Персоналды басқарудағы контроллинг

align="justify">

 

 

  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1 сурет – Кәсіпорында контроллинг жүйесін енгізудің артықшылықтары мен кемшіліктері 

Кәсіпорын бөлімдеріне жүктелген міндеттердің көлемін төмендету 

үшін  шет елде қосымша басқарушылық міндеттерді  шешуден басқа, кеңес берушілік  фирмалар немесе жеке кеңес берушілерге  тапсыру туралы сұрақтар зор талқылануда.

Контроллинг       қызметін     кәсіпорынның       персоналды       басқару

құрылымына  енгізу кезінде төмендегідей негізгі нұсқалар болуы мүмкін.

1-нұсқа. Мұндай  ұйымдық   құрылымда   бағыт бойынша контроллер,

яғни  сату бөлімшелеріндегі контроллер, сәйкес бағыттағы  сызықтық жетекшіге тәртіптік  (дисциплинарлы) бағынышты, ал жоғары сатыдағы контроллерге қызметтік (функционалды) бағынышты болады. 
 
 
 
 
 

                                                                           Басқарудың 1 - деңгейі

 
 

 

                                                                                      Басқарудың 2 - деңгейі    

                                                                      

 
 
 

- тәртіптік (дисциплинарлы) бағыну

- қызметтік (функционалды) бағыну

2 сурет – Басқарудың ұйымдық құрылымының 1-нұсқасы 

1-нұсқаның артықшылығы:

1. Жауапкершілік шеңбері нақты анықталған.
2. Иерархиялық деңгейдегі басқа жетекшілерге тәуелсіз және тұрақты жағдайды қамтамасыз етеді.

Кемшілігі – бағыт бойынша жетекші белгілі  бір ақпаратты жасырып 

қалғысы келсе, (немесе жалған), ол мұны жеңіл  жасайды, себебі контроллер оған тәртіп жағынан бағынады.

2-нұсқа. Бағыт бойынша контроллер басқаша тәуелділікте болады:

жоғары  деңгейдегі контроллерге тәртіп бойынша  (дисциплинарлы), ал бағыт бойынша жетекшіге қызметіне орай бағынады.

Бұл құрылым басқасына қарағанда, контроллинг  қызметінің жеке–дара 

өз бетінше  әрекет етуін көрсетеді. Бірақ бұл  жағдайда жоғары деңгейдегі контроллер мен бағыт жетекшісі арасында шиеленістер болады. Бұл шиеленісті өте жоғары басқару деңгейі шеше алады (президент, вице-президент).

2-нұсқаның артықшылығы:

1. Бағыт бойынша жетекшілердің контоллерге қысымы төмендейді.
2. Бағыт бойынша контроллер арасында ақпарат алмасу тез жедел жүреді.
3. Жоспарды құру бағытында бөлімшелерді үйлестіруді жақсартады және нақты нәтижелердің жоспардан ауытқуын төмендету іс-шараларыныңжүзеге асыру тиімділігі артады.

 
 

                                                                                                Басқарудың 1 - деңгейі

 

 

                                                                                    Басқарудың 2 - деңгейі      

 
 

- тәртіптік (дисциплинарлы) бағыну

- қызметтік (функционалды) бағыну

3 сурет – Басқарудың ұйымдық құрылымының 2-нұсқасы 

Кәсіпорындарда  контроллинг жүйесінің кезеңдік құрылуы келесідей 

жүйелілікпен  орындалады:

1-кезең. Контроллингті жүзеге асыру базисін құру. Мұнда келесідей іс–

әрекеттердің  орындалуы талап етіледі: басқарушылық есеп жүйесін құру; кәсіпорын қызметін жоспарлау, бақылау үдерісін қолдау жүйесін құру; ақпараттарды жинау  және талдау.

2-кезең. Кәсіпорында контроллинг әдістерін енгізу, яғни контроллинг

қызметін  құру, контроллингтің ақпараттық базасын  кеңейту, нақты мәліметтерді талдау және жоспарлау үдерісіне қатысу.

3-кезең. Контроллинг жүйесінің жұмысының тиімділігін тексеру:

басқарушылық  шешімдердің атқарылуын тексеру, контроллинг  қызметінің нәтижелерін бағалау, нәтижелерді  нақтылау және контроллингтің келешектегі қызметін жоспарлау [8]. 

2. Ұйымдағы  персоналды басқару жүйесіндегі  контроллинг

ерекшеліктері 

    А.Дайле  мен Р.Майердің зерттеулерінде нақты  өндірістік шарттарда кәсіпорынды  мақсатқа сай басқару үшін құрал  ретінде контроллингтің біртұтас бейнесін құру мақсаты алға қойылған. Осы  ғалымдардың зерттеулері контроллингтің тұжырымдамалық негізде дамуына  едәуір тәжрибеге негізделген (эмпирикалық) үлесін салған.

    Ю.Аниськиннің  пікірінше, контроллинг – кәсіпорын мен оның құрылымдық бірліктерінің тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету мақсатымен келешекті басқару. Контроллинг жүйесіндегі бақылаудың дәстүрлі бақылаудан айырмашылығы әкімшіліктің негізгі міндеті болып табылмайды. Мұнда бақылаудың міндеті – «жоспар – нақты» бағалауын салыстырып, ауытқу себептерін түсіндіріп, ауытқуларды жою бойынша түзету іс-шараларын құру.

    Контроллинг, мақсаты ұйымның жалпы мақсатынан туындайды, ең алдымен ұйымның қалыпты  жағдайын сақтау жағдайын сақтау және оның табысты дамуына бүкіл басқарушылық үрдісті бағдарлауға негізделген.

    Контроллинг, сондай-ақ шешім қабылдау үдерісін қолдауға (қамтамасыз ету) негізделген.

      

    

      

      
 
 

      
 
 

      

      
 

    4сурет  – Кәсіпорынды басқару үдерісіндегі  контроллингтің рөлі 

    Л.В.Попова контроллингтің келесідей ерекшеліктерін атап өткен:

1. ағымдық қаржылық - экономикалық есептерді және стратегиялық шешімдерді байланыстыру;
2. экономикалық тұрғыдан негізделген шешімдерді қабылдауға қаржылық – экономикалықесептеулерді бағдарлай білу;
3. жоспарлау, бақылау, ақпараттық қамтамасыз ету сынды дәстүрлі басқарушылық қызметтердің, контроллингтің түйінін құрайтын қызметтердің жаңа мазмұны;
4. жоспарлы – экономикалық қызметтің атқарытын рөлінің жаңа психологиялық мазмұны.

Контроллинг пен басқару қызметтерінің ерекшеліктері  келесі кестеде 

келтірілген. 
 
 
 

2кесте - Басқару қызметтері мен контроллинг арасындағы ерекшеліктер

 

Үш  өлшемді     кеңістікте    экономикалық     жүйе,    басқару       және

контроллингті бейнелеу, ғалымдардың пікірінше, олардың  өзара әрекет етуіндегі жүйе бөліктерінің мәнін бейнелейді. Кәсіпорында контроллинг  жүйесін енгізу нәтижесінде басқару  әдістерінің таңдамалы нұсқалары  құрылады және бұл контроллинг жүйесінде  шешім қабылдау болып табылады. Экономикалық жүйені басқару жүйесінің құрылымы иерархиялық функционалды үлгілер  кешенін білдіріп, ұйым құрылымын  сипаттайды. Менеджер нәтиже (нақты) және идеяларға байланысты нәтижеге жетуге ұмтылу (жоспарлау) іс-шараларына жауап береді [9].

Сондықтан    менеджер     шешім     қабылдайды,      ал      контроллер

төмендегілерге  жауап береді:

• менеджердің мақсаттарын (ойын) елестете алу айқындылығы (шоғырландыру және бақылау) ;
• үшінші тұлғалар үшін менеджер әрекеттерінің нәтижелерінің айқындылығы (бақылау және бағалау);
• менеджердің өзінің келешектегі осы әрекеттерін қалыптастыру– оңайландыру (үйлесімділігін қамтамасыз ету) жағдайында сараптамалық әдістемелерді пайдалану дұрыстығы.

қызметтер                                                                        қызметтер

 
 
 

       Экономикалық                                                                                  Экономикалық

             жүйе                                                   контроллинг                          жүйе

5сурет  –Басқару жүйесі мен контроллингті салыстыру

         Контроллинг менеджер мен контроллер қызметінің өзара байланысуы, түйісуі кезінде көрінеді, яғни менеджер мен контроллер бірігіп жұмыс жасайды. Егер екеуі жеке – дара  қызмет ететін болса, онда менеджмент басқарушылық есептен бөлек қызмет етеді деуге болады. Менеджерге оның қандай да бір идеялары, іс-әрекет ету ойлары қате екенін, ал қандайы тиімділіктің барлық әлеуетін пайдаланбайтындығы жайлы ойын жеткізуі үшін контроллер деректер даярлауы қажет [10].

    Контроллингтің  ерекшеліктері:

1. Ағымдық қаржылық-экономикалық және стратегиялық шешімдерді байланыстыру;
2. Қаржылық-экономикалық есептеулерді экономикалық тұрғыданнегізделген шешімдер қабылдауға негіздеу;
3. Басқарудың келесі дәстүрлі қызметтерінің : жоспарлау, қапараттық қамтамасыздандырудың (контроллингтің ядросын құрушылар) жаңа мазмұнын ашу;
4. Жоспарлау-экономикалық қызметінің атқаратаын рөлінің жаңа психологиялық мазмұны (кәсіпорнындағы контроллинг қызметі);
5. Контроллинг – опреациялық және стратегиялық басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін менеджменттегі қаржы-экономикалық түсінік беру қызметін жүзеге асыруға байланысты, кәсіпорындағы экономикалық жұмыстың функционалды айырықша бағыты.