Қазақстан өнеркәсібінің дамуын қайта құру қажеттігі

 

Қазақстанның жалпы алғанда  барлық аймақтарында дерлік динамикалық  өсу бар.  «Даму» кәсіпкерлікті қолдау қорының мәліметінше, мемлекет тарапынан ШОБ дамытуға көп көңіл бөлінудің арқасында, жұмыс орындарын көпетеп ашуға, бәсекелестікті дамытуға, аймақтық бюджеттерге түсетін салымдарды арттыруға мүмкіндік туды. 

Мемлекеттік қордың көрсеткіштері бойынша БЖК-2020 бағдарламасы бойынша, үш бағыт бойынша 600дей кәсіпорынға қолдау көрсетілді. Ал бұл кәсіпорындарда 32 мыңдай адам жұмыс істейді. Бұған қоса, жобаларды әрі қарай жүзеге асыру арқылы тағы да 18 мыңнан аса жаңа жұмыс орындарын ашу көзделіп отыр. 

Келісімдердің ең көп жасалған жері Қарағанды облысы, 70 жоба. Бұдан соң, 61 жобамен Ақтөбе облысы келеді. Павлодарда 54, Алматы облысында 48 жоба бекітілді. Бизнестің тиімді дамуына қолбайлау болып отырған әкімшілік кедергілер де енді біртіндеп жойыла бастады.

Аймақ экономикасының басым бағыттарының бірі шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту болып табылады.

2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша облыс бойынша шағын және орта кәсіпкерліктің белсенді субъектілерінің саны 18 152 бірлікті құрады, бұл 2010 жылмен салыстырғанда 30,0%-ға көп. Олардың ішінде шағын және орта кәсіпкерліктің заңды тұлғалары – 3761 бірлік, ЖК – 14 203 бірлік, ш/қ – 188 бірлік.

 

 

 

 

Шағын және орта кәсіпкерлікпен айналысатындар саны 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 2,0%-ға артып, 85,9 мың адам құрады. Бұл қаланың экономикалық белсенді тұрғындарының 40,0%. Олардың ішінде шағын және орта кәсіпкерлікпен айналысатындар саны (заңды тұлғалар) – 58 783 бірлік, жеке кәсіпкерлер – 26 708 бірлік, шаруа қожалықтары – 399 бірлік.

 

 

 

 «БЖК-2020» бағдарламасы  бойынша облысымызда жеке кәсіпкерлердің бірқатар жобаларына мемлекет тарапынан қолдау көрсетуге шешім қабылданды.

Қолдау тапқан жобалардаң арасында «Акцепт Green Valley» ЖШС кәсіпорынды  кеңейту үшін автокөлік сатып  алу жобасы бар. Компанияның негізгі  қызметі жүк тасымалдаумен байланысты. Олар «Caterpillar 365» маркалы екі эксковатор алып, «Приорский» кен орынынан руда мен кенді байыту фабрикасына  жеткізумен айналыспақ. Серіктестікке  «БЖК-2020» бағдарламасының бірінші  бағыты бойынша «Цеснабанк» АҚ арқылы несиенің 286 млн теңгесі пайыздық үстемесі субсидияланатын болады.

«Токин К.С.» ЖК қоқыс  қалдықтарды шығаруға қатысты жобасы да қолдау тапты. Бұл жоба аудан орталығы, шағын қала –Қандыағашта жүзеге асырылады. Оның тұтынушылары аудан тұрғындары мен тұрмыстық қатты қалдықтарды шығартқысы келетін коммерциялық ұйымдар болмақ. Жобаның құны 3 млн теңге. Оны қаржыландыру «БТА Банк» АҚ филиалы арқылы жүргізіледі.

Сонымен қатар, «Әмір Ержан» ЖК автопаркты кеңейту үшін автокөліктер сатып алу жобасы да қолдау тапты. Кәсіпкер мұнай өнімдерін тасымалдау қызметін көрсетеді. Оның негізгі тұтынушылары Ақтөбе облысындағы мұнай компаниялары болмақ. Субсидияланатын несие мөлшері 16,5 млн теңге, «Қазақстан Халық банкі» АҚ АФ арқылы қаржыландырылады.

Аймақтық үйлестіру кеңесінің  оң шешімін алған жобалардың ішінде Хромтау ауданындағы «Жантізер» шаруа қожалығының мал сою  орынына жетпей тұрған инфрақұрылымды жасау жобасы да бар.

Ақтөбе облысында биыл ауыл шаруашылығын дамытуға 3,5 миллиардтан астам теңге жұмсау көзделіп отыр. Әсіресе, мал шаруашылығын өркендетуге баса назар аударылмақ.  
Соған сәйкес бүгінде кәсіпкерлер «Сыбаға» бағдарламасы бойынша жеңілдетілген несие алып, мал бордақылау алаңдарын ашуда. Бүгінге дейін 29 шаруашылық несие алған. Оған 1 мың 600-ден астам мал басы сатып алынды. Биыл жыл соңына дейін тағы 1 мың 400 бас асыл тұқымды ірі қара малын әкелу көзделген. Соның нәтижесінде 2 репродукторлы және бірнеше фермерлік шаруашылық құрылмақ. Бордақылау алаңдары мен мал сою пункттері де ашылады. Солардың бірі Хромтау ауданында. Құны 22 миллион теңгені құрайтын жобаның құрылысы жүріп жатыр. Қажетті жабдықтар Германиядан әкелінеді. Халықаралық талапқа сай ветеринарлық зертханасы да болады. Оған қоса өзінің шұжық өңдейтін цехы жұмыс жасауда. Қазір мұнда шұжықтың 12 түрі шығарылып жатыр. Аймақта биыл алғаш рет энзо-техникалық шараларға қаржы қарастырылып отыр. Яғни, малдарды егу жұмыстары бюджет есебінен жүзеге асырылады. 

 

2011 жылдың 4 тоқсанындағы  Ақтөбе облысының шағын кәсіпкерлік қызметі

2012 жылғы 1 қаңтардағы  жағдай бойынша шағын кәсіпорын  қызметкерлерінің жалпы саны  – 41,7 мың адам құрады, бір кәсіпорынға  шаққанда орташа 8 адамнан келіп  тұр. Жұмысшылардың негізгі бөлігі  көтерме және бөлшек сауда  мен айналысатын кәсіпорындарда  шоғырланған: автокөлік және мотоцикл  жөндеуде – 26,9%, құрылыста 23,2%, өнеркәсіпте 11,7% құраған.

2011 жылдың 4 тоқсанында жұмысшылардың  жалақы қоры 6 449,0 млн. теңгені  құраған, соның ішінде бір жұмысшыға  шаққанда орташа айлық жалақы 59 169 теңгені құраған.

2011 жылдың 4 тоқсанында өнімдерді  өткізуден және қызмет көрсетуден  түскен кіріс 159,6 млрд. теңге, өндірілген  өнім мен көрсетілген қызметтердің  көлемі 73,3 млрд. теңгені құрады.

Шағын кәсіпорындардың шығыстар көлемі 61,4 млрд. теңгені құрады, одан материалдық шығындар – 30,0%, еңбекақы төлеу шығыстары мен өтелім үлесі, тиісінше, 10,5% және 3,9%.

Салық салғанға дейінгі сальдолық  қаржылық нәтиже 11,5 млрд. теңге сомасында  залал ретінде анықталды.

2012 жылдың 1 қаңтарындағы  шағын кәсіпорындар қорларының  жалпы құны 62,0 млрд. теңгені құрады, соның ішінде шикізаттар мен  материалдар - үлесі 26,8%, дайын  өнімдер – 1,6%, тауарлар – 68,9%, аяқталмаған өндіріс – 1,7%, қайта  сатуға арналған мүлік – 0,6%, өзге де қорлар – 0,4%.

2012 жылдың қаңтар-ақпан  айындағы Ақтөбе облысындағы  байланыс кәсіпорындары жұмысының  негізі көрсеткіштері

Облыстың пошталық және курьерлік  қызметінің кәсіпорындары 2012 жылғы  қаңтар-ақпанда жедел мәліметтер бойынша 84,6 млн. теңгеге қызмет көрсетті, олардың ішінде халыққа көрсетілген қызмет - 35,0 млн. теңгені құрады, бұл 2011 жылғы қаңтар-ақпанда қарағанда салыстырмалы бағалармен 9,0% және 6,7% көп.

Электр байланысы кәсіпорындары 2012 жылғы қаңтар-ақпанда жедел  мәліметтер бойынша 1373,2 млн. теңгеге  қызмет көрсетті, олардың ішінде халыққа 805,4 млн. теңгеге қызмет көрсетілді, бұл 2011 жылғы қаңтар-ақпанда қарағанда  салыстырмалы бағалармен 9,1% және 3,9% көп.

Байланыс қызметінен түскен табыстар құрылымында Интернет – 28,9%, жергілікті телефон байланысы – 26,2%, қалааралық және халықаралық байланыс 21,9% құрады. Табыстардың жалпы көлемінен  халыққа көрсетілген байланыс қызметінен түскен табыс 58,6% құрады.

2012 жылғы қаңтар-ақпанда  халыққа көрсетілген байланыс  қызметінен түскен табыстардың  жалпы көлемінен 24,0% - қалааралық  және халықаралық байланыс қызметінен, 34,1% - жергілікті телефон байланысынан , 30,2% - Интернет қызметінен түскен  табыстар құрады. 

 

2-сурет. Байланыс қызметтерінен түскен табыстар

өткен жылғы тиісті айға пайызбен

 

Ақтөбе облысында «Бизнестің жол картасы – 2020», «Өнімділік», «Экспорт – 2020» бағдарламаларын  қолдауға тиіс екінші деңгейлі банктердің көрсеткіші әртүрлі. Кейбір қаржы ұйымдары кәсіпкерлердің сұранысын алты айдан  бері «қарап жатса», екіншісіне ешкім  бас сұғып, көмек сұрамаған.

Экономикалық даму сатысы жыл санап өсіп келе жатқан аймақта  «Бизнестің жол картасы» бағдарламасы төрт бағыт бойынша іске асырылуда. Олар – жаңа бизнес-бастамаларын қолдау, кәсіпкерлік секторды сауықтыру, кәсіпкерлердің валюталық тәуекелдерін төмендету, кәсіпкерлік әлеуетті күшейту. Облысқа 2010-2011 жылдары республикалық бюджеттен 2088,8 млн. теңге қаржы бөлінді. Бүгінде  үш бағыт бойынша 66 жобаның несиесін субсидиялауға келісім бар. Көбі агроөнеркәсіп кешені, денсаулық сақтау, жеңіл өнеркәсіп, көлік және қойма саласының еншісінде екенін айтуға тиіспіз

 Бағдарлама аясында  барлығы 200 кәсіпкерге қолдау  көрсетілді. Оларда 4,4 мың адам жұмыс жасайды. Дәл осы кәсіпорындарда тағы да 2,7 мың жұмыс орны ашылмақшы. Бағдарлама аясында облыс бюджетіне салықтан 1 млрд. теңге қаржы түседі.

Мемлекет мүгедектерге, сонымен қатар мүгедектер жұмыс  істейтін ұйымдарға салық жеңілдіктерін  қарастырған

ҚР СК 133 -б. 1-т. 2-тармақшасына сәйкес салық төлеуші салық салынатын  табыстарды мүгедектер еңбегін төлеуге  шыққан шығыстар бойынша 2 есе мөлшерге және мүгедектердің жалақысы мен  оларға төленетін өзге төлемдерінен есептелген әлеуметтік салық сомасын 50 пайызға азайтуға құқығы бар.

Қызметін әлеуметтік салада жүзеге асырушы ұйымдардың табыстарына, егер тегін алынған мүлік пен депозит бойынша сыйақы түріндегі табысты ескере отырып, мұндай қызметтен түскен табыс осындай ұйымдардың (бұл қызметін балаларды, қарт адамдарды және мүгедектер саны салық мерзімінде жалпы жұмысшылар санының кемінде 51 пайызын құрайтын мүгедектер жұмыс істейтін ұйымдарды әлеуметтік қорғау және әлеуметтік қамсыздандыру ұйымдары; салық жылында мүгедектерге төленетін еңбек ақы бойынша ұйымдардың шығыстары еңбек ақы төлеуге шыққан жалпы шығыс сомасының 51 пайызын ( есту, сөйлеу қабілетін жоғалтқан мүгедек жандар, сонымен қатар көз жанарынан айрылғандар жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдарда - кемінде 35 пайыз) құрайды) жылдық жиынтық табысы кемінде 90 пайызды құрайтын болса, салық салынбайды (ҚР СК 135-б.).

I және II топтағы мүгедектердің  45 есе аз жалақы шеңберіндегі  табыстарына, ал III топтағы мүгедектердің  республикалық бюджет туралы  заңмен (ҚР СК 156-б. 1-т. 13-14 тармақшасымен)  тиісті қаржы жылына белгіленген  жалақысы жылына 27есе аз шеңберіндегі  табыстарына салық салынбайды,

Егер мүгедектердің қоғамдық бірлестіктері, сонымен қатар өндірістік ұйымдары мына шарттарға сай келетін  болса, яғни мүгедектер осындай өндірістік ұйымдар-дың жалпы санының кемінде 51 пайызын құрайтын болса, онда олардың  тауар-ларды/жұмыстарды/қызмет көрсетулерді іске асыру бойынша айналымдары (сауда-делдалдық қызмет бойынша  тауарларды/ жұмыстарды/қызмет көрсетулерді іске асыру айналымдарынан және акцизделген  тауарларды өндіру және қызмет түрлерін сату айналымдарынан басқасы) қосымша  құн салығынан босатылады; мүгедектер еңбек ақысын төлеуге шыққан шығыстар жалпы еңбекақы шығысы сомасының  кемінде 51 пайызын (есту, сөйлеу қабілетін  жоғалтқан мүгедек жандар, сонымен  қатар көз жанарынан айрылғандар  жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдарда - кемінде 35 пайыз) құрайды (ҚР СК 248-б.,13- тармақша);

Сүйеніш-қозғалу аппараты зақымдалған, есту, сөйлеу, көру қабілетін  жоғалтқан мүгедектер жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдар мөлшерлемесі 4,5 пайыз бойынша әлеуметтік салық  төлейді, ал өзге ұйымдар мөлшерлемесі 11 пайыз бойынша әлеуметтік салық  төлейді (ҚР СК 358-б., 3-т.).

 

1-кесте - ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІ
	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010*
Субъектілер саны, бірлік
Заңды тұлғалар	1 184	1 326	1 386	1 341	1 509	1 952	1 891	2 078	2 215	2 716	2 659	2998
Жеке кәсіпкерлер	-	-	4 815	6 979	8 536	9 182	9 456	17 990	20 931	21 298	16 307	16479
Шаруа (фермер) қожалықтары	-	1 629	2 188	2 854	3 273	3 843	4 000	3 711	3 810	3 701	3 661	4151
Жұмыспен қамтылғандар саны, мың адам
Заңды тұлғалар	20	19,8	19,3	19,7	19,6	21,8	24,6	26	25,9	21,9	20,2	32,5
Жеке кәсіпкерлер	-	-	10,7	12,6	14,2	15	20,7	22	27,7	27,6	32,3	28,4
Шаруа (фермер) қожалықтары	-	6,4	7,4	9,1	9,2	10	12	12,2	10,6	11,3	11	10,1
Өнім шығару, млн. теңге
Заңды тұлғалар	-	-	9 754	12 548	13 414	31 609	31 225	34 814	46 567	47 477	35 578	73925
Жеке кәсіпкерлер	-	-	-	2 747	2 311	5 261	8 746	12 400	15 990	22 086	15 649	23194
Шаруа (фермер) қожалықтары	-	1 498	2 774	2 595	3 737	3 743	2 136	1 966	4 890	15 654	19 387	15208
*) 2010 жылға жедел мәліметтер. Жеке кәсіпкерлер бойынша мәліметтер ҚР ҚМ салық комитетімен жаңа әдіс бойынша дайындалды ( жеке шоттар негізінде).