Менеджменттегі комуникация

8. Шешiм ықпалының бағытталуы бойынша:

• сыртқы – ұйымды қоршаған ортаға қатысты;
• iшкi – ұйымның ішіндегі қызметіне қатысты.

9. Орындау мiндеттiлiгiнiң дәрежесi бойынша:

• директивтiк – әдетте басқарудың жоғарғы органдарымен тұрақты жағдайларда ұйымның барынша маңызды мәселелерiне қатысты қабылданады және мiндеттi түрде орындауды талап етедi;
• ұсыныстық – кеңестiк органдармен дайындалады, оларды орындау ықыласты, бiрақ мiндеттi емес, өйткенi оларға қатысты шешiм қабылданғандар оны қабылдағандарға бағынышты емес;
• бағдарлаушы – осы шешiмдердi қабылдағандарға тәуелсiз субъектiлер үшiн арналған.

10. Күрделiлiк дәрежесi бойынша: қарапайым және күрделi.

11. Шығару әдiстерi бойынша: шаблондық және шығармашылық.
12. Нысаны бойынша: құқықтық және құқықтық емес.
13. Әзiрлеушiлер санына байланысты:

• жеке-дара – ешкiммен келіспей әрі талқыламай басшының өзi шығарады;

• ұжымдық – қабылдау тәсiлдерiне байланысты олар былайша бөлiнедi:
• консультативтiк – түпкiлiктi шешiм қабылдайтын тұлға айналасындағылармен ақылдасады және олардың ұсыныстарын ескере отырып, жеке-дара шешiм қабылдайды;
• бiрлескен – оларды дайындау барысында қалыптасқан келiсiм негiзiнде барлық қатысушылардың өзара келiсiмi нәтижесiнде қабылданады;
• парламенттiк – оны қабылдауға қатысушылардың көпшiлiк дауысына негiзделедi.

14. Қамту көлемi бойынша:

• жалпы – барлықтары үшiн бiрдей сұрақтарға қатысты және ұйым қызметiне тұрақтылық элементiн енгiзедi;
• арнайы – тек бiр субъектiге тән мәселелердiң тар аясына қатысты.

15. Объектiге ықпал ету тәсiлi бойынша:

• тура – тiкелей объектiге ықпал етедi;
• жанама – соның ықпалымен объектiнiң өзi мiнез-құлқын қажеттi бағытқа өзгертетiндей жағдай жасауға ықпал етедi.

16. Мазмұны бойынша:

• техникалық – ұйым қызметiнiң объективтi факторлары жөнiнде;
• экономикалық – түптеп келгенде ұйымның кететiн шығындарымен және солармен себептелген нәтижелермен байланысты;
• әлеуметтiк – қызметкерлерге қатысты қабылданады және ақы төлеу, жеңiлдiк, кепiлдiк мәселелерiн қозғайды.

17. Алдын ала болжануы тұрғысынан:

• бағдарламаланған – белгілі бірізділікпен жасалған іс-әрекеттерді жүзеге асыру нәтижесі болып табылады. Баламалар саны шектеулі әрі таңдау берілген бағытта жасалады. Бағдарламалауды тиімді ұйымдық шешім қабылдаудағы маңызды көмекші құрал деп есептеуге болады. Шешім қандай болуы керек екендігін анықтап, басшылық қателесу мүмкіндігін азайтады.
• бағдарламаланбаған – бұған дейін кездеспеген жағдайларда қолданылады. Нақты қажетті бірізділікті қадамдарды жасау мүмкін болмағандықтан, басшы шешім қабылдау процесін әзірлеуі тиіс. Мұнда басшының таңдау баламалары көп.

Шешім қабылдау процесінің 3 сипаты бар:

1. интуициялық шешім - ол тек дұрыс деп сезіну негізінде жасалған таңдау. Шешім қабылдаушы тұлға әрбір балама бойынша артықшылықтар мен кемшіліктерді саналы түрде салыстырумен шұғылданбайды, тек сезім негізінде шешім қабылдайды.
2. пайымдауларға негізделген шешім - білімге немесе жинақталған тәжірибеге негізделген таңдау. Қазіргі жағдайдағы таңдаудың баламалы нұсқаларының нәтижелерін болжау үшін тұлға осыған ұқсас жағдайларда бұған дейін не болғандығы жайлы білімдерін пайдаланады.
3. ұтымды шешім - бұрынғы тәжірибеге тәуелсіз, объективті талдау процесіне негізделеді.

 

 

3.Бағдарламалы  мақсаттық және проблемалы бейімделген  басқару

3Шешiм қабылдау процесс болып табылады, сондықтан да бірнеше кезеңдерден тұрады:

1. Мәселені талдау (диагноз қою). Мәселені шешу жолындағы алғашқы қадам - оны анықтау не толық әрі дұрыс диагноз қою. Көбіне мәселені анықтау киын болады, өйткені ұйымның барлық бөлігі өзара байланысқан. Күрделі мәселеге диагноз қоюдағы алғашқы қадам қиыншылық нышандарын сезіну мен анықтау. Нышандарды анықтау жалпы түрдегі мәселені анықтауға көмектеседі. Мәселенің пайда болу себептерін анықтау үшін қажетті сыртқы және ішкі ақпаратты жинап, талдау керек. Ақпарат санын арттыру әрқашан шешім сапасын арттыра бермейді. Сол себепті байқау барысында релевантты ақпарат пен орынсыз ақпарат арасындағы айырмашылықты көріп, оларды бір-бірінен ажырата білу маңызды. Релевантты ақпарат (Rеlеvаnt - іске қатысты) - бұл тек нақты мәселе, адам, мақсат пен уақыт кезеңіне қатысты мәлімет. Релевантты ақпарат шешімнің негізі болғандықтан мүмкіндігінше оның барынша дәл әрі мәселеге сай келуіне тырысу қажет.
2. Шешім қабылдау критерийлерi мен шектеулерін тұжырымдау. Басшы шешім қабылдау мақсатымен мәселеге диагноз қойған соң, ол онымен не істеуге болатынын шешуі қажет. Ұйым мәселелерінің көптеген шешімдері шынайы болмауы мүмкін, өйткені не басшыда, не ұйымда қабылданған шешімді жүзеге асыру үшін ресурстар жеткіліксіз болады. Одан басқа мәселенің себебі басшы өзгерте алмайтын заң сияқты ұйымнан тыс күштер болуы мүмкін. Іс-әрекеттерді реттейтін шектеулер шешім қабылдаудағы мүмкіндіктерді тарылтады. Процестің келесі кезеңіне көшпестен бұрын, басшы шектеулердің мәнін анықтап, тек содан соң баламаны табуы қажет. Мұны істемесе көп уақыт босқа кетеді. Шектеулерді ұқсастырумен бірге басшы таңдаудың баламалы нұскаларын бағалау керек болатын үлгілерді анықтауы тиіс. Бұл үлгілерді шешім қабылдаудын критерийлері деп атайды.
3. Баламаларды анықтау. Бұдан кейінгі кезең мәселенің баламалар жинағын тұжырымдау. Мәселенің себептерін жоя алатын барлық мүмкін іс-әрекеттерін анықтап, ұйымның мақсатына жетуіне мүмкіндік беру ықыласты болады. Соның өзінде тәжірибеде басшының әрбір баламаны тұжырымдап, бағалау үшін қажетті білімі немесе уақыты болмауы мүмкін. Сонымен қатар баламаның өте көп санын қарастыру шатасуға әкелуі мүмкін. Сондықтан да басшы, әдетте, көңіл қойып қарастыру үшін таңдалатын нұсқалардың санын бірнеше баламамен шектейді.
4. Баламаларды бағалау. Ол үшін басшы олардың әрқайсысының артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтайды. Әрбір баламаның келеңсіз жақтары болатыны түсінікті. Сол себепті шешімдерді салыстыру үшін мүмкін болар нәтижені өлшеуге болатындай стандарттың болуы қажет. Мүмкін шешімдерді бағалағанда басшы болашақтағыны болжауға тырысатындығын ескерген жөн. Болашақ әрдайым бұлыңғыр. Сыртқы ортаның өзгерісін қоса көптеген факторлар ойластырылғанның жүзеге асуына кедергі жасауы мүмкін. Сондықтан да бағалаудағы маңызды жай әрбір мүмкін шешімнің жүзеге асу ықтималдығын анықтау болып табылады.
5. Баламаны таңдау. Егер мәселе дұрыс анықталып, ал баламалы шешімдер мұқият өлшеніп, бағаланса, таңдау жасау, яғни шешім қабылдау, біршама оңай. Басшы баламалардың ішінен барынша қолайлысын таңдайды.

Шешiм қабылдау процесi баламаны таңдаумен аяқталмайды. Шешiмдi iске асыру сатысында шешiмдi нақтылау және оны орындаушыларға жеткiзуге арналған шаралар қабылданады. Шешiмнiң құндылығы оны жүзеге асырғаннан кейiн айқын болады.

 

Бақылау сұрақтары:

1. Басқарушылық шешiмдердi  қабылдау әдiстерi

2.  Басқарушылық шешiмдердi қабылдау кезеңдері

 

 

 

Такырып 9. Басқарудың  “ұйымдастыру” функцияларының мақсаттары мен мазмұны.

 

Дәріс жоспары:

 

1. Басқарудағы “ұйым”  ұғымы. 

2. Басқарудағы “ұйымдастыру”  функцияларының түсінігі және  мәні.

3. Билік және өкілеттік.

4. Өкілеттіктер деңгейлері  арасындағы қатынастар: сызықтық, аппараттық.

 

Ұйымдастыру – бұл кәсіпорын құрылымын құру процесі, оның өзі адамдардың өз мақсатына жетуі үшін тиімді жұмыс істеуіне мумкіндік береді.

Ұйымдастыру қызметінің міндеті – еңбек әрекеті элнменті мен олардың өзара әрекет ету тәртібі арасындағы пропорцияны анықтау, жүйедегі әрбір жұмыскерлердің орны мен ролін белгілеудің, оларды бөлімшелер мен звеноларға орналастыру, олардың бірлескен әрекетін мұқият ұйымдастыру, жекелеген қызметшілер мен жұмыскерлердің іс-әрекетін белгілейтін құжаттар әзірлеу арқылы жоспарда көрсетілген шаралар мен өндірістік процестердің мүлтіксіз жүзеге асыруын қамтамасыз ету.

Нақты ұйымдық жүйелерде  басқару құрылымының айырмашылығына қарамастан әдетте олар 2 құрылым типінің – сызықтық және қызметтік типтердің үйлесімі болып табылады.

Ұжымдағы қызмет қарым – қатынасын бейнелейтін құрылым әлеуметтік психологияда ресми топтар деп аталады. Ресми топ термині белгілі-бір әрекет етуді, жүріс-тұрыс стилін аңғартады.

Бейресми қарым-қатынас – бұл бірін-бірі құрметтеуден, ортақ мүддеден, сыйластықтан туындайтын достық, бауырластық байланыс.

Ұжымдық бейресми құрылымына адамдар арасындағы қарым-қатынасты  айқындауда, ұжымда болып жатқан жайттарға  терең үңілуде социометриялық  зерттеулер едәуір көмек береді.

 

 

12 - такырып. Бақылаудың мәні, мағынасы және тиімділігі. Бақылау процесі, бақылау аспектілері.

 

Дәріс жоспары:

1.Бақылау түсінігі және  қажеттілігі.

2. Бақылау түрлері: алдын-ала,  ағымдағы және қорытынды.

3. Қызметтің бақылау түріне  сәйкестігі.

4. Халықаралық деңгейдегі  бақылау.

 

Бақылау – бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі. Бақылау – бұл қолда не барын және де не болу керектігін ұдайы салыстыру.

Бақылау қызметі – бұл проблеманы айқындауға мүмкіндік беретін, әрі туындаған проблемалар дағдарысқа ұшырамай тұрып, ұйым қызметіне тиісті өзгерістер енгізетін басқару сипаты.

Бақылау принциптері:

• бақылау тұтастай қамтылуы тиіс;
• басқару процесінің негізгі элементі болып саналады;
• жүйелік және жан-жақтылық.

Бақылаудың негізгі 3 түрі бар: алдын-ала, күнделікті және қорытынды.

Бақылау қызметі өндіріс процесінің нақты барысын ұдайы бақылаудан, талдаудан, бағалаудан және басқарудың келесі циклінде қажетті іс-әрекеттерді айқындау мақсатында оны белгіленген бағдарлама бойынша салыстырудан тұрады.

Бақылауды жүзеге асырудың қажеттілігінің басты себебі - кез-келген ұйым өз қателіктерін дер кезінде таба білуі, әрі оны ұйымның алдындағы мақсатына нұқсан келмей тұрып, дұрыс арнаға бағыттай білуде.

Бақылау процесі 3 кезеңнен тұрады: стандарттар мен критерийлер жасау, оларды нақты нәтижелермен салыстыру, енгізілетін қажетті түзетулерді қабылдау, олардың әрқайсысында алуан түрлі шаралар жиынтығы жүзеге асырылады.

 

 

11-шы тақырып.  Мотивация ұғымының эволюциясы  және мағынасы.

 

Дәріс жоспары:

1.Мотивация: анықтамасы  және мәні.

2. Мотивацияның жаңа теориялары.

 

Басшы ойлаған мақсатына  тиімді жолмен жету үшін ол жұмысты  дұрыс үйлестіріп, адамдарға жүктелген  міндетін орындата білуі тиіс. Өз шешімін  жүзеге асыру үшін басшы мотивацияның негізгі принциптерін қолданады.

Мотивацияның  басқару міндеттеріне жататыны – амалдар мен құралдар жиынтығы. Басқарушы мұны негіздеген мақсатқа жету үшін ішкі қозғаушы күшті пайдаланады.

Мотивацияның мазмұндық және процессуалдық теориясы ажыратылады.

Мотивацияның  мазмұндық теориясы, адамдарды көздеген мақсатқа орай әрекет етуге мәжбүр ететін іштей талаптануды теңдестіруге негізделген.Бұл теорияның өкілдеріне А. Маслоу, Д. Макклеланд, Ф. Герцберг және басқалар жатады.

Мотивацияның  процессуалдық теориясы бірінші кезекте адамдардың түсінігі мен танымын ескере отырып, олардың өздерін қалай ұстайтындығына негізделген. Мотивацияның бұл категориясына Портер Лоурердің үміттену теориясы, әділдік теориясы және мотивация моделі жатады.

А. Маслоудың қажеттіліктер  пирамидасы бойынша қажеттіліктерді 5 категорияға бөледі:

1. Физиологиялық қажеттіліктер

2. Қауіпсіздік, қорғану  және болашаққа сенімділік

3. Әлеуметтік қажеттілік

4. Құрметтеу қажеттілігі

5. Өзін-өзі көрсету қажеттілігі

Мак-Клеландтың қажеттіліктер  теориясы мотивтер құрылымын және оның мінез-құлыққа және жеке басқа әсерін зерттеуге негізделген. Ол адамдарға 3 түрлі қажеттілік тән деп есептейді: билік, жетістік және қатыстылық.

Герцбергтің 2 факторлы теориясы «гигиеналық факторларды» және «мотивацияны» қарастырады.

Үміттену теориясы мынандай қағидаға негізделген: белсенді қажеттіліктің болуы адамдардың мақсатқа жетуінің бірден-бір себебі – мотивациясы болып саналмайды. Адам өзінің таңдап алған мінез-құлық типі өзін қанағаттандыруына және ойлаған мақсатына жеткізетіндігіне сенеді.

Әділеттілік теориясы бойынша адамдар жұмсаған күш-жігеріне тиісті көтермелеуді субъективті бағалап, осы тектес жұмысты басқа адамдар қалай қабылдайтындығын салыстырады.

Портер-Лоурер моделінде мотивация жұмыскерлердің қажетсінуінің, үміттенуінің және әділетті көтермелеуінің басты қызметі болатындығына негізделген.

 

 

 

12 - такырып. Бақылаудың мәні, мағынасы және тиімділігі. Бақылау процесі, бақылау аспектілері.

 

Дәріс жоспары:

1.Бақылау түсінігі және  қажеттілігі.

2. Бақылау түрлері: алдын-ала,  ағымдағы және қорытынды.

3. Қызметтің бақылау түріне  сәйкестігі.

4. Халықаралық деңгейдегі  бақылау.

 

Бақылау – бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі. Бақылау – бұл қолда не барын және де не болу керектігін ұдайы салыстыру.

Бақылау қызметі – бұл проблеманы айқындауға мүмкіндік беретін, әрі туындаған проблемалар дағдарысқа ұшырамай тұрып, ұйым қызметіне тиісті өзгерістер енгізетін басқару сипаты.

Бақылау принциптері:

• бақылау тұтастай қамтылуы тиіс;
• басқару процесінің негізгі элементі болып саналады;
• жүйелік және жан-жақтылық.

Бақылаудың негізгі 3 түрі бар: алдын-ала, күнделікті және қорытынды.

Бақылау қызметі өндіріс процесінің нақты барысын ұдайы бақылаудан, талдаудан, бағалаудан және басқарудың келесі циклінде қажетті іс-әрекеттерді айқындау мақсатында оны белгіленген бағдарлама бойынша салыстырудан тұрады.

Бақылауды жүзеге асырудың қажеттілігінің басты себебі - кез-келген ұйым өз қателіктерін дер кезінде таба білуі, әрі оны ұйымның алдындағы мақсатына нұқсан келмей тұрып, дұрыс арнаға бағыттай білуде.