Педагогиканын турлору

Коллективдик окуу технологиясы окуу материалын педагогдун жардамы менен эмес, атайын түзүлгөн чакан коллективдин изденүүчүлүк ишмердүүлүгү жана жалпы талкуу менен өздөштүрүү болуп саналат. Коллективдик окуу технологиясы окуу процессинин уюштурулушуна жараша жуптук, группалык жана класстык топтор түрлөрүнө бөлүнөт.

Коллективдик окуу технологиясынын салттуу окутуудан эң негизги өзгөчөлүктөрү төмөнкүлөр:

• чыныгы баарлашуунун орун алышы;
• угууга жана түшүнүүгө аракет жасоо:
• түшүнүүгө жана түшүндүрүүгө аракеттенүү;
• биримдикте ишмердүүлүктү жүргүзүү;
• өзүн жана башкаларды сыйлоо;
• өздүк ишенимдин пайда болушу.

Коллективдик окуу технологиясы сөзсүз түрдө алдын- ала даярдалып, аныкталган ирээтте жүрүшү зарыл. Коллективдик окуу технологиясыңын уюштурулушу  төмөнкүлөрдү өзүнө камтыйт: эрежелерди иштеп чыгуу жана аны бекитүү; ар бир катышуучуга аныкталган ролдорду бөлүү; тапшырмаларды берүү жана аткаруу убактысын аныктоо; жыйынтыкты талкулоо жана жалпы чечимдерге келүү.

Окутуунун активлүү технологиясы. Окуу процессиндеги окуучунун активдүүлүгү педагогика илиминдеги эң негизги маселелердин бири. Окуучунун окуу ишмердүүлүгүндөгү активдүүлүк окуу материалын ойлонуу, туюу менен кабыл алып, өзүнүн бардык мүмкүнчүлүгүн жумшап ойлонуу жана практикада колдонуу ишмердүүлүгүнүн жаңы жогорку деңгээлине жетүү болуп саналат. Окуу процессинин жүрүшүнө ылайык окуу ишмердүүлүгүндөгү активдүүлүктү үч деңгээлге бөлүшөт:

• окуу материалын калыбына келтңрүүдөгү активдүүлүк
• окуучунун окуу материалын түшүнүү менен калыбына келтирип, үлгүнүн жардамы менен практикада колдонуу мүмкүнчүлүгүнө ээ болуусу;
• окуу материалын түшүндүрүп, чечмелеп берүүдөгү активдүүлүк — окуучунун түшүнгөн окуу материалынын маанисин, анын эң негизги байланыштарын аныктап, аларды белгисиз, жаңы абалдарда колдонуусу;
• чыгармачылык деңгээлдеги активдүүлүк — окуучунун окуу материалынын теориялык маанисин кеңири

түшүнүүсү, пайда болгон жаңы маселелерди өз алдынча чечүүгө  аракеттенүүсү, окуу-таануу ишмердүүлүгүн  эң жогорку деңгээлде жүргүзүүгө аракет жасоосу. Окутуунун активдүү технологиясынын салттуу окутуудан  эң негизги өзгөчөлүктөрү төмөнкүлөр:

• мажбурлоо менен ойлонууну активдештирүү, башкача айтканда окуучу өзүнүн каалоосуна жараша активдүү окуу - таануу ишмердүүлүгүн жүргүзөт;
• үзгүлтүксүз ишмердүүлүктү жүргүзүү, окуучу окуу проңессинин аныкталган этабында гана эмес, тескерисинче башынан аягына чейин тынымсыз катышат;
• өз алдынча чыгармачылык деңгээлдеги чечимдерди кабыл алуу, жогорку деңгээлдеги окуу мотивине ээ болуу.

Азыркы мезгилде билим  берүү системасында окутуунун активдүү технологиясы абдан кеңири колдонулууда. Алардын негизги түрлөрү төмөнкүлөр: абалдын анализи (сазе 51асИ), дискуссия, иштиктүү оюн, «тегерек стол», «акыл- эс чабуулу» жана башка ушул сыяктуулар.

Абалдын анализи кеңири таралган окутуунун автивдүү технологиясынын бири болуп саналат. Окуу материалы кандайдыр бир аныкталган абалды ар тараптан анализдин негизинде берилет. Аныкталган абалдын анализинде окуу процесси эки багытта жүрөт. Биричисинде, аныкталган абал окуучуларга алдын-ала жеткизилет. ар бир окуучу абалдын анализи боюнча такталган тапшырма алат жана аны өз алдынча чечкенге аракет жасайт. Бул учурда окуу процесси ар бир окуучу активдүү катышкан талкуу катары жүрот. Экинчисинде, аныкталган абалдын чечилиши түздөн-түз окуу процессинде орун алат. Бул учурда абалдын анализи боюнча ар бир окуучунун көз карашы талкууланат. Негизинен алганда, абалдын анализи окуу материалын аналитикалык талкуунун негизинде белгилүү болгон маалыматтарды пайдалануу, өз алдынча чечимдерди кабыл алуу жана жалпы бир ой толгоого келүүнү пайда кылат.

Дискуссия бул - бир талаш маселени ачык айкын талкуунун негизинде, талаш-тартыш менен ар тараптан талкуулоо, изилдөө болуп саналат. Дискуссия алдына койгон максаты боюнча жана жүрүшү боюнча талдоо, баа берүү, эрежелерди иштеп чыгуу жана башка түрлөргө бөлүнөт.

Дискуссияны даярдоо  жана жүргүзүү төмөнкү ишмердүүлүктөрдү өзүнө камтыйт:

• окуучуларга маселени өз убагында жеткизүү жана алдын-ала даярдыкты жүргүзүү;
• талкуудагы терминдердин, түшүнүктөрдүн, аныктамалардын бирдей болуп, алардын туура сакталышын камсыз кылуу;
• катышуучулардын бирин-бири сыйлоосун, мамилелердин туура болушуна алып келүү;
• талкууну абдан кызык жана курч, ошону менен бирге эле маданияттуу өткөрүү.

Дискуссия бири-бирине байланышкан  үч этаптан турат:

1. Багыт берүү этабы. Дискуссиянын маселесин, анын максатын катышуучуларга жеткизүү, катышуучуларды бири- бирине тааныштыруу жана дискуссиянын эрежелерин, жүрүү убактыларын, талкуулоонун ирээтин жана дискуссияда колдонулуучу негизги терминдердин, түшүнүктөрдүн аныктамаларын ар бир катышуучуга берүү. Дискуссия натыйжалуу өтүү үчүн тиешелүү туура, жагымдуу абалды пайда кылуу керек.
2. Баалоо этабы. Дискуссиянын маселеси боюнча ар түрдүү пикирлерди ортого салуу, маселенин чечилиши боюнча сунуштарды, идеяларды топтоо жана аларды ар тараптан талкуулоо. Дискуссия коюлган маселеден четтебей, мүмкүн болушунча бардык катышуучулардын чыгып сүйлөөсү менен жүрүшү зарыл.
3. Жыйынтыктоо этабы. Дискуссиянын маселесинин чечилиши боюнча ар тараптуу пикирлердин жана сунуштардын негизинде бир багыттуу чечимге жетүүгө аракет кылуу. Бул учурда мүмкүн болушунча бардык каршы пикирлерди дагы эске алуу зарыл болуп саналат. 
   

1.2.Педагогикалык  технологиялардын түрлорү

Ипттиктүү оюн. Активдүү окуу технологиясынын кеңири таралган түрлөрүнүн бири иштиктүү оюн болуп саналат. Иштиктүү оюндун негизи болуп төмөнкү эрежелер саналат:

• катышуучулардын аткара турган ролдору боюнча бөлүнүшү;
• катышуучулардын ар түрдүү ролдорду аткаруу менен бирдиктүү ишмердүүлүккө катышуусу;
• катышуучулардын жалпы максатка жетүүгө аракет жасашы;
• оюн учурунда ар түрдүү күтүлбөстүктөрдүн орун алышы;
• оюн учурунда стимулду пайда кылуучу факторлордун пайдаланылышы;
• оюндун үзгүлтүксүз, ыкчам жана кызыктуу жүрүшү;
• оюн учурунда билим алуу, өнүгүү жана тарбиялоо функцияларынын гармониядуу айкалышы.

Иштиктүү оюнду жүргүзүүнү даярдоо өзүнө төмөнкү

этаптарды камтыйт.

• Оюндун максатын аныктоо этабы. Оюнду жүргүзүү менен окуу процессинин кандай максаттарына жетүү зарыл экендиги аныкталат, башкача айтканда иштиктүү оюндун багыты белгиленет.
• Оюндун мазмунун аныктоо этабы. Окуу максатына туура келүүчү абал аныкталат.
• Оюндун жүрүшүн аныктоо. Оюнга катышуунун эрежелери, катышуучулардын укуктары жана милдеттери, арбитрлердин укуктары белгиленет.
• Оюндун жүрүү ирээти, катышуучулардын тизмеси, арбитрлердин орду, ролдордун мазмуну жана аткарылышы белгиленет.

Иштиктүү оюн бири-биринен  келип чыгуучу төрт бөлүктөн турат:

1. Иштиктүү оюндун темасы, максаты катышуучуларга жеткирилет. Жалпы катышуучулар кичинекей топторго (4-5 окуучу) жана арбитрлерге (3-4 окуучу) бөлүнөт.

Катышуучуларга жана арбитрлерге оюндун шарттары жана зарыл  болгон маалыматтар берилет. Бул этаптын аягында ар бир топко суроолор, тапшырмалар берилип, алар дароо бааланат.

2. Ар бир кичинекей топто өз алдынча берилген абалды сүрөттөө үчүн функцияларды, ролдорду бөлүштүрүү орун алат. Натыйжада ар бир топ жазуу түрүндө жоопторду арбитрлерге тапшырышат.
3. Ар бир кичинекей топ өздөрү даярдаган абалды көрсөтүшөт. Ал эми башка топтор аларга суроо беришет жана аларды толукташат. Бул учурда арбитрлер күтүлбөгөн суроолорду, тапшырмаларды берүү менен эң кыска убакытта жооп даярдоону талап кылышат. Арбитрлер ар бир топтун ишмердүүлүгүн ачык айкын баалашат
4. Жыйынтыкты чыгаруу. Арбитрлердин оюндун жүрүшүн, катышуучулардын активдүүлүгүн баалоо менен бирге оюндун жүрүшүндөгү жетишкендиктерди жана кетирлиген кемчиликтерди көрсөтүшөт.

«Тегерек стол» окуучулардын кабыл алган билимдерин өздөштүрүүгө, жетишпеген маалыматтарды топтоого, коюлган маселени чечүүнү үйрөнүүгө, өзүнүн ой-пикирин далилдөөгө жана жогорку деңгээлде дискуссия жүргүзүүнү үйрөнүүгө багытталган технологиянын бир түрү болуп саналат. «Тегерек столду» уюштуруунун бирден-бир талабы катышуучулардын бетме-бет жайгашуу менен баардашуу, пикир алмашуунун орун алышы. Бул учурда бардык катышуучулар бирдей укукка жана мүмкүнчүлүктөргө ээ болот. Ар бир катышуучу өзүнүн ой-толгоосун, пикирин ортого салып, аны ар тараптан негиздөөгө аракет жасайт. Натыйжада окуучулар жөн гана жоопту бербестен, берилген жооптун далилдүүлүгүн, сунуштардын маанилүү экендигин далилдөөгө үйрөнөт.

«Акыл-эс чабуулу» максатка ылайык коюлган маселени жогорку деңгээлде чечүүнүн аныкталган ыктарынын бири болуп саналат. «Акыл-эс чабуулунун» негизги максаты коюлган маселе боюнча коллективдик ойлонуунун натыйжасында анын «жаңыча», өзгөчө чечилишин пайда кылуу саналат. «Акыл-эс чабуулу» окуу процессинин жүрүшүндө томөнкү милдеттерди аткарат:

• окуу материалын чыгармачылык изденүү менен кабыл алуу;
• теорня менен практиканын байланышын чыңдоо;
• окуу процессинде окуу-таануу ишмердүүлүгүнүн жаңы багыттарын аныктоо;
• коллективдик ойлонуу ишмердүүлүгүн жүргүзүүнүн тажрыйбасына ээ болуу жана башка ушул сыяктуу. «Акыл-эс чабуулу» натыйжалуу жүргүзүү үчүн төмөнкү

эрежелерди кабыл алышат:

• талкуу учурунда бардык катышуучулар бирдей укукка, шартка ээ болот;
• ар бир сунуш, пикир кабыл алынат;
• канчалык көптөгөн сунуштар пайда болсо, коюлган максатты чечүү ошончолук жеңил болот;

«Акыл-эс чабуулун» өткөрүүдө  мугалим окуучуларды чечйлүүгө  тийиш болгон маселе жана өткөрүү  эрежелери менен тааныштырат. Окуучулардын санына жараша 3-5 окуучудан турган группа түзүлөт жана группанын ичйнен пайда  болгон пикирлерди, сунуштарды топтоп туруу үчүн эксперт шайланат. Группалардагы окуучулар бирдей санда жана мүмкүн болушунча бирдёй деңгээлдерде болушу керек. Андан кийин группалардын баарына бирдей суроо берилип, бир-эки суроо жооп уюштурулат. Андан кийин мугалим дагы бир жолу эрежелерге токтолуп, аудиторияга негизги маселени коет. Ар бир группа активдүү ишмердүүлүктү жүргүзөт. ал эми эксперт бардык пикир, сунуштарды атайын кагазга түшүрүп, аларды топтойт. Андан кийин эксперттер өзүнчө чогулушуп, эң оригиналдуу, кызыктуу варианттарды тандап алышат. Андан кийин эксперттер «акыл-эс чабуулунун» натыйжасында пайда болгон пикирлерди, сунуштарды талкуулоо менен корутунду чыгарышат. Эсперттерден кийин мугалим «акыл-эс чабуулуна» катышкандарга ыраазычылык билдирип, эң кызыктуу ойлорго токтолуп жалпы жыйынтык чыгарат.

Модулдук технология. Модуль катары өзүнчө мааниге ээ болгон системанын аныкталган бир бөлүгү кабыл алынат. Модулдук окуу технологиясы окуучунун толук өз алдынча же болбосо мугалимдин жардамы менен өз алдьгнча окуу материалдарын өздөштүрө алгандай окуу максатынын, окуу мазмунунун, маалыматтардын жана окуу-методикалык көрсөтмөлөрдүн алдын-ала берилиши болуп саналат. Педагогдун функциясы маалыматты берүү жана анын өздөштүрүлүшүн аныктоо менен чектелет. Окуу модулу бул окуу предметинин аныкталган окуу — таануу ишмердүүлүгүн талап кылган ар тараптан негизделгеч функционалдуу түйүнү.

Модулдук окуу технологиясын  уюштуруу төмөнкү принциптердин  негизинде жүрүзүлөт: маалыматтык  материалдын максатка багытталышы; комплекстүүлүгү; интеграцияланган жана жекече дидактикалык максаттардын айкалышы; модулдук окуу материалынын толуктугу жана өз алдынчалуулугу; модулдук элементтердин бирдей мааниге ээ болушу жана салыштырмалуулугу; маалыматтык жана методикалык материалдардын оптималдуу берилиши.

Модулдук окуу технологиясынын жүрүшүндө төмөнкү эрежелер жана талаптар сакталышы керек:

• окуу мазмунун модулдарга бөлүүдө ар бир түзүлүш аныкталган дидактикалык максаттарга туура келиши;
• ар бир модуль сөзсүз түрдө өзүнчө мааниге ээ болуп, башка модулдар менен биригип жалпы окуу мазмунун түзүшү;
• ар бир модуль өзүнө шайкеш келүүчү метод жана форма менен өтүшү.