Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы

     ШЫҰ – белгілі бір күштерге қарсы қимылдайтын әскери одақ немесе тұйық қоғамдастық емес. Ол – халықаралық ынтымақтастыққа ұмтылған ашық ұйым. ШЫҰ-ның қазіргі жағдайдағы мән беретін мәселелері – аймақтағы бейбітшілікті, тұрақтылықты және қауіпсіздікті сақтау, әсіресе, сауда–экономикалық ынтымақтастықтың дамуы.

     2001 жылғы Шанхай Саммитінде терроризм,  сепаратизм және экстремизмге  қарсы күрес туралы келісімшарт  негізінде ӨТҚҚ құрылды. ӨТҚҚ-ның  Атқарушы Комитеті 2004 жылдан бері  Ташкентте жұмыс істейді.

     2002 жылғы 7 маусымда Санкт–Петербургте  ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының екінші кездесуінде үш маңызды құжат жасалды: ШЫҰ-ның Хартиясы, ӨТҚҚ туралы келісім және ШЫҰ-ның мүше мемлекеттері басшыларының мәлімдемесі.

     2003 жылғы 29 мамырда Мәскеу қаласында  ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының  кездесуінде Ұйымның бюджетін қалыптастыру және орындалуының тәртібі туралы келісімге қол қойылды.

     2003 жылы 23 қыркүйекте Пекинде Үкімет  басшылары Кеңесінде сауда–экономикалық, көлік, энергетика салаларындағы  қарым–қатынасты одан әрі дамыту  туралы мәселелер талқыланды. Көп жақты сауда–экономикалық ынтымақтастықтың Бағдарламасы, ШЫҰ-ның 2004 жылғы бюджеті және тағы басқа қаржы құжаттары қабылданды.

     2004 жылы 15 каңтардан бері Пекинде  ШЫҰ-ның Хатшылығы жұмыс істейді.

     2004 жылы 17 маусымда Ташкентте ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының кездесуі өтіп, Ташкент мәлімдемесін жасады және көптеген құжаттарға қол қойылды. Соның ішінде ШЫҰ ӨТҚҚ шеңберінде құпия ақпаратты қорғау, есірткіге қарсы күрес туралы келісімдерді атап өтуге болады.

     2004 жылы қыркүйекте Бішкекте Ұйымның үкімет басшылары ШЫҰ-ның көп жақты сауда–экономикалық ынтымақтастығы Бағдарламасын жүзеге асыратын шаралардың жоспарын қабылдады.

     2005 жылы 5 шілдеде Астанада ШЫҰ-ға  мүше мемлекеттер басшыларының  кезекті саммитінде Астана мәлімдемесі  жасалды. Антитеррорлық сипаттағы маңызды құжаттар – (терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күресуде ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің ынтымақтастық тұжырымдамасы, ШЫҰ ӨТҚҚ жанындағы ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдіктері туралы Ережесі және ШЫҰ ӨТҚҚ Кеңесінің баяндамасы бекітілді. Сонымен қатар Пәкістан, Иран және Үндістан мемлекеттеріне ШЫҰ-ның жанындағы бақылаушы мәртебесін беру туралы шешім қабылданды.

     2005 жылы 26 қазанда Мәскеуде ШЫҰ-ға  мүше мемлекеттер Үкімет басшылары  Кеңесінің мәжілісінде Банкаралық  әрекеттесу және Төтенше жағдайды жоюға жәрдем етуде өзара іс-қимыл туралы келісімдер қабылданды [7, 47].

     2006 жылғы 15 маусымда Шанхайдағы мерейтойлық  саммитінде Шанхай ынтымақтастық  ұйымына мүше мемлекеттердің  аумақтарында терроризмге қарсы  бірлескен іс-шараларды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы, Ұйымға мүше мемлекеттердің аумағына террористік, сепаратистік және экстремистік іс-әрекетке қатысы бар адамдардың кіру арналарын анықтау және жолын кесу саласындағы ынтымақтастық туралы және 2007–2009 жылдарға арналған ШЫҰ-ның мүше мемлекеттердің терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күрестің бағдарламасы қабылданды [8, 4].

     Қауіпсіздік Кеңесінің хатшылары және бас  прокурорлар жылына бір рет жүйелі түрде кездеседі. 2006 ж. 30 мамырда Мәскеу қаласында ШЫҰ-на мүше мемлекеттер парламенттері төрағаларының кездесуі өтті, Жоғарғы соттар төрағаларының кездесуі 2006 ж. қыркүйек айына өткізілді [9, 2].

     2006 жылы ШЫҰ-да жаңа іскерлік құрылымдар  – Банкаралық Бірлестік және  Іскерлік Кеңес құрылды. 2006 жылдың  мамыр айынан ғылыми – саяси топтардың Форумы өз жұмысын бастады.

     Соңғы кездерде ШЫҰ-ның халықаралық қатынастары  едәуір нығайды. Мысалы, Солтүстік Корея, Непал, ТМД және Еуроодақтың мемлекеттері, БҰҰ-ның Даму Бағдарламасы, ҰҚШҰ, ЭЫҰ, басқа мемлекеттер мен ұйымдар  ШЫҰ-ның іс-әрекетіне зор ықылас қойып отыр. 2004 жылы ШЫҰ БҰҰ-ның Бас Ассамблеясында бақылаушы ұйымы мәртебесін алды, ал 2005 жылдың көктемінде ОШАМҚ және ТМД хатшылықтарымен өзара түсінісу туралы меморандумы қабылданды.

     ШЫҰ шеңберінде гуманитарлық салаларда, яғни білім, мәдениет, туризм және спорт алаңдарында өзара ықпалдасу бойынша жұмыстар жүргізілуде.

     2007 жылдың қаңтарынан бастап, ШЫҰ-ның  бас хатшысы Қазақстанның өкілі,  ал ӨТҚҚ Атқарушы Комитетінің  директоры Қырғыз Республикасының өкілі болды [10]. Ал, 2011 жылы Қазақстан ұйымның толық мүшесі ретінде кезекті төрағалығын атқарып шықты.

     2012 дейінгі мәліметтер  
 
 
 
 

     2.2.Шанхай  ынтымақтастық ұйымындағы Қазақстанның қызметі

     Шанхай  ынтымақтастық ұйымы – қызметі басқа мемлекеттерге немесе халықаралық ұйымдарға қарсы бағытталған әскери блок болып табылмайды. Сонымен қатар, ШЫҰ өз мүшелерінің арасында әртүрлі салаларда кең ынтымақтастықтың дамуын қарастырады.

     Қазақстанның  ШЫҰ бойынша әріптес елдермен тең дәрежедегі диалогқа сындарлы және мақсатты қатысуы Қазақстанның өңірдегі ұстанымын күшейтеді, Ұйымның қағидаттарына  толық сәйкес келетін мемлекеттер  арасында өзара сенім мен түсіністіктің арта түсуіне көмектеседі. ШЫҰ-ның екі жетекші ойыншысы – Ресей мен Қытайдың арасында орналасқан Қазақстан өңірлік ынтымақтастықтың жасампаз бастамалары мен жобаларын белсенді қолдайтын Ұйымның маңызды буыны болып табылады.

     1996 жылы Шанхай үдерісі басталғалы бері Қазақстан – ШЫҰ аясында жан-жақты өзара іс-қимылдың белсенді қатысушысы болып табылады. Қазақстан Ұйымның аясында өтетін лаңкестікке қарсы әскери жаттығуларға, ғылыми конференциялар мен форумдарға тұрақты қатысып отырады, ШЫҰ құқықтық базасының нығаюына үлкен үлес қосып келеді. 2006 жылы Қазақстан Бейжіңдегі Хатшылықтың жанындағы және Ташкенттегі Өңірлік лаңкестікке қарсы құрылымның Атқарушы комитетіндегі өзінің тұрақты өкілдігінің аппаратын алғашқы құрғандардың бірі болды.

       2007 жылдан бастап 2009 жылдың соңына дейін ШЫҰ бас хатшысы болып Болат Нұрғалиев (Қазақстанның өкілі), Аймақтық лаңкестікке қарсы Ташкенттегі құрылымның Атқарушы комитетінің директоры болып Мырзақан Субанов (Қырғызстан өкілі) тағайындалды. ШЫҰ-ның әрбір жұмыс органында Қазақстанның атынан 6 адам қызмет атқаруда.

       2006 жылғы маусымның 15-інде Шанхайда өткен саммитте Қазақстан ШЫҰ Азия энергетикалық стратегиясын жасауға бастама көтерді. Бұл ШЫҰ-да сауда-экономикалық салада тәжірибелік ынтымақтастықтың басталуына түрткі болды. Сондай-ақ ҚР Президенті ШЫҰ аясында заңсыз көші-қонмен күрес жөнінде келісім жасасуды ұсынды.

       Бүгінде ШЫҰ Орталық Азиядағы өңірлік ынтымақтастықтың барынша табысты модельдерінің бірі болып табылады. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың айтуынша, « Қазақстанның ұсынысымен жүзеге асырылған Еуразия идеясының 3 киті – ЕурАзЭҚ, АӨІСШК және ШЫҰ».

       Ұйымға мүше мемлекеттердің арасында қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету саласында өзара іс-қимылдың зор оң тәжірибесі жиналған, мүше мемлекеттердің арнайы қызметтері мен құқықтық органдары лаңкестік және экстремистік күштермен күресу үшін тиімді байланыстар орнатты.

       2006 жылы Қазақстан Қытаймен бірлесіп, шекаралас аудандарда «Тянь-Шань – 2006» лаңкестікке қарсы жаттығуларын, сондай-ақ ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің қатысуымен «Шығыс-Лаңкестікке қарсы» жаттығуларын өткізді. 2007 жылы жазда Ресейде «Бейбітшілік миссиясы – 2007» ШЫҰ-ның кең ауқымды әскери жаттығулары өтті.

       ШЫҰ жылдан жылға ынтымақтастықтың жаңа салаларын қамтып келеді. 2006 жылы ШЫҰ-ға мүше мемлекеттерінің парламенттері, жоғарғы соттары басшыларының, білім министрлерінің алғашқы кездесуі өтті. Сыртқы экономикалық және сыртқы сауда қызметіне, көлік пен мәдениетке жауап беретін бас прокурорлардың, министрлердің кездесулері тұрақты ұйымдастырылып отырады. Отын-энергетика кешені саласында өзара іс-қимыл нығаюда. 2007 жылы энергетика министрлерінің алғашқы кездесуі өтті. Жоғарыда аталған барлық фактілер Шанхай ынтымақтастық ұйымы көп жақты өңірлік құрылымға бірте-бірте ауысып келе жатқандығын айғақтайды.

       2007 жылғы тамыздың 16-сында Бішкекте өткен саммитте мемлекеттер басшылары ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің ұзақ мерзімге тату көршілігі, достығы және ынтымақтастығы жөніндегі шартқа қол қойды. Алты елдің көшбасшылары сондай-ақ Бішкек декларациясына қол қойып, ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің халықаралық ақпараттық қауіпсіздік жөніндегі Іс-қимылдар жоспарын бекітті [10].

       Үстіміздегі жылғы 11 маусымда Ташкентте өткен ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының саммитінде сөйлеген сөзінде Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев осы ықпалды өңірлік ұйымдағы төрағалығы кезінде Қазақстанның күш-жігері ШЫҰ-ның әлеуетін барынша ашу және нығайтуға бағытталатынын атап көрсетті. Сонымен қатар, Мемлекет басшысы Ұйымның құрылғанына 10 жыл толу қарсаңындағы ШЫҰ-ға төрағалық өңірдегі саяси оқиғаларды ескерсек, Қазақстанға айрықша жауапкершілік жүктейтінін де атап өтті [11]. 
 
 
 
 
 
 

 

      Қорытынды

     Осы курстық жұмысты қорытындылай келе Шанхай Ынтымақтастық ұйымының Қазақстанға  тигізер пайдасы едәуір екендігін айта кеткім келеді.

     Сонымен бірге, Қазақстанның ШЫҰ бойынша әріптес елдермен тең дәрежедегі диалогқа сындарлы және мақсатты қатысуы Қазақстанның өңірдегі ұстанымын күшейтеді, мүмкіншіліктерін арттырады, Ұйымның қағидаттарына толық сәйкес келетін мемлекеттер арасында өзара сенім мен түсіністіктің арта түсуіне көмектеседі. ШЫҰ-ның екі жетекші ойыншысы – Ресей мен Қытайдың арасында орналасқан Қазақстан өңірлік ынтымақтастықтың жасампаз бастамалары мен жобаларын белсенді қолдайтын Ұйымның маңызды буыны болып табылады.

     Шанхай  ынтымақтастық ұйымы арқылы Қазақстан халықаралық аренадағы өзінің ықпалын көтеріп, әлемдік держава елдерімен мықты дипломатиялық қарым-қатынасты орнатуы, аймақтағы мәселелерге араласып және өңірдегі мемлекеттермен одан әрі даму стратегиясын бірлесіп шешуі болып табылады.

     2011 жылдың 15 маусымында елордамыз Астана қаласында ШЫҰ құрылуының онжылдығына орай саммит өткізілген болатын. Осылайша, Астана саммитінде «Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылған күні» атап өтілді. Елбасының бұл ұсынысын ұйым мүшелерінің барлығы алғаш айтқаннан бастап бірауыздан мақұлдады. Бұл да өз кезегінде еліміздің белсенділігінің бір көрінісі болып табылады. 
 
 
 
 
 

 

      Қолданылған әдебиеттер: 

     1. Fuller G.E. Central Asia. The New Geopolitics. – Santa Monica: Rand Corporation, 1992. 125 p.

     2. Декларация о создании Шанхайской Организации Сотрудничества Шанхай, 15 июня, 2001. // Национальная безопасность: итоги десятилетия. - Астана, 2001. 442 с.

     3. Иватова Л.М. Проблема международной безопасности в политике Республики Казахстан // Центральная Азия и Казахстан в фокусе современных международных отношений. - Алматы., 2001, 256 с.

     4. Абдулпаттаев С. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты. - Алматы,2005. 205 б.

     5. Абдулпаттаев С. Халықаралық қатынастардың қазіргі проблемалары. Алматы «Қарасай» - 2006. 157 б.

     6. Назарбаев Н. Жаһандану дамудың жаңа кіндігі Шанхай ынтымақтастық ұйымы бола алады // Н.Назарбаев // Егемен Қазақстан. -2006. – 6 маусым.

     7. Шарахымбай Б. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құпиясы неде? Осы сұрақ әлем экономистерінің бас ауруына айналды // Б.Шарахымбай. // Қазақ әдебиеті. – 2005. 24 қараша.

     8. Мирошниченко В. Шанхай ұйымының парламенттік өлшемі. 30 мамырда Мәскеуде Қазақстан Парламенті Сенатының Төрағасы Нұртай Әбіқаев қатысқан ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер қатысты // В.Мирошниченко // Егемен Қазақстан. – 2006. – 30 мамыр.

     9. Шанхай ынтымақтастық ұйымы.Шанхай ұйымының құрылғанына орай ШЫҰ Мемлекет басшылары кеңесінің самиті өтеді // Егемен Қазақстан. – 2006. – 3 маусым. /

     10. http://www.sectsco.org/ ШЫҰ ресми сайты.

     11. Құттықтау хат.// Қ.Саудабаев // http://www.sco2011.kz/kz/message/kz.php