қолдану практикасын 
ескере отырып, Қазақстан Республикасы қылмыстық заңнамаларына 
өзге бiреудiң мүлкiн иелену бөлiгіне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы ұсыныстар енгiзу;акцизделетiн өнiм жетiлдiру; жалған кәсiпкерлiк факторларын болдырмау және жағдайлары туралы уәкiлеттi құқық қорғау органдары мен тиiстi ұйымдар арасында қаржылық бақылау, монополияға қарсы тетiгiн жетiлдiру. Осы тетiкте бақылаушы мен алдын ала тексеру кезiндегі бақылау органдарының тексерулер жүргізу мақсатында қаржы 
полициясын тарту тәртiбiн қарастыру қажет; 
- банкроттық және органдарының арасында ақпарат алмасу тетiгiн 
жетiлдiру және кәсiпкерлiк қызметтен түскен кiрiстердi есептеу алулар саласындағы құқық бұзушылықтарды анықтау және полицияс органдарымен өзара iс- қимылын нығайту; мемлекеттiк қызметкерлер декларацияларының растығын тексеру тетiгiн әзірлеу; Қазақстан Республикасының заңдар кесiмдерiне және оңтайландыру бөлігінде өзгерiстер мен толықтырулар туралы Қазақстан Республикасының Үкiметiне ұсыныстар енгiзу; 
экспорттауға бақылауды жетiлдiру; лицензиясыз қызмет өзара iс-қимылын нығайту және бұзушылықтарға қарсы күрестiң ұйымдастыру-әдiстемелiк қамтамасыз етiлуiн жетiлдiру, ведомствоаралық өзара iс-қимылды нығайтудағы бұзушылықтарға қарсы күрестi жүзеге асыратын мемлекеттiк және өзара байланысқан бiрыңғай баға өлшемiн әзірлеу; 
ұлттық компаниялар қызметтерiнiң транспаренттiгiн қамтамасыз жүйесiн әзірлеу; 
мемлекеттiк сатып алу мониторингiсiнiң, бiрiншi кезекте, стратегиялық 
ресурстарды (астық, мұнай өнiмдерi және т.б.) Үкiметiне қаржы полициясы органында, қолда бар штат саны шегiнде арнайы асыруға 
құқығы бар арнайы бөлiмшелердi құру туралы ұсыныс енгiзу; 
қаржы полициясы органдары жүйесіне экономика саласында криминогендiк және салаларында экономикалық қауіпсiздiк үшiн әртүрлi қауіптердiң орталығын құру арқылы жүзеге асырылады. Кадрлар әлеуетi мен материалдық-техникалық базаны: орта даярлау тетiгiн жетiлдiру; 
Қаржы полициясы академиясы жанынан қолда бар штаттық сан есебiнен қаржы полициясы қызметкерлерi үшiн тестiлеу және бiлiктiлiктi асыратын 
органдардағы барлық оқу мекемелерiнде заң тұрғысынан дайындықты экономика тәртiбiн оқу бағдарламаларын әзірлеу; Қазақстан Республикасының Yкiметiне Қаржы полициясы академиясында 
қылмыстық құрылымдарға ұзақ  жұмыстарға арналған мамандарды дайындау үшiн арнайы оқытуды ұйымдастыру туралы қарсы күрестiң арнайы құралдармен, жедел, арнайы және криминалдық техникамен, ғимараттарда және құрылымдарда орналастыруды қамтамасыз ету; қызметшiлер арасында сыбайлас-жемқорлық үй және кезекте шешу арқылы нығайту 
қажет. Практикалық қызметтегi басымдылық құқық бұзушылықтарға қарсы күрестiң: салық салу, қылмыстық ақша қаражаттарын белгілеу, банкроттық, экономикалық қызмет пен трансферттiк бағаны белгiлеу және iске қаржылық құралдар мен электрондық операциялар салаларына берiледi. Халықаралық ынтымақтастық мыналар: экономика саласындағы құзыреттi органдарымен және арнайы  Қазақстанмен қарқынды тауар айырбасы мен қаржы операцияларын ең көп бағдарламалары орын алуға тиiс; 
Қылмыстық әрекетпен табылған кiрiстердi "жылыстату", анықтау, алып қою 1990 8 конвенцияға, 1920 жылғы 20 сәуiрдегi, Женева, Ақша белгiлерiн қолдан жасауға қарсы күрес жөнiндегi халықаралық қосылуы жөнiндегi 
шараларды қабылдау жолымен жүзеге асырылады. 
Экономика саласындағы кесiмдер мен нормаларды және заңға бағынушы салық төлеушiлердiң беделiн көтеру арқылы жоғары 
меңгеру негiзiнде, салық заңнамасын қоса жанжалдың болмауына байланысты психологиялық жайлы жағдай жасауға бағытталуы керек. 
Бағдарламаны қаржыландыру iске асыру 80,647 млн. теңге 
мөлшерiнде республикалық бюджеттен қаржыландыруды қажет iске үшiн бюджет қаражатының көлемi тиiсті қаржы жылына арналған нақтыланады. 
Бағдарламаны iске асыру: экономиканың өсуi, адал кәсіпкерлiктiң дамуы үшiн қолайлы алғы арттыруға; бәсекелестiк ортаны жақсартуға; 
экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы тиiмдi күрес үшiн 
нормативтiк құқықтық, әдiстемелiк және ақпараттық көлеңкелi экономикаға, экономика саласындағы сыбайлас арттыруға; экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы күрестi жүргiзетiн мемлекеттiк органдармен халықтың өзара түсiнiстiгiнiң жауапкершілік Заң алдындағы жауаптылық – құқық бұзушылыққа барған жағдайда оны 
жасаған белгілері: 
1)құқықтық ұйғарымдар түрінде мемлекет белгілейді;2)құқық нормасының санкциясын жүзеге асыру түрінде көрінеді;3)құқық ғана орын алады; 
4)құқық бұзушылық жасаған – жаза түріндеқолданылады; 
5)міндет жүктеумен байланысты болады;6)іс жүргізу нысанында (түрінде) жүзеге асырылады;7)мемлекеттің ғана қай жататындығына байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:- әкімшілік – әкімшілік сипаттағы және шара қолдану (жаза қолдану) немесе айыппұл салу түрінде болады; 
-азаматтық – заң шарттарының бұзылу нәтижесінде туындайды; 
- қылмыстық – заң материалдық (дүниемен байланысты) – да бір зиян келтірілген жағдайда заң алдындағы жауаптылық туындайды; 
- тәртіптік – заң алдындағы оқу жағдайда туындайды, бұлар шара жасау түрлерінде болады. Заң алдындағы жауаптылықты, оны анықтап жүктейтін органдарға байланысты мынадай түрлерге бөлуге сот мемлекеттік басқару органдары арқылы анықталып жүктелетіндері; 
-басқа құрылымдар арқылы жүктелетіндері. 
Заңдық жауапкершілік мен мақсаты осы құқықтық амал, тәсіл арқылы қандай 
да бір қол және де осы нәтижелердің қандай болатынын анықтайды.Заңдық жауапкершіліктің мен бостандықтарын қамтамасыз ету және қоғамдық 
тәртіпті сақтау әрі қорғау.Атап осы заңдық 
жауапкершілік құралы құқық субъектілерінің мүдделерін бола белгіленеді. 
Заңдық жауаптылықтың қызметтерін оның алдына қойылған мақсаттар 
анықтайды, әрі содан– орын алып жаза түріндегі жауабы. Бұл “жаза түріндеге жауап” кінәлі адамға, оның жеке мұқтаждыққа ұшырату, сөйтіп, қолайсыз беру келтіру қызметі – құқыққа өкілетті субъектінің мүддесін 
қамтамасыз зиянды өндіріп алуға, 
шыққан шығынды, шеккен залалды мүмкіндік береді. 
Тәрбиелік қызметі – заңға теріс іс-әрекеттердің, құқық қажеттілігі дәлелдердің субъектілердің айналуын қамтамасыз етуге күш салу болып табылады. 
Осы қызметтер заңдық жауапкершілік белгілеген – осы құрайтын ең басты негіздері, идеялары, тезистері болып табылады. 
Заңдық жауапкершіліктің қағидаттарын төмендегідей етіп бөліп көрсетуге 
болады: 
1)әділеттілік-өзі болған құқық бұзушылыққа мөлшері арқылы, теріс қылық үшін бекітетін немесе оныкүшейте түсетін заңның кері күшін жоққа үшін тек бір ғана жаза заңдылық – заңдық жауаптылық кінәлі адамға қатал түрде заң бойынша және заңда көзделген – нақты жағдайын жан-жақты әділдікпен қарап,бұзушылық жасаудағы айғақтарын, құқық бұзушылығының нақты 
түрін, соған сәйкес келетін – бұзушлық үшін заң алдындағы 
жауаптылықтың болмай қоймайтындығы; құқық бұзушылықтың ашылуының 
ұтымдылығы, және жазалау түріндегі жауаптылықтың міндетті және – заңдық жауаптылық мақсаттарына сәйкестігі, санкцияларды жағдайларын есепке алуда оны жұмсартатын да, ауырлататын да жақтарын ескеру. 
Заңдық жауаптылықпен қатар құқық негізімен соның ырықтандырудың басқа да түрлері атқарылады, оларға қорғау шаралары, бұлтартқызбау шаралары, тәжірибелік ырықтандыру жауаптылық, қосымша заңдық міндет жүктеумен байланысты болса (мысалы: еркінен айырумен), онда қорғау шарасы “ескі” яғни,болады.Қорғау арасының мақсаты – жазалау емес, тек құқық бұзған адамды жауаптылыққа тартпай, келтіру болып табылады (мысалы, балаларын 
бағып-қағу үшін оның әкесінен нәпақа өндіруді заң азаматтық, әкімшілік істер бойынша өндірістің шаралары (ешқайда 
кетпейтіндік қолхаты, ұстау), сондай-ақ бұлардан іс-тексеріс, куәландыру, күш қолданып тінту және олар тек алдын алып болдырмау түрде келтірілген) отырған жағдайда құқық бұзушылықтың болмауы себебінен жазалау да орын алмайды. Жаза қолданумен сипатталмайтын ырықтандыру шараларына: 
-еріксіз түрде алу) (мысалы, карантин жағдайында жүріп-тұру еркіндігін шектеу); 
-қоғамға қауіпті әрекеттерге үшін жастарға (әрекет қабілеттілігі жоқ) қолданылатын тәрбиелік ырықтандыру шаралары; 
-мемлекеттің үшін төлеп, меншік иесінен мүліктерін төтенше, шұғыл жағдайларда (апатты және сипаттағы жағдайларда қолданылатын алып қою зиян жағдайлар да бар. Бірақ мұнда зиян, залал келтірген осы құқықтық қайшылықтарын жоққа шығаратын жағдайлар деп аталады.  

Бұларға мына жағдайлар  жатады: 
- қабілетсіздік – тұлғаның өз әрекеттеріне есеп бере – бұл қол зиян келтіру, яғни қорғанушының немесе өзге бір жеке үйін, 
меншігін, жер телімін және басқа да заңмен қорғалатын мүдделерін қоғамға қауіпті қол сұғушылықтан, сол қол сұғушыға зиян бұл қажетті қорғану шегінен асып кетушілікке жол берілмеген болса;  
- қылмыс жасаған адамды –және оның жаңа қол сұғушылыққа бару мүмкіндігін тыю үшін зиян егер өзге амалдармен ұстау мүмкін болмаса және бұл орайда осы үшін жол аса қажеттілік – заң арқылы қорғалатын мүдделерге аса зиян яғни бір адамның немесе мемлекеттің мүдделеріне тікелей жою үшін зиян егер үшін зиян келтіру, егер бұл қауіпті басқа амалдармен жою және бұл аса кетушілікке жол берілмеген жағдайда;  
- күштеп және психикалық мәжбүрлеу (жүйкесіне зақым ету) – егер күштеп 
мәжбүрлеудің адам алмаса, күштеп мәжбүрлеудің нәтижесінде заңдармен қорғалатын мүдделерге зиян тәуекелге бару – қоғамдық пайдалы мақсатқа қол жеткізу үшін орынды тәуекел еткен ретте заң арқылы қорғалатын бұйрықты немесе өкімді орындау – адамның өзі үшін міндетті өкімді орындау жөнінде іс-әрекет жасағанда оның заңмен қорғалатын зиян – көрінеу заңсыз бұйрықты немесе өкімді орындамау жағдайы.  
- елеулі маңызды болмайтын құқық бұзушылық және зиян туындатпаған жағдай.  
- казус (оқиға, шытырман қиын жағдай) және тағы өзінің мәжбүрлеу 
шараларын қолданады. Ол бойынша кінәлі субъектінің жеке өз мен 
шектеугетүседі. 
- Заң алдындағы жауаптылық бірнеше түрге және материалдық жауаптылық. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 
          Сонымен, заңның талаптарына теріс пиғыл – құқық бұзушылықтың қайнар бұлағы. Құқық бұзушылық – заңдарға бұзушылық – құқыққа қарсы қылықтан көрініс табады. Қылықтың екі түрі бар: және Адам да, ешқандай әрекет жасамай да бұзуы мүмкін. Егер адам мүлкін ұрласа – бұл әрекет,тұрғанда бейбастақтықты тоқтатуға әрекет жасамаса бұл әрекетсіздік заңды немесе әрекетіздік арқылы бұзатын қылық үшін 
жауаптылық белгіленеді. Егерде заң да тыйым салмаса 
немесе әрекетсіздік үшін жауаптылық белгілемесе, онда құқық бұзушылық та 
болмайды. Мысалы, адамның ойы үшін заң болмайды. 
Қандай да болсын құқық бұзушылықтың маңызды белгісі – зиян. Зиян – құқықты бұзушылықтың теріс салдары. Құқық бұзушылықтың 
нәтижесінде құнды зат жойылады, адам қазасы мемлекеттің қауіпсіздігіне қатер туады т.с. Сонымен, заңды бұзушылық – заңдарға немқұрайлықпен қарау, олардың талаптарын орындамау болып есептеледі. Құқықты бұзушылық – құқыққа қарсы екі түрі бар: адам әрекет жасау арқылы да, ешқандай әрекет жасамай да бұзуы мүмкін. Егер адам қылмыс жасаса – бұл заңды бұзатын қылық. Егерде милиционер қызмет орнында тұрғанда бейбастақтықты тоқтатуға әрекет жасамаса бұл әрекетсіздік болып саналады. Сондықтан заңның талабына сай әрекеті арқылы немесе әрекетіздік заң да болсын әрекетке тыйым салмаса немесе әрекетсіздік үшін онда жауапқа тартылмайды. Мысалы, адамның ойы үшін, нанымы үшін заң бойынша да– оныңзиянды салдары бар. Зиян нақты адамға, ұйымға, құқық бұзушылықтың нәтижесінде құнды зат жойылады, адам қаза болады, ар-намысқа нұқсан келсе, мемлекеттің қауіпсіздігіне қатер туады және сол сияқты басқа да жағдайлар туу мүмкін. Құқықты бұзушылықтың ауырлығына байланысты оның салдары да түрлі себептерге байланысты, оның заң жазаның әр түрін белгілейді. Құқық бұзушылықтың маңызды белгісіне құқық бұзушының өзі жауапты. Адам өз сезінуі, түсінуі қажет. Егер адам заңды саналы түрде бұзатын болса, ол құқық бұзғаны үшін .Адам өз мәнін түсіну үшін белгілі бір,өз өзінің құқықтарын пайдалана алса және өз қылығы үшін өзі жауап бере алса,  оны қабілеттілігі ішінара және толық негізделген болады. 18 жасқа дейін адамның, әдетте, болады. Былай айтқанда адам ішінара, нақтылы бір заң белгілеген көлемде әрекет жасап, сол әрекет үшін жауапқа тартылады. Ал оған қажетті әрекеттерді оның мүддесі үшін оның заңды өкілдері толық қабілеттілігі 18 жасқа толғаннан кейін пайда болады. Құқық бұзушылықтың әр түріне заңдардың ерекше саласы заңдарда қаралстырылған .Барлық қылмыстық құқық бұзушылық қылмыстық кодексте белгіленген, әкімшілік тұрғыда қарастырылған. Қазақстанның Азаматтық Кодексі жеке зиян, рухани кесел келтірген үшін  Құқықты бұзған үшін кінәлі заң бойынша жауапқа тартылады адам; Кінәсі бар деп табылса кінәліге мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы қолданылады , бұл салада Заң бойынша арнаулы мемлекеттік органдар сот, тергеу соттың алатын орны ерекше. Құқық бұзуға байланысты даулар негізінен сотта қаралып, шешілуі жаңа қызмет істеу принциптеріне ерекше көңіл аударған. Әрине, бұл принциптер тек сот үшін Конституцияда аталған принциптер негізінен қылмыстық істерді сотта қарағанда қолданылады.Сонымен, қорыта келгенде, ол құқық бұзушылық – қоғамның, мемлекет пен жеке адамның мүдделеріне зиян келтіретін субъектінің кінәлі, қарсы келушілік болып табылады.    Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеуде бұқаралық ақпарат құралдары зор рөл атқарады. Бірақ, бұл істе айтарлықтай кемшіліктер бар екендігі барлығымызға белгілі. Мысалы: теледидар арқылы адам өлтіру, қатыгездік, қанкұйлы оқиғалар, алдап-арбау, эротикалық мағанадағы журналдар, фото суреттер, жарнамалар мұнын өзі келешек ұрпақтың мінез құлқының қалыптасуы мен даму процестеріне зиян келтіретіндігі айтпаса да түсінікті. Осы жағдайға байланысты бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңда, жастарға арналған тиісті қызметтер мен мүмкіндіктерді БАҚ-ы арқылы тарату қажеттігі туралы норма императивті түрде баяндалу керек. Заңда бұқаралық ақпарат құралдарын есірткімен, зорлықпен байланысты материалдар көрсетуді мейлінше азайтуға, сондай-ақ зорлық пен қанауды жағымсыз жағынан көрсетуге мүдделі ететін, осыған ынталандыратын нормалар көзделуі тиіс. БАҚ-ы өз бағдарламаларын дер кезінде түзетуі аса қажет, олардағы ақпарат балалар мен жасөспірімдердің ақылын кемітпей, қатыгез етпей, дұрыс бағдар беруі тиіс. Сонымен қатар есірткі мен алкогольді пайдаланудың алдын алудағы, бұл заттардың зияны туралы ақпаратты барлық деңгейде таратудағы рөлі мен жауапкершілігі заң жүзінде анықталғаны жөн. Жоғарыда айтылғандай, кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылық жасауының себептеріне кәмелетке толмағандар істері жөніндегі комиссияның, прокурорлық қадағалау, полиция, сот-тергеу органдарының  қызметін жетілдіру шаралары көзделіп, кәмелетке толмағандар құқық бұзушылығының алдын алудың тиімділігін арттыру үшін барлық құқық қорғау, мемлекеттік басқару органдарының, балалар мен жасөспірімдер мәселелерімен айналысатын жастар және қоғамдық ұйымдар мен мекемелердің өзара ықпалдасуын, қызметтерін үйлестіру жөнінде кешенді шараларды әзірлеу қажет. Осы мақсатта үйлестіруші орган, балалар мен жасөспірімдер құқық бұзушылығының алдын алу іс шараларын жүзеге асыру кезінде жинақталатын ақпарат, тәжірибе, білім мен мемлекеттік және мемлекетаралық деңгейде алмасуды жандандыруға тиіс. Осы орайда айта кететін бір жағдай, кәмелетке толмағандар істері жөніндегі комиссиялар, білім басқару мекемелері, ішкі істер органдары,  балалар мен жасөспірімдердің жалпы әлеуметтік нормалар мен құндылықтарға сай келмейтін мінез-құлқы, көп жағдайда есею процесімен байланысты болатындығын және есейген сайын олардың мінез-құлқы өзгеретіндігін, ал жасөспірімдерді тәртіп, құқық бұзушы немесе бастап келе жатқан құқық бұзушы деп анықтау көп жағдайда жастардың бойында тұрақты жағымсыз мінез-құлық қалыптасуына әкеліп соғатындығын да терең ескерілуі қажет деп ойлаймын.  

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының  мемлекеті мен құқығының негіздері:  Оқулық. -Алматы, 2003.- 692 б

2. Сапарғалиев Ғ.  Мемлекет және құқық теориясы: Оқу құралы.- Алматы: Жеті жарғы., 1997.- 96 бет

3. Әлисұлтан Құланбай:«Саяси реформалар бірінші кезекте қоғам үшін керек» // Егемен Қазақстан 20 қараша 2009ж

4. ҚР Конституциясы 1995ж 30 тамыз (2007ж21.05өзгертулер мен толықтырулар)

5. С. Ынтымақов « Қоғамдық қор: құқықтық жағдайының өзекті мәселелері» // Заңгер.-2005ж.-№12.-42-44б.

 

6. Т. Мамедсупиев «Правовая  природа нормативных постановлений  Верховного суда Республики Казахстан» // Фемида.-2006ж.-№4.-12б.

 

7. Т. Мырзамбетов «Конституция еліміздің тұрақтылығы мен тыныштығының кепілі» // Заңгер.- 2005ж.-№19.-40-44б.

 

8. Т. Ағдарбеков Мемлекет  және құқық теориясы: оқулық.- Алматы, 2003ж.,-212-216б.

 

9. Қ.Д. Жоламан, А.Қ.  Мухтарова, А.Н. Таукелов мемлекет  және құқық теориясы: оқулық.-Алматы, ҚазМЗУ-дың баспа- полиграфия орталығы 1999ж.,-124-127б.

 

10. «Қазақстан Республикасының  Азаматтық Кодексі» 27.12.1994ж.

 

11. Н.Ә. Назарбаев «Қазақтан  өз дамуындағы жаңа серпіліс  жасау қарсаңында»: Қазақстан  Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы .- Астана, 2006ж.,-9-11б.

 

12. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан  – 2030» Алматы, 1998ж.

13.“ Құқықтану: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған окулық /А. Ибраева, Г. Өлібаева, Қ. Айтхожин. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006.

14.Жоламанов Қ.Д – Алматы, 1999 ж.  
Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы, 1995 ж.  
 

15. Қайрат Сапарғалиев  “Қазақстан мемлекеті мен құқықғының негіздері” Алматы

 
16. С.Д. Баққұлов “Құқық негіздері” 2-ші басылым, Алматы, 2004 

17. ҚР-ның Конституциясы  30 тамыз 1995, 15 бап, 10 
ҚР-ның Конституциясы 30 тамыз 1995, 19 бап,  

18. А.С.Ибраева. Н.С.Ибраев. «Теория государства и права»: учебное пособие.-Алматы, 

19. ҚР-ның Конституциясы  30 тамыз 1995, 25 бап, 12 
 
20. “ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері”: оқулық. – Алматы, 

21. Н.Дулатбеков.С.Амандықова.А.Турлаев. “Мемлекет және құқық негіздері”:фолиант.Астана 

22. “ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері”: оқулық.- Алматы, 2003, 

23. Т.Мырзамбетов. “Конституция еліміздің тұрақтылығы мен тыныштығының кепілі”//Заңгер

 
24. Қазақстан Республикасының Конституциясы.30 тамыз,1995, 12бап.-9 бет